Geografia wsi w Polsce. Studium zmiany podstaw teoretyczno-metodologicznych

Niniejsza praca wyjaśnia istotę aglomerowania się miast w ujęciu fizykalistycznym. Podkreśla podstawową w tej kwestii rolę miastotwórczych sił dośrodkowych i odśrodkowych (ujęcie mechanicystyczne), które za pośrednictwem materii i energii miastotwórczych, a przy współudziale procesu entropii (ujęcie termodynamiczne) stanowią o możliwościach genetycznych miast i ich aglomeracji.
W publikacji omówiono rolę sił miastotwórczych w procesach aglomeracyjnych, opierając się na dotychczasowych badaniach naukowych oraz autorskiej próbie syntezy. Ważną kwestią było także ustalenie podstaw relacji między elementem mechanicystycznym (deterministycznym) a termodynamicznym (probabilistycznym). Podkreślono również, że geneza aglomeracji miast w ujęciu fizykalistycznym jest niezmienna w czasie i przestrzeni.

W monografii zaproponowano także systematyzację modeli genetyczno-rozwojowych miast. Konstrukcja przyjętej typologii opiera się na specyfice sił dośrodkowych i odśrodkowych, charakterze ich oddziaływań oraz relacji do takich zagadnień, jak entropia układu osadniczego. Wszystkie wyróżnione typy zostały zaprezentowane na przykładach modeli skupień miast istniejących na obszarze Polski w okresie od XIII do XX w.

Ukształtowane w różnych okresach, zazwyczaj nawiązujących do ostatnich nasunięć lądolodu, zasięgi obszarów odwadnianych przez poszczególne rzeki stanowią naturalne, otwarte układy w obiegu materii i energii, zwane geosystemami zlewni rzecznych. Intensywność obiegu materii i energii oraz natężenie różnorodnych procesów w tych systemach jest zróżnicowane w czasie i przestrzeni, a najbardziej dynamicznymi ich elementami są doliny rzeczne. Następująca w nich koncentracja odpływu wody powoduje wiele procesów i zjawisk decydujących o specyfice ich środowisk. Woda jest czynnikiem modelującym rzeźbę terenu, kształtującym cechy osadów powierzchniowych oraz wieloaspektowo wpływającym na rozwój i właściwości gleb. Najbardziej charakterystycznym składnikiem pokrywy glebowej dolin rzecznych są mady, powstające z przekształconych pedogenicznie, redeponowanych materiałów mineralnych i organicznych wykazujących zazwyczaj warstwowanie pionowe, które może stopniowo zanikać wraz z rozwojem różnych procesów glebotwórczych. Glebom tym często towarzyszą związane z lokalnymi zagłębieniami terenu oraz martwymi zakolami meandrowymi gleby torfowe, torfowo-mułowe, mułowe, a niekiedy również inne typy gleb.
Właściwości gleb dolin rzecznych należy rozpatrywać w kontekście wpływu wielu powiązanych ze sobą czynników, w szczególności czasoprzestrzennej dynamiki procesów fluwialnych, natężenia erozji i denudacji w zlewni, właściwości gleb i osadów w obszarach alimentacyjnych, dynamiki poziomu i składu chemicznego wód gruntowych oraz rzecznych, ewolucji zbiorowisk roślinnych, kierunku rozwoju oraz natężenia procesów glebotwórczych, a także nasilającego się, na przestrzeni ostatnich tysiącleci, różnokierunkowego oddziaływania człowieka. Uogólniając, właściwości gleb dolin rzecznych są wypadkową ścisłych interakcji pomiędzy poszczególnymi składowymi geosystemów zlewni rzecznych w całej historii ich rozwoju (Ze Wstępu).

Geologia historyczna to uniwersalny podręcznik dla studentów wydziałów przyrodniczych. Zawiera najbardziej aktualne informacje dotyczące dziejów Ziemi, skorupy ziemskiej, ewolucji pozostałych sfer planety, historii atmosferycznego tlenu, a także rozwoju świata organicznego w przeszłości.
Nowe wydanie książki niesie za sobą istotne zmiany dotyczące podziału dziejów Ziemi oraz uzupełnienia o ważne, poprzednio nieeksponowane elementy historii różnych części litosfery. Wymieniona została znaczna części ilustracji, w tym dotyczące rozmieszczenia kontynentów i oceanów. Ponadto wzbogacono książkę o ilustracje nowe, pokazujące między innymi charakterystykę nie przedstawianych wcześniej obszarów w poszczególnych okresach dziejów Ziemi. Opisując kolejne epoki geologiczne autorzy posługują się zwykle przykładami z obszaru Polski. Często prezentują wybrane zagadnienia w nawiązaniu do historii litosfery z pozostałej części Europy i innych kontynentów Ziemi. Autorzy dołożyli starań, aby wysokiemu poziomowi merytorycznemu książki towarzyszył przestępny język, dzięki czemu może ona zaciekawić nie tylko studentów.

