Gdy umarli mówią

Wstrząsający reportaż o więziennym życiu z perspektywy strażników. Ludzi, którzy dzień w dzień, przez lata wyjątkowo trudnej służby, pilnują sprawców najokrutniejszych przestępstw.
Paweł Kapusta oddaje głos gadom – tak w gwarze więziennej nazywa się klawiszy. Oddziałowi, dowódcy zmian, wychowawcy, dyrektorzy mówią o brudzie tej roboty, już do końca życia pozostającym w psychice. O szokujących zdarzeniach, z którymi muszą się mierzyć niemal każdego dnia. O codziennym kontakcie z bandytami, z którymi na wolności nikt nie chciałby mieć do czynienia.
Odwiedzając zakłady karne, prześwietlając oddziały, cele i gabinety, Kapusta szuka dziur w niewydolnym systemie. W systemie, w którym zbrodniarze mają często więcej przywilejów niż pilnujący ich klawisze. W którym pojęcie resocjalizacja stanowi dla osadzonego jedynie sposób uzyskania dodatkowej przepustki. Który – według funkcjonariuszy – w dużej mierze bandytów produkuje, a nie nawraca. Który zaczyna się chwiać. Bo kto chce iść do pracy, w której napięcie sięga zenitu, a pensja bruku?
Bohaterowie mówią też wprost: tak, w polskich więzieniach bije się osadzonych. Tak, w polskich więzieniach problemem jest nielegalny kontakt ze skazanymi – przemyt, handel, noszenie grypsów, telefonów komórkowych, alkoholu. Kontakty seksualne strażników z więźniami. Praca operacyjna służb specjalnych, pozwalających bandytom na prowadzenie nielegalnych biznesów zza więziennych murów.
Kto powie, że nowa książka Kapusty jest brudna, będzie miał całkowitą rację. Ktoś doda, że jest wulgarna, momentami wręcz obrzydliwa i szokująca – też się nie pomyli. Najważniejsze, że jest prawdziwa. A prawda w niej zawarta ścina momentami z nóg.
Druga książka reporterska finalisty Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za książkę „Agonia. Lekarze i pacjenci w stanie krytycznym”.

Czy o brutalne morderstwo został oskarżony niewinny człowiek?
Prawdziwa opowieść o bezprecedensowej zbrodni w historii światowej kryminalistyki – brutalnym zabójstwie i oskórowaniu Katarzyny Z., studentki z Krakowa. Zapis dziennikarskiego śledztwa szukającego odpowiedzi na pytanie, czy o to brutalne zabójstwo został oskarżony niewinny człowiek? Kto kryje prawdziwego sprawcę zbrodni? Katarzyna Z. zaginęła 12 listopada 1998 roku. Niemal osiem tygodni później w śrubę płynącego po Wiśle statku wkręciła się ludzka skóra. Ktoś precyzyjnie zdjął ją z całego korpusu, po czym wrzucił do rzeki. Badania DNA wykazały, że szczątki należały do zaginionej kobiety. Po czterech miesiącach śledczy odebrali telefon od mężczyzny, który twierdził, że zna potencjalnego sprawcę zbrodni. Informacje te spowodowały, że policja zainteresowała się dziwakiem z krakowskiego Kazimierza. Jednak gruntowne przeszukanie jego mieszkania i przesłuchanie nic nie dały.
W 2017 roku policja zatrzymała Roberta J., tego samego, którego kilkanaście lat wcześniej podejrzewała o dokonanie zbrodni. Szybko okazało się, że śledczy nie mają żadnych bezpośrednich dowodów obciążających mężczyznę, a jedynie poszlaki. Mimo to postawiono mu zarzuty i przez pięć lat przetrzymywano w areszcie, a w 2022 roku skazano na do żywocie. Wyrok jest nieprawomocny.
Fragment: Kapitan pchacza Łoś siedzi w sterówce zajęty cumowaniem barki ze żwirem do nabrzeża Wisły. Jest mroźny zimowy wieczór, 6 stycznia 1999 roku. Nagle obroty maszyny gwałtownie spadają. Rozlegają się dziwne trzaski. – Psiakrew! Znowu coś się nawinęło na śrubę. Pewnie jakaś gałąź lub opona, myśli. Ciemno już, jutro się tym zajmiemy. Następnego dnia o świcie razem z mechanikiem i marynarzem otwierają pokrywę w biało-czarne poprzeczne pasy i świecąc latarkami, schodzą pod pokład. Zaglądają do śruby. Widzą, że nakręciły się na nią jakieś sczerniałe śmieci. Okropnie śmierdzi. Wychodzą na górę, odkręcają dekiel i pogrzebaczem wyciągają kawałki na pokład. – Co to jest? – Kawałek ucha – mówi nagle jeden z nich. Szok. – To chyba ludzkie zwłoki – wydusza z siebie kapitan. Marynarz dzwoni do dyżurnego portu rzecznego, zawiadamia go o znalezisku. Ten informuje komisariat wodny przy ulicy Tynieckiej. Na barkę przyjeżdżają policja i lekarz sądowy, który przeprowadza wstępne oględziny. Stwierdza, że to ludzka skóra z przedniej części korpusu bez tkanek kostnych, z widocznym pępkiem i fragmentem owłosienia łonowego. Oprócz skóry zostają wyłowione: pukiel włosów, spruty fragment ciemnego swetra, kwadraty wycięte ze sztruksowych czarnych spodni, urwane ramiączko stanika, a także fragment flanelowego materiału
Monika Góra - reporterka i scenarzystka. Ukończyła studia dziennikarskie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przez kilkanaście lat była związana z telewizją TVN. Jest autorką reportaży prasowych publikowanych w „Dużym Formacie”, magazynie reporterów „Gazety Wyborczej”, i czterech książek non-fiction: Miasteczko zbrodni. Dlaczego zginęła Iwona Cygan? (2019), Upadek. Historia prałata Henryka Jankowskiego (ze współautorem Krzysztofem Brożkiem, 2020), Człowiek, który wiedział za dużo. Dlaczego zginęli Jaroszewiczowie? (2021) i Amber Gold. Układ, który oszukał tysiące ludzi (2022).

