Funkcje turystyczne zabytkowych rezydencji na Mazowszu

„No i po co nam w ogóle te muzea?” – takie przewrotne pytanie postawiła Anna Żakiewicz (2008) w odpowiedzi na liczne doniesienia medialne dotyczące spadku zainteresowania społeczeństwa polskiego tą formą obcowania z kulturą. Jednakże dane statystyczne publikowane przez GUS oraz gromadzone przez muzea wskazują, że tendencja jest zupełnie odwrotna. W ciągu ostatnich piętnastu lat notuje się stały wzrost liczby osób odwiedzających muzea, a wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Turystyki wykazały, że głównym celem przyjazdu turystów do Polski jest zwiedzanie. Zatem produkt będący wynikiem prac muzealników stanowi istotny i perspektywiczny element potencjału turystycznego naszego kraju. Niniejsza książka jest próbą syntetycznej oceny i analizy produktu turystycznego kreowanego przez muzea etnograficzne na wolnym powietrzu w dwóch regionach etnograficznych: na Mazowszu i Pomorzu.

Proces globalizacji sektora usług wywarł znaczący wpływ na światową gospodarkę turystyczną podlegającą nieustannym przemianom. Autorka próbuje znaleźć odpowiedź na pytanie dotyczące stopnia globalizacji sektora turystycznego. Umożliwi ona ocenę decyzji podejmowanych we współczesnej turystyce.

Książka składa się z dwóch części: w części pierwszej (Istota międzynarodowych stosunków ekonomicznych w turystyce doby globalizacji) są przedstawione: struktura podmiotowa sektora turystycznego, rodzaje międzynarodowych powiązań gospodarczych w turystyce, a także ich mikro- i makroekonomiczne efekty, rozwój współpracy międzynarodowej w turystyce i priorytety wybranych, regionalnych polityk turystycznych. W drugiej części (Międzynarodowe stosunki ekonomiczne w turystyce a globalizacja sektora turystycznego) Autorka ukazała uwarunkowania ewolucyjnej globalizacji sektorów oraz wybrane aspekty międzynarodowych stosunków w turystyce, które przesądzają o wspomnianej ewolucji. Szczególna uwaga jest poświęcona problematyce innowacyjności w turystyce i jej znaczeniu dla przemian w światowej gospodarce turystycznej.

Książka będzie cenną pomocą dla wykładowców oraz studentów uczelni i kierunków związanych z turystyką i hotelarstwem.

