Gawędy o sztuce sakralnej

Nowe wydanie światowego bestsellera literatury popularnonaukowej, część pasjonującej serii „50 idei, które powinieneś znać”.
Jak powstawały malowidła ścienne w starożytnym Egipcie? Dlaczego Leonardo da Vinci pozostawił tak wiele nieukończonych projektów? Kto jako pierwszy użył określenia „impresjonizm”? Czym była sztuka ziemi? Jeżeli kiedykolwiek nurtowały cię te pytania, odpowiedzi znajdziesz w tej książce, będącej znakomitym wprowadzeniem do świata sztuki. W 50 krótkich i wciągających esejach autorka odkrywa przed czytelnikami tajniki arcydzieł – od prehistorycznych malowideł naskalnych po sztukę nowych mediów. Prezentuje wiodące nurty artystyczne, style, odsłania kulisy powstawania słynnych obrazów, opowiada o funkcjach, jakie malarstwo czy rzeźba pełniły przez wieki, objaśnia znaczenie fachowych terminów. Szuka odpowiedzi na pytanie, dlaczego połączenie różnych elementów: tradycji, technik, materiałów, technologii, otoczenia, wydarzeń społecznych i politycznych oraz osobowości twórcy zaowocowało powstaniem niespodziewanych, inspirujących lub zaskakujących innowacji w dziedzinie historii sztuki.
50 idei, które powinieneś znać to seria książek wprowadzających w fascynujący świat pytań i zagadnień – tych trudnych oraz tych zupełnie podstawowych – które od dawna towarzyszą ludzkości w misji zrozumienia świata. Seria prezentuje najważniejsze teorie i idee z głównych dziedzin wiedzy, stanowiąc świetny punkt wyjścia do dalszej nauki. Obowiązkowa lektura dla każdego początkującego erudyty!

Pierwszy polski przekład klasycznego dzieła XX-wiecznej estetyki muzyki Petera Kivy’ego "The Sound Sentiment" (1989), zawierającego oryginalną wersję "The Corded Shell" (1980) i wzbogaconego o dodatkowe rozdziały napisane w odpowiedzi na dyskusję, jaka toczyła się na temat emocjonalizmu.

Autor przedstawia ekspresję muzyczną oraz problemy związane z jej rozumieniem, odwołując się do filozofii, historii muzyki i muzykologii. Analizuje poglądy w spektrum emotywizmu muzycznego w sposób odpowiadający wymaganiom dyskursu filozoficznego. Omawiając przykłady muzyczne, prezentuje się jako słuchacz i miłośnik muzyki, któremu zależy na zachowaniu ścisłości i dążeniu do odkrycia roli, jaką pełnią emocje w estetyce muzycznej. Kivy proponuje stanowisko kognitywizmu emocjonalnego, które zakłada rozpoznawanie emocji w muzyce bez jednoczesnego wywoływania emocji w słuchaczu oraz bez przypisywania emocji kompozytorowi. Postulując podobieństwo między pewnymi elementami muzyki (np. konturem melodii) a cechami kulturowymi (np. gestami ludzkimi) związanymi z wyrażaniem emocji, wskazuje na różnicę między ekspresją jako wyrażaniem uczuć a szczególną ekspresywnością, którą można przypisać muzyce.

Publikacja Petera Kivy’ego zmieniła na zawsze dyskusję na temat muzyki i wskazała drogę następnym badaczom nie tylko w obszarze filozofii anglosaskiej, ale i w najszerzej pojętej światowej estetyce muzycznej i filozofii muzyki.

Z radością przyjęłam wiadomość o dokonaniu przekładu jednej z najważniejszych prac we współczesnej filozofii muzyki. To od tej książki rozpoczęła się światowa kariera amerykańskiego myśliciela Petera Kivy’ego, patrona muzycznego formalizmu, jednego z najbardziej prominentnych przedstawicieli filozofii analitycznej. Sam filozof wspominał, że gdy w 1976 roku jego kariera utknęła w martwym punkcie, postanowił zająć się fascynującą go barokową teorią emocji, wokół której zbudował projekt książki The Corded Shell, wydanej przez Princeton University Press w 1980 roku. I właśnie ta książka uczyniła z Kivy’ego jednego z najczęściej cytowanych filozofów sztuki. (Z recenzji dr hab. Anny Chęćki, prof. Uniwersytetu Gdańskiego)