Publikacja traktuje o globalnych problemach środowiska przyrodniczego. Są to aktualne i atrakcyjnie zaprezentowane oraz przyjazne dydaktycznie ćwiczenia dotyczące: kolizji Ziemi z ciałami niebieskimi, ochronnych powłok Ziemi, deforestacji, desertyfikacji, gazów szklarniowych, ubytków ozonu, ENSO, wybuchów wulkanów i zjawisk sejsmicznych, zmian ilościowo-jakościowych środowiska wodnego, wykorzystania surowców mineralnych w powiązaniu z zagadnieniem odnawialności i nieodnawialności zasobów, odpadów, aspektów przyrodniczych problemu wyżywienia ludności. Opracowanie powstało w odpowiedzi na zapotrzebowanie dydaktyczne wynikające z kształcenia akademickiego przedmiotu „Globalne problemy środowiska przyrodniczego”, aczkolwiek jest ono adresowane również dla odpowiednio zmotywowanych odbiorców pozostałych poziomów edukacyjnych oraz hobbystów i sympatyków problematyki. Konstrukcja programowa jak i scenariusze poszczególnych zajęć zostały przygotowane przez zespół mający wieloletnie doświadczenie naukowo-dydaktyczne, a kompetencje w zakresie globalnych problemów środowiska przyrodniczego, dodatkowo kształtowane w czasie licznych podróży kontynentalnych i międzykontynentalnych, pobytów w różnych strefach klimatycznych, roślinnych i glebowych, zlewiskach Oceanów Spokojnego, Atlantyckiego i Indyjskiego.

"Historia badań źródeł Dniestru. Od Herodota do dzisiejszych badań geografów warszawskich i lwowskich" studium Janusza Gudowskiego i Jury Nesteruka.

Zlokalizowanie źródeł Dniestru stało się dla geografów prawdziwym wyzwaniem. Najwcześniejsze wzmianki na ten temat w dziełach Herodota i Jana Długosza przyczyniły się do powstania różnorodnych teorii, pierwsze zaś terenowe badania Wincentego Pola na długie lata utrwaliły błędne przekonania. Dopiero opracowanie map topograficznych oraz szczegółowe badania terenowe w drugiej połowie XIX w. pozwoliły na ustalenie właściwej lokalizacji źródeł tej rzeki, choć nie rozstrzygnęły, czy wcześniejsze wzmianki nie zawierają, jednak prawdziwych informacji.

Janusz Gudowski i Jura Nesteruk, autorzy niniejszej publikacji, w latach 2000-2007 przemierzyli kilkaset kilometrów doliną Dniestru: od źródeł rzeki do dawnych krańców II Rzeczypospolitej, u zbiegu Dniestru i Zbrucza. Wynikiem ich pracy, uzupełnionej dzięki pomocy innych geografów polskich i ukraińskich, jest monografia krajobrazowa "Z biegiem Dniestru" wydana przez nasz wydawnictwo w 2007 r. Dalsze studia zwłaszcza kartograficzne i terenowe ukazują w nowym świetle historię poszukiwań źródeł tej rzeki, historię wciąż raczej niezakończoną.

Drugi rozdział siedmiorozdziałowego kompendium wiedzy geograficznej dla maturzystów przedstawione w sposób przejrzysty i interesujący.
Chociaż w geografii bardzo ważny jest rysunek, to nagrana część opisowa daje duże szanse zapoznania się z tematyką potrzebną do egzaminu maturalnego. Z zagadnieniami dotyczącymi obliczeń geograficznych oraz map należy jednak zapoznać się wcześniej, a audiobook traktować w tym przypadku jako powtórzenie.
Spis treści rozdziału drugiego:
1. Wietrzenie.
2. Powierzchniowe ruchy masowe.
3. Rzeźbotwórcza działalność wiatru.
4. Rzeźbotwórcza działalność rzek.
5. Zjawiska i procesy krasowe.
6. Rzeźbotwórcza działalność wód morskich.
7. Rzeźbotwórcza działalność lodowców i wód roztopowych.
8. Hydrosfera.
9. Wody powierzchniowe.
10. Lodowce i lądolody.
11. Wody podziemne i źródła.
12. Gleby.
13. Formacje roślinne na Ziemi.
14. Bibliografia.
Opracowanie: Adam Sochaczewski, Anna Borowicz, Karolina Wolszczak
Recenzja: Beata Rogoziewicz-Rundo