„Forum Lingwistyczne” 2016, nr 3

Kolejny – czwarty – numer „Forum Lingwistycznego” charakteryzuje różnorodność zarówno w tematyce podejmowanych badań, jak i w stosowanych metodach badawczych: analizom materiałowym towarzyszą rozważania metalingwistyczne, refleksjom synchronicznym – dociekania diachroniczne, a prezentacji wyników aktualnie prowadzanych badań – polemiczne prezentacje nowości wydawniczych oraz relacje z wydarzeń skupiających szeroko pojęte środowisko językoznawcze. Stanowi to odbicie zainteresowań naukowych Autorów, lecz także świadczy o zróżnicowaniu szkół badawczych, z których się wywodzą. Teksty do prezentowanego tomu przygotowali bowiem lingwiści z ośrodków uniwersyteckich w Katowicach, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu.
Artykuły publikowane w tomie pomieszczono w działach: „Studia”, „Archiwalia”, „Polemiki” i „Varia”.

„Logopedia Silesiana” włącza się w obszar periodyków podejmujących problematykę związaną z praktycznymi i teoretycznymi aspektami postępowania logopedycznego z osobami z zaburzeniami mowy i zaburzeniami języka. W swoich założeniach ma być naukowym forum, które będzie sprzyjało zarówno rozwijaniu logopedycznej nauki, jak i upowszechnianiu logopedycznej kultury. W tomie prezentowane są dokonania i przemyślenia współczesnych terapeutów mowy i języka z kraju i zagranicy. Autorzy mają nadzieję, że ich rozważania teoretyczno-kazuistyczne przyczynią się do doskonalenia terapeutycznego warsztatu, a nowo powstałe pismo otworzy możliwość prezentacji dokonań i przemyśleń wszystkim osobom zainteresowanym logopedią jako nauką o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowaniach językowych oraz opisem relacji między mową, myśleniem a rzeczywistością wyrażaną językiem. Artykuły ukazują bowiem interdyscyplinarny charakter postępowania logopedycznego i obejmują swym obszarem perspektywę medycznego, lingwistycznego, psychologicznego oraz pedagogicznego opisu mowy w rozwoju i w zaburzeniach.

Dobór haseł niniejszego opracowania jest subiektywny, ale podstawę tego doboru stanowi siatka haseł Słownika języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego (=SJPDor.). To wielkie, jedenastotomowe dzieło zbiorowe, wydane w Warszawie w latach 1958-1969, jest bezcenne, gdyż daje kilkaset tysięcy cytatów ilustracyjnych z dokładnym, co do strony, wskazaniem źródła (a taka precyzja pozostaje wciąż ewenementem w polskiej leksykografii narodowej).
Moje sześciotomowe opracowanie:

• informuje, jakie hasła zawiera SJPDor.;
• podaje do wielu haseł SJPDor., a także do wielu haseł nieobecnych w SJPDor., bibliografię wyrazową (wyrażeniową), tj. przytacza dokładne adresy bibliograficzne publikacji, w których te hasła są wzmiankowane, omawiane, analizowane z punktu widzenia językoznawczego (zasadniczo niediachronicznego, nieetymologicznego) oraz „okołolingwistycznego”;
• odnotowuje tysiące wyrazów, w tym nazw własnych, niewystępujących w obiegu leksykograficznym, ani w słownikach, ani w innych pracach poświęconych słownictwu;
• wzbogaca cytatografię słownikarską języka polskiego, przytaczając przykłady użyć kontekstowych nieobecne w żadnym z kilkunastu powszechnie znanych słowników polszczyzny (od „Lindego” do „Dubisza”);
• w poszukiwaniu nowych, ciekawych cytatów szeroko uwzględnia źródła tek-stowe wykorzystane przez twórców SJPDor. tylko fragmentarycznie oraz źródła dostępne przed 1969 r., ale w pracach ekscerpcyjnych nad SJPDor. pominięte;
• wyzyskuje bez zahamowań autocenzuralnych różnorodne teksty powstałe i wydane po zakończeniu prac nad SJPDor., ze szczególnym uwzględnieniem okresu 1989-2013.

