Gramatyka w przekładzie

Onegdaj, czyli kiedy? Jak wymawiać dżem i budżet? Czy emocje mają liczbę pojedynczą?
Profesor Jerzy Bralczyk odpowiadał na te i inne pytania w cyklicznej audycji radiowej Słowo o słowie w wielu rozgłośniach regionalnych. Odpowiedzi były niejednokrotnie rozbudowane i często miały charakter krótkich felietonów poświęconych interesującym zagadnieniom dotyczącym polszczyzny. Utrwaliliśmy je w kolejnej publikacji Dwa słowa o słowach (to kontynuacja poradnika Słowo o słowie z 2009 roku).

Książka zawiera 250 pytań i odpowiedzi. Jej walorem jest to, że pytania i odpowiedzi zostały spisane i zredagowane tak, aby zachować styl właściwy językowi mówionemu.

Niepowtarzalny gawędziarski styl wypowiedzi Profesora, styl często z przestawnym szykiem wyrazów, mistrzowskie operowanie słowem i błyskotliwe poczucie humoru – wszystko to sprawia, że odpowiedzi, a także i pytania z komentarzami Profesora, czyta się z dużą przyjemnością (czasem nawet z rozbawieniem) nie tylko dla wiedzy.
z Przedmowy
Aleksandra Kubiak-Sokół

Recenzowana monografia, zatytułowana Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, jest ostatnim tomem projektu „Regionalne dziedzictwo językowe Lubelszczyzny o charakterze etnicznym: Słownik gwar Lubelszczyzny (tomy VI-XII) z dokumentacją leksykologiczną, kartograficzną, ikonograficzną i dźwiękową” […]. Jest to znakomita synteza książkowa podejmująca, w dobie globalizacji, niezwykle ważny temat dziedzictwa leksykalnego jako wyznacznika tożsamości regionu, dogłębnie przemyślana, jasno napisana, odznaczająca się doskonałym warsztatem metodologicznym i wyjątkową dokumentacją materiałową. […]. Jej trzon stanowi pięć rozdziałów teoretyczno-materiałowych, w których do badań leksyki gwarowej zastosowano nowoczesny aparat lingwistyczny z zakresu kognitywizmu oraz socjo- i pragmalingwistyki, zachowując jednocześnie odpowiednie proporcje pomiędzy oglądem teoretycznym omawianego zagadnienia, a dokumentacją materiałową. […]. Odznaczająca się bogactwem materiałowym i doskonałym warsztatem metodologicznym, a ponadto zaopatrzona w imponującą bibliografię, książka Profesor Haliny Pelcowej pt. Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, dzięki szeroko zakreślonym horyzontom teoretycznym oraz wnikliwej analizie zgromadzonego materiału, niewątpliwie będzie stanowić jeden z podstawowych wzorców metodologicznych dla kolejnych autorów słowników gwarowych, jak też dla analizy ludowej leksyki innych regionów Polski. Z recenzji prof. dr hab. Haliny Kurek, Uniwersytet Jagielloński

Przez prawie 70 lat polscy językoznawcy prowadzili efektywne badania nad komunikacją za pośrednictwem mediów masowych. Mija dekada od ukazania się na rynku wydawniczym monografii Bogusława Skowronka Mediolingwistyka. Wprowadzenie (Kraków 2013), która dała tym badaniom nominację. Należy się zatem Czytelnikom przewodnik naukowy po mediolingwistyce jako nazwanej już subdyscyplinie w postaci encyklopedii. Zawiera ona wiedzę o najczęściej podejmowanych przedmiotach badań ujętą w dziewięć zasadniczych części: METODOLOGIE I METODY, MEDIA MASOWE, MEDIALNY AKT KOMUNIKACJI, TEKST MEDIALNY, GATUNEK MEDIALNY, DYSKURS MEDIALNY, ZNAK, NADAWCA, ODBIORCA. Rodzajem uznania jest część encyklopedii przeznaczona na zwartą charakterystykę badań mediolingwistycznych prowadzonych w krajach niemieckojęzycznych, w Czechach i Rosji, na Słowacji, Ukrainie oraz Białorusi.