Streszczenie
Przełom lat 80. i 90. był na świecie czasem wielkich przemian politycznych
i społeczno-gospodarczych. Ten okres to m.in. czas kryzysu gospodarczego
i politycznego w krajach europejskich, w których panował ustrój realnego
socjalizmu. Wraz z osłabieniem Związku Radzieckiego oraz wprowadzanymi
tam reformami pojawiły się możliwości przekształceń w innych
państwach socjalistycznych. W Europie Środkowo-Wschodniej objęły one
m.in. Polskę, Węgry, NRD, Czechosłowację.
Autorzy za podmiot badań w niniejszej pracy przyjęli grupę
wybranych miast postsocjalistycznych, leżących na terenie kilku państw
wchodzących w skład regionu Europy Środkowo-Wschodniej.
Przedmiotem badań jest rozwój funkcji turystycznej w tych ośrodkach
miejskich zachodzący w wyniku procesu transformacji ustrojowej po upadku
realnego socjalizmu.
Zakres przestrzenny pracy obejmuje miasta zlokalizowane na obszarze
wybranych krajów regionu Europy Środkowo-Wschodniej: Polski (Łódź),
Słowacji (Bratysława), Rosji (Kaliningrad), Białorusi (Mińsk), Ukrainy
(Lwów). Autorzy celowo wybrali ośrodki miejskie o różnej randze tak, aby
uzyskać materiał badawczy przedstawiający miasta różnego typu, m.in.
ośrodki regionalne jak i stolice. W ten sposób przeprowadzona analiza bazuje
na zróżnicowanej próbie badawczej, a jej wyniki można uznać za reprezentatywne
dla dużych miast w badanym regionie. Analiza przedstawiona
w niniejszej pracy obejmuje miasta w ich granicach administracyjnych,
ma ona charakter dynamiczny i przedstawia przekształcenia,
które dokonały się w okresie od upadku systemu realnego socjalizmu do czasów
współczesnych.
W toku rozprawy autorzy zweryfikowali pozytywnie hipotezę badawczą
mówiącą, że:
„Jednym ze skutków zainicjowanych przez upadek socjalizmu
przekształceń był intensywny rozwój funkcji turystycznej w dużych miastach
zlokalizowanych na obszarze państw Europy Środkowo-Wschodniej.
Z uwagi na postępujący proces deindustrializacji oraz wzrost znaczenia
trzeciego sektora gospodarki usługi turystyczne zyskały w tych miastach istotne
znaczenie. Rozwinął się sektor obsługi turystycznej, na który składają
się działalności związane z hotelarstwem, gastronomią oraz sektorem
imprez. Doszło do poprawy dostępności komunikacyjnej badanych obszarów,
rewitalizacji przestrzeni miejskiej oraz wzrostu aktywności władz lokalnych
w zakresie programów rozwoju turystyki. Przemiany te skutkują rozwojem ruchu turystycznego, znacząco wzrosła liczba przyjazdów turystycznych,
a ich struktura uległa dywersyfikacji.”
Transformacja ustrojowa spowodowała daleko idące skutki dla gospodarki
i społeczeństwa, w tym dla mieszkańców dużych miast. Do głównych
czynników inicjujących przemiany badanych miast postsocjalistycznych
należy zaliczyć:
- przemiany społeczne i polityczne,
- szybką globalizację gospodarki byłych krajów socjalistycznych,
- przejście od fazy industrialnej do postindustrialnej,
- zmianę statusu administracyjnego części badanych ośrodków
miejskich (Mińska, Lwowa, Bratysławy),
- awans ze stolic republik lub obszarów do stolicy krajów.
Istotne zmiany zarejestrowano także w szeroko rozumianym sektorze
turystycznym omawianych miast. Zachodzące przekształcenia nie były
jednorodne w czasie, autorzy wydzielili trzy podstawowe etapy tych
przekształceń:
- etap upadku turystyki socjalistycznej,
- etap stabilizacji,
- etap rozwoju nowoczesnej turystyki.
Najczęściej odnotowanymi w badanej próbie przejawami przemian
miast pod wpływem rozwoju turystyki są:
- zmiany jakościowe i ilościowe bazy noclegowej,
- inwestycje kapitału zagranicznego w branżę hotelarską,
- zmiany jakościowe i ilościowe bazy gastronomicznej,
- zmiany jakościowe i ilościowe bazy towarzyszącej,
- zmiany w zakresie handlu detalicznego,
- rozwój infrastruktury transportowej,
- tworzenie organizacji odpowiedzialnych za promocje turystyczną
miast,
- rozwój działalności kulturalno-rozrywkowej, w tym festiwali.
Podstawowym miernikiem rozwoju turystyki w mieście jest zwiększająca
się liczba przyjazdów i odwiedzin w celach turystycznych. Zebrane
dane wskazują, że największa dynamika wzrostowa ruchu turystycznego
w okresie postsocjalistycznym miała miejsce w Kaliningradzie
(+174%) i Łodzi (+125%). Najmniejsze wzrosty ruchu turystycznego
zanotowała Bratysława (+50%) i Mińsk (+26%). Bardzo dynamiczny wzrost
liczby turystów w Kaliningradzie wytłumaczyć można specyficznym położeniem
tej rosyjskiej enklawy. Znajduje się ona bowiem w szczególnym
miejscu pomiędzy państwami Unii Europejskiej. W przypadku Kaliningradu
istotna jest także bliskość dwóch granic oraz fakt, że Kaliningrad był przez
długi okres zamkniętą strefą militarną. Łódź z kolei w okresie postsocjalistycznym postrzegana jako biedne i zaniedbane miasto bez szczególnych
walorów turystycznych przeszła intensywną transformację skutkująca
zwiększeniem atrakcyjności turystycznej. Bratysława – niewielki –
50% wzrost zawdzięcza bliskości Wiednia i dogodnemu położeniu komunikacyjnemu.
Wszystko to sprawia, że ruch turystyczny w stolicy Słowacji już
na początku okresu transformacji pozostawał na wysokim poziomie. Z kolei
Mińsk, miasto na wczesnym etapie przemian, ma słabo rozwiniętą infrastrukturę
turystyczną i okres dynamicznego wzrostu wielkości ruchu turystycznego
ciągle jeszcze przed sobą.
Przebadana grupa miast daje przegląd różnych stadiów turystycznej
transformacji obszarów miejskich. Przemiany te uwarunkowane są rzeczywistością
gospodarczą, społeczną jak również polityczną. Autorzy na podstawie
obserwacji wyróżnili trzy grupy miast.
Grupę pierwszą stanowią Łódź i Bratysława, które są miastami w fazie
głęboko zaawansowanej transformacji, z dużym udziałem dobrze rozwiniętej
turystyki o charakterze kapitalistycznym.
Do grupy drugiej zakwalifikowano Lwów i Kaliningrad będące miastami
na początkowym etapie zaawansowanej fazy transformacji, w których
turystyka rozwija się intensywnie wkraczając w stadium kapitalistyczne.
W ostatniej grupie znalazł się Mińsk będący ośrodkiem miejskim
w fazie średniozaawansowanej transformacji. Turystyka o charakterze kapitalistycznym
dopiero zaczyna się w mieście rozwijać, a infrastruktura towarzysząca
w większym stopniu służy obsłudze potrzeb mieszkańców niż przyjezdnych.