Monografia stanowi istotny wkład do rozwoju wiedzy z zakresu słowiańskiej antroponimii historycznej. Wartość pracy wyraża się w warstwie zarówno faktograficznej, jak i metodologicznej. Po pierwsze: wprowadza w obieg naukowy historyczne nazwy osobowe wydobyte z rosyjskojęzycznych akt metrykalnych parafii prawosławnych na Kujawach Wschodnich i ziemi dobrzyńskiej. Po drugie: przedstawia nową propozycję – opisu nazw osobowych ludności zamieszkałej na historycznym pograniczu kulturowym (odzwierciedlającym dawną wspólnotę różnowyznaniową i wielonarodowościową).

W latach 50. i 60. ubiegłego stulecia językoznawcy spierali się o to, czy polski język literacki pochodzi z dialektu małopolskiego czy wielkopolskiego. W wyniku długotrwałej debaty ustalono katalog cech gramatycznych, które miały przemawiać za jedną z wymienionych hipotez. Badacze zdawali sobie sprawę, że historia słownictwa może stanowić ważny argument. Jednak w owym czasie nie było takich badań, które by pokazały, jakie jest podłoże gwarowe słownictwa języka literackiego. Niniejsza praca stanowi efekt studiów nad historią i geografią słownictwa, które na przełomie XVIII i XIX wieku było oceniane jako archaiczne bądź niemieszczące się już w normie języka literackiego. Przeprowadzone badania pokazują, że leksykę literackiej polszczyzny budował dialekt małopolski do końca XVI wieku. Jednak począwszy od wieku XVII leksyka ta ogranicza się do południowopolskiej odmiany języka literackiego – ogólnopolski zasięg zyskują wyrazy północnopolskie. Ma to bezpośredni związek z przeniesieniem centrum kulturowego z Krakowa do Warszawy.

Monografia jest efektem wielotorowych i szeroko zakrojonych badań naukowych w ramach współczesnej frazeologii ze szczególnym naciskiem na ich praktyczne wykorzystanie w dziedzinie frazeodydaktyki. Główne zagadnienia zaprezentowane w publikacji to: - zakres współczesnej frazeologii wraz z jej różnymi aspektami terminologicznymi; - semantyczna i składniowa charakterystyka zjawiska frazeologizacji w językach naturalnych; - percepcja i rozumienie wielowyrazowych struktur o metaforycznym charakterze; - geneza i zakres badań w obrębie frazeodydaktyki; - rozwój kompetencji frazeologicznych na poziomie zaawansowanej nauki języka obcego (na przykładzie języka francuskiego); - analiza relacji pomiędzy łatwością lub trudnością w rozumieniu i przyswajaniu związków frazeologicznych w języku obcym a stopniem utrwalenia tych struktur na poziomie semantycznym i składniowym; - problem kompozycyjności frazeologizmów (zwłaszcza gradacja tego zjawiska) a rozumienie i przyswajanie utrwalonych struktur wyrazowych w języku obcym; - kwestia typowości i struktur prototypowych we frazeologii oraz ich znaczenie we frazeodydaktyce; - metody i techniki ułatwiające nauczanie i uczenie się związków frazeologicznych. Celem Autorki jest pokazanie związków pomiędzy frazeologią teoretyczną a jej dziedziną stosowaną, jaką jest frazeodydaktyka, a także przybliżenie odbiorcy najważniejszych zagadnień i problemów tej wciąż mało popularnej dyscypliny. Prezentowana problematyka jest wieloaspektowa, interdyscyplinarna i nowatorska, ponieważ frazeologia w ujęciu frazeodydaktycznym jest obecnie nową dziedziną badawczą zarówno w Polsce, jak i na świecie. Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie „Educatio Siglo XXI” 2014, Vol. 32, no 1, pp. 287–290 (Mª Ángeles Solano Rodríguez, Universidad de Murcia).