Główne nurty marksizmu Tom 3

Ta książka o tak podstawowym tytule nie jest elementarnym wprowadzeniem, lecz próbą spojrzenia na starożytnych filozofów z perspektywy, która współczesnemu człowiekowi zdążyła umknąć. Pierre Hadot (1922–2010), wybitny francuski historyk, z wykształcenia także teolog i w młodości nawet przez pewien czas duchowny katolicki, przedstawia tu i uzasadnia swoją główną tezę: starożytna filozofia była nie tyle teorią, ile sposobem życia. Zadaniem filozofa nie jest budowa systemu, lecz „ćwiczenie duchowe”, które pozwoli wypracować odpowiednią postawę życiową. Hadot, specjalista od neoplatonizmu, bada starożytnych od Sokratesa po wczesne chrześcijaństwo. Powstaje dzięki temu frapujący obraz starożytności skupionej na poszukiwaniu mądrego życia, najlepszego możliwego wpasowania się w kosmos. Dla naszych umysłów ukształtowanych przez nowożytną ofensywę nauki oraz ponowożytny kult teorii i abstrakcji taki ateoretyczny punkt widzenia wymaga zmiany spojrzenia na całość historii dawnej filozofii. Staje się ona nieustającym ćwiczeniem przygotowawczym do mądrości i w tym sensie „nauką umierania”, a przestaje być procesem dopracowywania „naukowego”, „obiektywnego” obrazu świata. Innego znaczenia nabiera pojęcie „szkoły filozoficznej”, a my, wolni od pomylenia filozofii z naukami szczegółowymi, pod wpływem tej lektury zaczynamy się rozglądać za mądrością i mędrcami w dzisiejszym świecie, bo przecież nie ma powodu, by był on ich pozbawiony bardziej niż każda inna epoka ćwiczeń duchowych.

Zdaniem Straussa lektura pism sokratycznych Ksenofonta może nam coś istotnego powiedzieć nie tylko o Sokratesie, od którego pochodzi Wielka Tradycja filozofii politycznej. Fakt, że nasze czasy tkwią w przesądach o Ksenofoncie i nie chcą dostrzec jego wielkości, może powiedzieć nam coś istotnego także o nich: „Nasze czasy chełpią się otwartością na sprawy ludzkie – większą niż we wszystkich wcześniejszych epokach. Pozostają jednak ślepe na wielkość Ksenofonta. Lektura jego pism może stać się zatem okazją do odkrycia czegoś istotnego na temat naszej epoki”.

Ekonomik to jedno z najważniejszych dzieł w całej twórczości Ksenofonta. Szczególnie upodobał je sobie filozof i ziemianin polski August hrabia Cieszkowski, który w liście do pierwszego tłumacza tego utworu, Antoniego Bronikowskiego, oznajmiał, że mamy wręcz do czynienia z „prawdziwym klejnotem naukowym, którego wartość dotąd nie dosyć uznano, prawie nawet mało domyślano się jej”. Leo Strauss również zwraca naszą uwagę na wielkie znaczenie Ekonomika dla kultury współczesnej – prof. Piotr Nowak

Leo Strauss (1899–1973) – jeden z najwybitniejszych filozofów polityki ubiegłego stulecia, profesor nauk politycznych na University of Chicago. Wywarł przemożny wpływ na odrodzenie klasycznej filozofii politycznej w XX wieku. Nakładem Teologii Politycznej ukazały się dotychczas jego książki Sokrates i Arystofanes oraz O Machiavellim.

To obszerne dzieło Bertranda Russella (1872–1970), jednego z najwybitniejszych filozofów angielskich XX wieku, walnie przyczyniło się do przyznania mu Nagrody Nobla (1950), choć jednocześnie należy do najbardziej kontrowersyjnych ujęć historii filozofii. Russell, wszechstronny intelektualista, który wczesną karierę poświęcił matematyce, napisał "Dzieje…" w czasie II wojny światowej, kiedy przebywał w USA i wygłaszał w Filadelfii odczyty dla dość różnorodnego audytorium. Na ich kanwie wyrosła rzecz wysoce nieakademicka. Autor nie stroni w nim od radykalnych opinii, z jednymi klasykami poważnie dyskutuje, innych wyśmiewa, a czytelnik otrzymuje rozległą panoramę myśli filozoficznej wraz z jej historycznym kontekstem społeczno-politycznym tak bardzo rozbudowanym, że proporcje tradycyjnego podręcznika ulegają zachwianiu i sam autor nazywa swoje podejście raczej „historią społeczną”. To szerokie tło jednak, dystans i sceptycyzm, świeżość spojrzenia i przenikliwa argumentacja będą dla czytelnika lepszym wprowadzeniem do filozofii niż niejedno rzeczowe, lecz drętwe kompendium. "Dzieje…" to polemiczne ujęcie pewnej filozoficznej kultury, początkowo zdominowanej przez scholastykę, a potem, w czasach nowożytnych, przez naukę. Autor nie ukrywa tu swoich sympatii ani antypatii, czytelnicy i recenzenci również ich nie ukrywali, jedni potępiając go lub ganiąc za „wybiórczość” i „dezinterpretacje” (George Steiner), inni (Albert Einstein) chwaląc, a Stanisław Lem gotów był zabrać "Dzieje…" Russella na bezludną wyspę.