Pierwsza tak obszerna publikacja na rynku polskim, w której omówiono jednocześnie teoretyczne aspekty turystyki zrównoważonej, jej formy, jak i rozwiązania praktyczne - m.in. działania władz publicznych, organizacji pozarządowych, instytucji ponadnarodowych w ramach szeroko rozumianej polityki turystycznej i planowania turystycznego.


Książka składa się z 3 części:


* Część I zawiera rozważania na temat teoretyczno-metodologicznych aspektów turystyki zrównoważonej (geneza, definicja, podział wewnętrzny, związane z nią koncepcje teoretyczne, problemy planowania i zarządzania).


* Część II poświęcona jest przyrodniczym aspektom turystyki zrównoważonej (m.in. turystyka geologiczna, ornitologiczna, botaniczna).


* Część III dotyczy kulturowych aspektów turystyki zrównoważonej (m.in. turystyka etnograficzna, przemysłowa, historyczna, kulinarna).


Książka przeznaczona jest dla osób interesujących się różnorodnymi formami turystyki kulturowej (od turystyki religijnej po rozrywkową) i przyrodniczymi uwarunkowaniami turystyki, a także jej rolą w aktywizacji społeczno-gospodarczej miejscowości i regionów. Sięgną po nią studenci i badacze interesujący się turystyką, geografią, socjologią turystyki i antropologią kulturową. To również cenny materiał dla pracowników administracji rządowej i samorządowej zajmujących się organizacją i promocją turystyki oraz planowaniem przestrzennym.

Niniejsza praca koncentruje się na ewidencji, kategoryzacji i waloryzacji zabytków techniki związanych z górnictwem węgla kamiennego znajdujących się na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Wyróżniono w niej najcenniejsze przyrodniczo i kulturowo obszary warte ochrony bądź już chronione. Zaprezentowano uwarunkowania i problemy ochrony postindustrialnego, pogórniczego dziedzictwa kulturowego w Polsce na tle europejskim. Ukazano, w jaki sposób turystyka kulturowa i geoturystyka łączą się, kreując nową, cenną kulturowo jakość na obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, a mianowicie możliwość rozwijania na tym obszarze turystyki kulturowej.

Nadrzędną powinnością samorządów terytorialnych jest celowe, systematyczne, a także świadome i kompleksowe działanie mające na celu kreowanie i dynamizowanie procesów rozwojowych. Współcześnie taką postawę wymusza wzmożona konkurencja na rynku. Podejmowane – z coraz lepszym skutkiem – działania w zakresie rozwoju funkcji turystycznej stanowią niezwykle ważny instrument polityki regionalnej, aktywizacji społeczności lokalnych oraz budowy trwałych podstaw rozwoju społeczno-gospodarczego, zarówno na obszarach dysponujących realnymi walorami turystycznymi, jak też na tych, które dotychczas leżały w ich cieniu. Niniejsze opracowanie powstało dzięki współpracy Autorów reprezentujących szereg ośrodków akademickich oraz samorządów. W pracy zebrano artykuły o charakterze oryginalnym, obejmujące szerokie spektrum zagadnień związanych z procesami rozwoju turystyki, prezentowanymi w ujęciu regionalnym i lokalnym. Ukazano je na wybranych przykładach z Polski oraz z zagranicy. Przedstawione studia z pewnością nie wyczerpują listy zagadnień omawiających wzrost społeczno-gospodarczy, opierając się na turystyce, stanowią jednak ważny głos w dyskusji w tej jakże ważnej sprawie.