Nie tylko ludzie pracują w służbach mundurowych. Niektórzy funkcjonariusze mają... futro, cztery łapy i znakomity węch.
Cisi bohaterowie. Szukają zaginionych, tropią przestępców, uniemożliwiają przemyt, znajdują narkotyki i broń. Pilnują porządku, bronią opiekunów. Robią to za przysłowiową miskę zupy, choć w tym przypadku trafniej będzie powiedzieć: za możliwość pobawienia się piłeczką i dobre słowo przewodnika. Pracują, chociaż nawet nie zdają sobie z tego sprawy. Są. Warto je zauważyć.
Psy towarzyszą ludziom we wszystkich służbach mundurowych: od Policji, przez Straż Graniczną, Straż Pożarną, po wojsko. Razem z opiekunem tworzą niezastąpiony, skuteczny duet. W tej książce można znaleźć mnóstwo ciekawostek związanych z psią pracą w różnych służbach, a przede wszystkim prawdziwe, niesamowite historie przewodników i ich czworonożnych partnerów. Czytelnik dowie się z niej m.in., kto może zostać przewodnikiem psa służbowego, czy w konkretnej służbie sprawdzają się określone rasy oraz jak szkoli się psy i przewodników.

Największa zagadka w historii polskiej kryminalistyki. Jedyny seryjny zabójca, który nie został osądzony. Kryminalne śledztwo, które prowadzi do domu mordercy. Tylko ślady biologiczne pozwoliłyby udowodnić, że mieszkający dziś w Katowicach Roman Pawluk to „Zabójca z Pikiety”, który w latach 1988-1993 bestialsko zamordował siedmiu homoseksualnych mężczyzn z Łodzi. Takich śladów dziś nie ma. Ale czy to oznacza, że mężczyzna, do którego prowadzą wszystkie tropy, jest niewinny? Reporterzy Zuzanna Bukłaha i Kacper Sulowski podjęli się zadania, którego do tej pory nikt nie wykonał: zebrali wszystkie materiały dotyczące sprawy seryjnego zabójcy homoseksualistów z Łodzi, dotarli do nieoficjalnych policyjnych notatek i zdjęć z miejsc zbrodni, do świadków zdarzeń i osób zaangażowanych w poszukiwania mordercy. Rozmawiali z policjantami z Archiwum X, którzy przez cztery lata, po znalezieniu nowego tropu, zajmowali się sprawą, i z prokuratorką, która przesłuchiwała Romana Pawluka. Poznali niepublikowane do dziś wyniki badania wariografem, które jednoznacznie wskazują, że Pawluk brał udział w zabójstwach sprzed trzydziestu lat. Rozmawiali z jego przyjaciółmi, bliskimi i osadzonymi, z którymi dzielił celę. Zjedli sernik z potencjalnym mordercą. Ostatni to wstrząsający reportaż, który obnaża niemoc prawa i wymiaru sprawiedliwości.