*********

Sound Sentiment. An Essay on the Musical Emotions, including the complete text of The Corded Shell

The first Polish translation of Peter Kivy’s The Sound Sentiment (1989), a classic of the 20th century musical aesthetics, which contains the original version of The Corded Shell (1980) and additional chapters written in response to the debate concerning emotionalism. The author explores music expression and the problems related to its understanding, with reference to philosophy, history of music and musicology. Kivy advocates music cognitivism, which involves recognizing emotions in music without arousing emotions in the audience and without attributing emotions to the composer.

*********

Peter Kivy (1934-2017) – profesor Rutgers University, redaktor „Journal of Aesthetics and Art Criticism”, nagrodzony Deems Taylor Award of ASCAP za "The Corded Shell" autor ponad 30 książek z dziedziny filozofii sztuki, estetyki i filozofii muzyki, autorytet w dziedzinie współczesnej filozofii muzyki, filozof analityczny, miłośnik muzyki i literatury. W 2015 roku ukazała się w Polsce publikacja zatytułowana "Peter Kivy i jego filozofia muzyki", zawierająca tłumaczenie fragmentów różnych prac autora innych niż "The Corded Shell".

Dr hab. Małgorzata A. Szyszkowska (ORCID 0000-0003-1783-256X) – od roku 2019 roku adiunkt w Kolegium Nauk Humanistycznych i Języków Obcych Uniwersytetu Muzycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie.

Od listopada 2013 do lutego 2014 roku na Ukrainie trwały protesty, które przerodziły się w rewolucję zwaną Euromajdanem, a następnie w trwającą do dziś wojnę hybrydową w Donbasie. Protestom od początku towarzyszyły działania artystyczne, które z czasem ewoluowały w estetyczny, polityczny, społeczny oraz osobisty przekaz. Sztuka stała się jednostkowym wyrazem oporu wobec Rosji, inteligentnie wykorzystywanym medium budującym obraz rewolucji i samych protestujących, próbą odnalezienia tożsamości oraz sposobem na walkę z ogarniającym pesymizmem. Ewa Sułek z sukcesem przybliża polskiemu czytelnikowi sztukę ukraińską, która nadal jest Polakom właściwie nieznana, mimo bliskości geograficznej i związków kulturowych i historycznych między Polską a Ukrainą. Poprzez sztukę pokazuje zjawiska i prądy myślowe, które są dziś ważne dla Ukraińców, a które pozwalają zrozumieć nastroje społeczne i polityczne panujące w tym społeczeństwie.
Do tej pory rewolucja i wojna na Ukrainie przedstawiane były z punktu widzenia działań zbrojnych i ruchów politycznych. Tymczasem każdy konflikt niesie ze sobą nie tylko zmiany polityczne, lecz także kulturowe, wyrażające się w działalności artystycznej. Sztuka i kultura stanowią odzwierciedlenie postaw społecznych. Dlatego, obserwując działania artystyczne, możemy dowiedzieć się wiele na temat świadomości społeczeństwa ukraińskiego w czasach ogromnych przemian dotyczących istoty człowieka sowieckiego. Wielu komentatorów rewolucji podkreślało właśnie tę przemianę, będącą pierwszym sygnałem, że na Ukrainie rodzi się społeczeństwo obywatelskie.
Tekst, będący połączeniem literatury popularnonaukowej z reportażem, zwraca uwagę dojrzałością oglądu, sprawnością warsztatową i odważnym spojrzeniem na rzeczywistość towarzyszącą pracy i życiu artystów. Na oryginalną i zróżnicowaną formę literacką składają się również: połączenie przekazu ustnego z pisanym, przekazu wrażeniowego z merytorycznym, oraz użycie więcej niż jednego rodzaju narracji. Umiejętność uchwycenia drobnych gestów czy momentów wynika ze zmysłu i postawy wnikliwego obserwatora. Tekst Ewy Sułek cechuje również wiedza z zakresu kultury, przede wszystkim na polu sztuk wizualnych – autorka jest historykiem sztuki (studia na University of Cambridge oraz na Uniwersytecie Warszawskim), osobą wrażliwą, gotową do zgłębiania niewygodnych zagadnień i drążenia ich znaczeń. Co nie mniej też ważne, Ewa ma tak dziś w polskiej prozie rzadkie, wyrafinowane poczucie humoru, które świetnie amortyzuje powagę poruszanych przez nią spraw.

