Fileb

Fryderyk Nietzsche (1844-1900) – jeden z najważniejszych filozofów niemieckich, także filolog, poeta. Człowiek, którego poglądy znacząco wpłynęły na całą późniejszą filozofię, myślenie o człowieku, kulturze, religii. Głosił upadek cywilizacji zachodniej, opartej na myśli greckiej, sokratejskiej i etyce chrześcijańskiej. Tej apollińskiej postawie przeciwstawiał dionizyjską, witalną (połączoną z ideą woli mocy i pojęciem nadczłowieka). Krytykował chrześcijaństwo, ale jednocześnie podziwiał Chrystusa. Jego myśl doczekała się setek interpretacji i omówień. Nie sposób sobie wyobrazić współczesną filozofię bez przemyślenia jego wpływu, wpływu intelektualnego jego idei. "Antychryst" to oprócz "Tako rzecze Zaratustra" jedna z najważniejszych jego - mimo niewielkich rozmiarów - książek. Jest bowiem "Antychryst" zasadniczą rozprawą niemieckiego filozofa nie tylko z chrześcijaństwem, ale wręcz szerzej z całą tradycją judeochrześcijańską (dla przyszłych antysemitów to niestety była jedna z zasadniczych nietzscheańskich tez - ta o nafatalniejszym ludzie w historii). Ma jednak Nietzsche problem z samą postacią Chrystusa, negując jego postawę typu miłość bliźniego, nadstawianie drugiego policzka, traktuje go jednak z niekłamanym szacunkiem. Ale już kapłaństwa - tu w osobie św. Pawła - Nietzsche autentycznie nie znosi. natomiast Jezusa traktuje go jako postać historyczną i przypisuje mu krańcowo przeciwstawne żydowskiej hierarchii i tradycji - intencje. ba wręcz traktuje Chrystusa jako uosobienie buntu - z czym się solidaryzuje - przeciwko wszelkim dotychczasowym hierarchiom i porządkom. Warto poznać ten niezwykle interesujący, dekonstruujący dotychczasowe osądy punkt widzenia tego geniusza niemieckiej, europejskiej myśli filozoficznej.

Na próżno wypatrywałem w Nowym Testamencie przynajmniej jednego sympatycznego rysu: nie ma tam nic, co byłoby wolne, dobrotliwe, szczere, prawe. Człowieczeństwo nie uczyniło tutaj jeszcze pierwszego kroku, - brakuje tu instynktów czystości... W Nowym Testamencie są jedynie złe instynkty, brak odwagi nawet do tych złych instynktów. Wszystko tam jest tchórzliwością, zamykaniem oczu i samooszukiwaniem się.

Między chrześcijaninem i anarchistą można postawić zupełny znak równości: ich cel, ich instynkt jest ukierunkowany wyłącznie na zniszczenie.

Ta książka uczy myślenia, a nie historii myśli. Kurs filozofii w wydaniu Michela Piquemala i Sofiosa nie wymaga wcześniejszego przygotowania, nie obciąża pamięci nazwiskami, datami i nazwami nurtów filozoficznych.

Jak myśleć o życiu i śmierci, o utracie i nadziei w postapokaliptycznym i posttraumatycznym świecie? Jak nie tracąc z oczu globalnych i planetarnych wyzwań „naszego dzisiaj”, móc myśleć także o materialnych, konkretnych, usytuowanych, wręcz intymnych szczegółach i związkach, w które wchodzi życie w swoich jednostkowych przejawach i formach? Jak tworzyć odpowiedzialne relacje ze światem, jak o nim opowiadać i myśleć? Jak myśleć o człowieku inaczej niż przez pryzmat autonomiczności, samowystarczalności, atomizacji czy jednostkowości? Jak pomyśleć człowieka jako „bycie ze świata”, uchwycić ruch antropo-de-centralizacji, immanentnej relacyjności, sieci współzależności? Na te pytania autorka próbuje odpowiadać współ-myśląc z tekstami współczesnych myślicielek posthumanizmu przede wszystkim Karen Barad, Rosi Braidotti, Vinciane Despret, Natalie Jeremijenko, Erin Manning i Michaela Mardera.

Narracje naukowe, filozoficzne czy interwencje artystyczne opowiadają nam o świecie i mogą to czynić na różne sposoby. Eseje z tego zbioru są próbą wypracowania teorii, konceptualizacji, wizji, utopii czy opowieści o świecie, które rozpoznając specyfikę „naszego dzisiaj”, eksperymentują z myśleniem o „naszym jutrze” (czasem podważając sam linearny obraz czasu) i zmierzają ku praktykom zmiany codziennego etosu.

Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2016–2019.

Czy można powiedzieć, że coś koniecznie musimy pamiętać? Czy mają rację ci, którzy nam powtarzają: „Zapomnij o tym, łatwiej ci będzie wtedy żyć”? Kwestie te, choć kluczowe, na ogół nie są poddawane głębszej refleksji filozoficznej. Avishai Margalit w swej książce skłania czytelnika do przemyślenia na nowo problemu pamięci i jej związków z etyką. Dzięki temu książka ta staje się przewodnikiem po świecie skomplikowanych palimpsestów minionych wydarzeń. W świecie, w którym wciąż konfrontujemy się z duchami czy wręcz upiorami pamięci, rozważania Margalita pomagają nam zrozumieć przeszłość i ustosunkować się do niej.