Praca jest rezultatem doświadczeń zawodowych Autorki, która zajmowała się profilowaniem nieznanego sprawcy przestępstwa w ramach swojej aktywności zawodowej – psychologa policyjnego. Równocześnie książka posiada walory pracy naukowej, opartej na prawidłowościach psychologicznych wyjaśniających mechanizmy kierujące zachowaniem człowieka i wiedzy naukowej dotyczącej diagnozy psychologicznej. Doceniając na równi aspekt naukowy i praktyczny, Autorka stworzyła model profilowania psychologicznego nieznanego sprawcy przestępstwa pamiętając, że jest to diagnoza stosowana w stadium przygotowawczym procesu, gdy przede wszystkim chodzi o ustalenie czy popełniono przestępstwo, a jeśli tak – komu należy postawić zarzut.

Dr Maria Gordon

Bardzo wysoko oceniam wartość merytoryczną książki i zakładam, że winna się ona spotkać z dużym zainteresowaniem czytelników, w szczególności zaś osób parających się zawodowo wykonywaniem zawodów prawniczych, a także posiadających lub uzyskujących wykształcenie prawnicze bądź administracyjne. Szczególnie wysoko oceniam zaprezentowane przez autora wybrane aspekty aktualnej „reformy wymiaru sprawiedliwości” w kontekście wartości i zasad Konstytucji RP, a także prawa międzynarodowego, w szczególności europejskiego, którego to autor jest wybitnym znawcą, nie tylko teoretykiem, lecz także praktykiem (o czym świadczy jego wieloletnie funkcjonowanie w różnych organach Rady Europy).

Autor stara się zachować naukowy obiektywizm w opisie i analizie jurydycznej tzw. „reformy sądownictwa” prowadzonej w ostatnim okresie. Mamy zatem do czynienia z pracą stricte naukową. Rzetelne analizy jurydyczne uwzględniają ustawodawstwo krajowe, międzynarodowe, w szczególności europejskie źródła prawa, a także przybliżają czytelnikowi orzecznictwo trybunałów europejskich łączące się z problematyką wymiaru sprawiedliwości. Wysoko oceniam zaprezentowane przez autora rozważania, jak też wyprowadzone z nich wnioski dotyczące określonych elementów tzw. „reformy wymiaru sprawiedliwości”.

Dr hab. Bolesław Maciej Ćwiertniak, prof. WSH

Książka w sposób kompleksowy i wnikliwy analizuje wszystkie istotne aspekty i instytucje Unii Europejskiej dotyczące praworządności w krajach członkowskich, a zwłaszcza nieusuwalności sędziów i niezależności sądów od władzy wykonawczej. Warto także podkreślić, że treść książki jest nie tylko w całości dostosowana do wymogów programowych w ramach uniwersyteckich studiów prawniczych, ale może być wykorzystana jako kompendium wiedzy przydatnej dla aplikantów sądowych, radcowskich i adwokackich oraz osób stosujących w praktyce prawo unijne. Na uwagę zasługuje również podejście polegające na przedstawieniu instytucji prawa w działaniu przez pryzmat orzecznictwa sądowego, co świadczy o wadze, jaką autor przywiązuje do socjologicznego ujęcia „prawa w działaniu”. Recenzowana książka zawiera bogatą literaturę i orzecznictwo, umożliwiając zainteresowanemu czytelnikowi dalsze, pogłębione studia na instytucjami prawa unijnego i polskiego.

Dr hab. Andrzej Patulski, prof. UW

Andrzej Marian Świątkowski – prof. zw. dr hab., profesor Jean Monnet Chair w zakresie europejskiego prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, emerytowany profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, od 2015 roku zatrudniony w Akademii Ignatianum w Krakowie.