Filozofia pyta o naturę rzeczywistości i o to, jak powinniśmy żyć. To właśnie intrygowało Sokratesa, który na ateńskim rynku stawiał przechodniom niewygodne pytania i wprawiał ich w zakłopotanie, udowadniając, jak niewiele rozumieją z otaczającego ich świata.

W czterdziestu krótkich rozdziałach tej książki poznamy wielkich myślicieli europejskich i najciekawsze idee dotyczące świata oraz tego, jak w nim żyć. Dowiemy się o niezwykłych faktach z życia największych filozofów, począwszy od tych, którzy działali w antycznej Grecji i debatowali na temat wolności i duszy, aż po Petera Singera rozważającego najbardziej niepokojące problemy etyczne naszych czasów. Prześledzimy historię ludzkich przemyśleń na temat rzeczywistości i kondycji człowieka.

Ta książka sprawia, że filozofia staje się zrozumiała i przystępna, a nawet pełna humoru. Inspiruje do myślenia, dyskusji, argumentowania i stawiania pytań.

Nigel Warburton, filozof. Autor książek popularyzujących filozofię. Prowadzi też m.in. blogi philosophybites i virtualphilosopher oraz audycje w BBC.

Przez ponad czterdzieści lat Śri Nisargadatta Maharadż inspirował, prowadził i wspierał tych, którzy przybywali z całego świata, żeby usłyszeć jego słowa. W wielu rozmowach Maharadż mówi wciąż o tym samym. Dzieje się tak, ponieważ nawet w ostatnim okresie życia, kiedy jego ciało było już bardzo słabe, Maharadż, drążąc ten sam temat, uparcie starał się przekazać sedno swego nauczania. W żadnym z tekstów owo dążenie nie jest lepiej widoczne niż w jego ostatnich słowach skierowanych do nas i spisanych w Świadomości i Absolucie. Dwa tygodnie przed śmiercią, kiedy Maharadż nie miał już siły mówić, jeden z obecnych zaproponował, żeby posłuchać nagrania wcześniejszej rozmowy. Maharadż wyraził zgodę, ale po dwudziestu minutach poprosił, żeby zatrzymać kasetę. Z trudem usiadł na łóżku i wyszeptał: „Rozmyślajcie o tym, co właśnie usłyszeliście; o tym, co usłyszeliście, ale też – co jest milion razy ważniejsze – o tym, kim jest ten, kto tego słuchał”. Śri Nisargadatta Maharadż (1897–1981) był prawdziwym mędrcem i człowiekiem poznania. Należał do tradycji Adwajtawedanty – monistycznego kierunku klasycznej filozofii indyjskiej. Prowadził bardzo skromne życie, przez wiele lat był sprzedawcą papierosów i mieszkał na poddaszu w zatłoczonej dzielnicy Bombaju. Nisargadatta był żonaty i miał dzieci. Nie otrzymał żadnego wykształcenia, nie cytował świętych pism, mówił wyłącznie na podstawie własnego rozumienia i doświadczenia. Nie stworzył żadnego aśramu, klasztoru czy ośrodka nauczania. Przyjmował u siebie poszukujących z całego świata. Był dla wszystkich dostępny i nigdy nie pobierał żadnych opłat. Jego przesłanie było i jest przenikliwie proste: idź do źródła pojęcia „ja jestem”.

Autor omawia poglądy sześciu filozofów – Nietzschego, Heideggera, Adorna, Deleuze’a, Derridy i Meillassoux – istotne dla próby stworzenia filozofii nadziei radykalnej. Uwzględnia też przemyślenia Blocha, którego pomysłów nie sposób pominąć, oraz Agambena, mimo iż jego propozycja zupełnie nie odpowiada temu, co potocznie kojarzy się z nadzieją. Przedstawia własną, nawiązującą do myśli hermeneutycznej, propozycję zarysu filozofii nadziei radykalnej.

Nadzieja radykalna wydaje się czymś niedorzecznym, gdyż jej spełnienie wykracza poza aktualną zdolność rozumienia. Przekracza znany nam świat, co przypomina sytuację nadziei religijnej. W odróżnieniu od niej nadzieja filozoficzna oczekuje swego urzeczywistnienia w sferze doczesności, choć w sposób, którego nie jesteśmy w stanie precyzyjnie określić, co wcale nie oznacza jej irracjonalności.

In Place of Religion. The Philosophy of Radical Hope
The author discusses the views of six philosophers: Nietzsche, Heidegger, Adorno, Deleuze, Derrida and Meillassoux, which were essential to the attempt to create the philosophy of radical hope. He also explores Bloch’s thoughts, whose ideas cannot be omitted, as well as the works of Agamben, even though his views are not usually associated with hope. He also outlines his own philosophy of radical hope, which refers to hermeneutics.