Skąd się wzięła opera? Czy pierwotnie była ona sztuką dworską, czy rozrywką gawiedzi? W jakich opałach znajdowali się najwybitniejsi kompozytorzy? Czy nuty można zapisać w testamencie? Kto mógł zarzucić Mozartowi nadmiar nut w kompozycji? Skąd się wziął reżyser w operze? Kto zarzucił Mozartowi zbyt dużą liczbę nut? Jak brzmiał anielski głos trzeciej płci? Kiedy na scenie pojawiła się nagość? Czym jest opera w świecie współczesnej polityki? Na te i wiele innych pytań znajdziecie odpowiedzi w tej książce. Jacek Marczyński snuje pasjonującą opowieść o historii opery, prezentując temat w popularny, przystępny sposób. Całość składa się z gawęd o wybitnych kompozytorach, artystach, o narodzinach opery i przełomach w tym gatunku muzyki. O jego fenomenie i niesłabnącej popularności.
Bohaterami poszczególnych rozdziałów są przede wszystkim najważniejsi kompozytorzy w historii opery. Sylwetki wielkich ludzi opery ukazano na tle obyczajowo-politycznym: wydarzeń epoki, zainteresowań publiczności itd. Poznajemy ich pasje, miłości, przyjaźnie, słabości, rozterki. Opowieść uzupełniają wątki poświęcone najciekawszym współczesnym zjawiskom i artystom operowym: reżyserom, dyrygentom, śpiewakom.
Książka jest przeznaczona dla miłośników muzyki klasycznej: zarówno znawców, jak i osób, które chciałyby zbliżyć się do fascynującego świata opery.
„Francesca Cuzzoni, znana z pięknego głosu, ale i z trudnego charakteru, przyjechała do Londynu w pierwszych dniach 1723 r., zaproszona przez Georga Friedricha Händla, który skomponował nową operę Ottone, król Germanii. Niestety, kapryśnej Włoszce nie spodobała się aria jej bohaterki, bo przypominała zwykłą piosenkę, nie dawała pola do popisu efektownymi trylami. Stanowczo odmówiła więc jej zaśpiewania, ale Händel nie znosił sprzeciwu. Otworzył okno, chwycił wiotką Francescę i krzyknął, że jeśli natychmiast nie zaśpiewa tego, co skomponował, wyrzuci ją na ulicę. Przestraszona Cuzzoni uległa i więcej się nie sprzeciwiała. Przynajmniej do premiery, potem znów stała się gwiazdą”.
Fragment tekstu

W omawianym okresie zaistniało wyjątkowe zjawisko w sztuce książki nazywane polską szkołą ilustracji czy też złotym jej okresem. Wynikało to z faktu, że ilustracje dla dzieci zawsze projektowali profesjonalnie wykształceni twórcy, zatrudniani przez wydawnictwa, którzy w zamyśle ujmowali książkę jako indywidualną całość graficzną. Zatem w publikacjach dla najmłodszych obecna była autorska ilustracja.

ARS VETUS ET NOVA. Tom XXXI
Książka przybliża postać Karola Kremera - jednego z najważniejszych architektów I połowy XIX wieku, zasłużonego w dziedzinie konserwacji zabytków i badań nad dziejami polskiej sztuki. Autorce udało się dookreślić oeuvre Kremera, weryfikując narosłe wokół niego mity, zdefiniować specyfikę twórczości architekta, a także pokazać jego wkład - jako wieloletniego zwierzchnika lokalnych służb budowlanych - w kształtowanie nowego języka formalnego współczesnej mu generacji. W książce podjęto ponadto próbę scharakteryzowania architektury powstałej w kręgu oddziaływania krakowskiego urzędu budownictwa. W tym zakresie praca odsłoniła mechanizmy funkcjonowania lokalnego środowiska architektonicznego, przyniosła analizę najważniejszych realizacji budowlanych i konserwatorskich, pokazała drogi przenikania do Krakowa zachodnioeuropejskich wpływów oraz stopień i charakter ich recepcji.