Leszek Koczanowicz, Uniwersytet SWPS



W swojej głęboko humanistycznej książce, która oferuje przystępnie napisaną filozofię na czasy kolejnych masowych zbrodni, Avishai Margalit zadaje pytanie, czy istnieje etyka pamięci. Powierza czytelnikom mądrą, osadzoną w tradycji zachodniej filozofii i religii refleksję poszukującą dróg uzdrowienia relacji z innymi w szacunku, trosce i lojalności. Uświadamia, że każde z nas może się znaleźć w roli „moralnego świadka” ujawniającego zło, którego było przedmiotem. To książka, która nas wzbogaca, umacnia i czyni lepszymi ludźmi.

Ewa Domańska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu


Avishai Margalit (ur. 1939) – filozof izraelski, profesor filozofii Uniwersytetu Hebrajskiego, wykładał m.in. w Harvard University, Wolfson University, Oxford, Freie Universität Berlin oraz w Institute of Advanced Study w Princeton. Zajmuje się filozofią społeczno-polityczną, filozofią moralności i religii. Autor m.in.: Idolatry (z Moshem Halbertalem, 1992), The Decent Society (1996), The Ethics of Memory (2002), Occidentalism: The West in the Eyes of Its Enemies (z Ianem Burumą, 2004), On Compromise and Rotten Compromises (2010), On Betrayal (2017).



Popadnięcie w całkowite zapomnienie przeraża nas nie tyle jako coś, co stanie się po naszej śmierci, ile jako świadectwo naszych obecnych relacji. Obawiamy się, że moglibyśmy niewiele znaczyć dla osób, z którymi teraz jesteśmy związani. Troska o pozostawienie śladów i bycie pamiętanym jest więc racjonalną troską o nasze relacje gęste i ich trwałość. To właśnie na taką formę pozostawienia śladów wolno nam mieć nadzieję.

Avisahi Margalit

(fragment książki)



Seria Prawo i Teoria Społeczna

Seria wydawnicza zainicjowana w Centrum Edukacji Prawniczej i Teorii Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Celem serii jest konfrontowanie wiedzy prawniczej z jej politycznymi i społecznymi podstawami. Prawo jest wielowymiarową praktyką społeczną, w której ogląd prawniczy jest uprzywilejowany, lecz nie jedyny. Dlatego, nawiązując do współczesnych dyskusji filozoficznych i polityc

Oświecenie było przełomowym okresem w rozwoju ludzkości, rozpoczynając intelektualną tradycję, która z czasem doprowadziła do rozkwitu współczesnej nauki. Był to też czas działalności niektórych z najciekawszych myślicieli w historii, którzy zrewolucjonizowali nasze spojrzenie na świat i nas samych. „Filozofia oświecenia w pigułce” w zrozumiały sposób przybliża te kluczowe idee – od słynnej sentencji Kartezjusza „Myślę, więc jestem”, która otworzyła nowy rozdział w filozofii, przez teorie percepcji Locke’a i rozumowanie indukcyjne Hume'a i , po racjonalizm moralny Kanta i panteizm Spinozy. Liczne diagramy oraz zwięzłe podsumowania każdego rozdziału czynią z książki poręczne kompendium filozofii okresu oświecenia oraz świetny punkt wyjścia do dalszej nauki. „Wiedza w pigułce” to tłumaczenia kultowej serii popularnonaukowej docenionej m.in. przez The Times Literary Supplement i The Jung Society of Utah za „prezentację trudnych tematów w prostej formie”. Książki z tej serii to typowe „pigułki wiedzy” – zarówno z zakresu nauk ścisłych, jak i humanistycznych. Przystępnie napisane i bogato ilustrowane, zawierają komplet informacji, które warto znać.

Związek wolności z odpowiedzialnością był i jest przedmiotem wyczerpu­jących analiz etyków i filozofów prawa. Rzadziej bierze się pod uwagę podstawowy – jak mi się wydaje – związek denotacji słowa „wolność” z denotacjami słowa „prawda”. Związek ten przybiera różną postać w zależności od tego: po pierwsze, o jaki sens słowa „prawda” chodzi, po drugie, jaka jest natura owej relacji. O jednym powiązaniu, na które zwrócili uwagę stoicy była już mowa. Podstawową wolnością człowieka w myśl tej koncepcji jest wolność od fałszu w znaczeniu błędu, a zatem możność trafnego rozpoznawania i akceptowania prawdy w znaczeniu prawdziwego o rzeczy sądu. W tym rozumieniu wolność jest warunkiem poznania. Poznanie zaś odsłaniające rzeczywisty stan rzeczy czyli prawdę w znaczeniu ontologicznym jest dobrem istoty rozumnej a w konsekwencji wolność jako warunek nabiera wartości instrumentalnej środka osiągania naczelnej wartości, jaką jest prawda. Ale wolności ludzkiej towarzyszyć też może fałsz jako świadome naruszanie wartości prawdy, fałsz w sensie kłamstwa narzucanego człowiekowi przez innych, w szczególności przez wroga, przez nieodpowiedzialną władzę, przez propagandę polityczną itp. Wolność od fałszu w tym rozumieniu i równoczesna możność demaskowania go i głoszenia prawdy jest podstawą moralności społecznej.
Nie ma społecznej moralności bez prawdy w sensie negacji kłamstwa obliczonego na ujarzmienie ludzi przez uniemożliwienie im wydawania prawdziwych sądów o sytuacji ich społecznego bytu. Zakłamanie życia społecznego wyrażające się między innymi w używaniu słów bez pokrycia lub w dowolnym zmienianiu ich znaczeń celem wprowadzenia w błąd, a tym samym ogłupianiu ludzi, narusza podstawową wolność człowieka jako istoty rozumnej.
(Izydora Dąmbska, Gdy myślę o słowie „wolność” – fragment)