Co oznacza metafora dopełniaczowa "anatomia stylu", użyta przez Flauberta w liście do Louise Colet z 7 września 1853 roku? Skoro przedmiotem zainteresowania anatomii jest badanie wewnętrznej struktury ciała ludzkiego, składających się na to ciało narządów, ich wielkości oraz położenia, a także tkanek, to przeniesienie tych znaczeń na styl, czyli sposób formułowania wypowiedzi właściwy dla danej epoki bądź wybranego twórcy, sprawia, że styl ten zaczynamy postrzegać jako zbiór szczegółowych rozwiązań, poetyckich tropów, wreszcie słów, które łącząc się ze sobą, tworzą najpierw zdanie, potem akapit, by w końcu mogła się z nich zrodzić całość, czyli literackie dzieło. Styl, o którym wspomina Flaubert, i którego pojąć nie mogą profesorowie, to zatem nie tylko zbiór formalnych rozwiązań, to też (a może: przede wszystkim) żywy organizm, kochający i cierpiący, obdarzony duszą. U podstaw stylu tkwi więc życie, którego nie da się zredukować do systemu tworzonego przez narządy; owszem, i one są ważne, inaczej sztuka anatomii byłaby bezużyteczna, lecz za nimi kryje się coś niematerialnego, na ogół nieuchwytnego, co sprawia, że ani ludzki organizm, ani styl nie wyczerpują się w tym, co zmysłowe, polegają na powiązaniu fizyczności z duchowością.
(fragment książki)
Piotr Śniedziewski świetnie pokazuje, w jaki sposób krystalizuje się dojrzałe dzieło Flauberta. Jego szczegółowa, pionierska w polskim literaturoznawstwie, analiza nieznanej u nas pierwszej Szkoły uczuć i różnych odmian Kuszenia świętego Antoniego unaocznia drgnięcia Flaubertowskiej myśli, jej meandrowanie, poszukiwanie właściwego tonu, fatalne pomyłki i nadzwyczajne autokorekty; to ogromnie interesująca lektura dla tych, których interesuje ontologia dzieła literackiego czy kwestia, by sparafrazować tytuł znanej książki Andrzeja Stasiuka, „w jaki sposób zostać pisarzem”. Bo też esej Piotra Śniedziewskiego zaciekawi nie tylko historyków literatury, lecz również każdego piszącego; zestawienie obu wersji Szkoły uczuć mogłoby stać się niezwykle cennym materiałem dla kursów creative writing, tak dynamicznie się u nas rozwijających. Przy okazji mały prezent otrzymują też tłumacze i translatolodzy: na pozornie drobnych przykładach różnych polskich wersji poszczególnych Flaubertowskich zdań autor demonstruje, jak skomplikowaną sztuką, wymagającą świetnej znajomości nie tylko samego pisarza, lecz również realiów literackich epoki, jest tłumaczenie jego tekstów. (fragment recenzji wydawniczej Marka Bieńczyka). Książka ukazuje się w 140. rocznicę urodzin Gustawa Flauberta.

W pięknie ilustrowanym leksykonie znany i lubiany językoznawca, profesor Jerzy Bralczyk, omówił sto osiemdziesiąt „smacznych słów”. Są to w większości nazwy apetycznie brzmiących potraw, pozostałe służą jedzeniu lub się z nim kojarzą. Nie jest to jednak przewodnik kulinarny sensu stricto, ponieważ autor przede wszystkim delektuje się nie samym smakiem jedzenia, lecz słowami, ich brzmieniem, urodą i funkcją. Każde hasło zawiera krótki, aczkolwiek treściwy passus etymologiczny, co stanowi dopiero punkt wyjścia do zabawnych rozważań o pełnym często zaskakujących skojarzeń, przysłów ludowych, śmiesznych zwrotów i barwnych powiedzonek języku polskim. Od „ananasa” do „żurku” wiedzie szlak mądrej opowieści profesora prowadzonej w stylu gawędy poprzez pyszne słowa nie tylko z działu kulinariów, lecz również wielu innych dziedzin życia codziennego. To książka dla wszystkich, nie tylko dla smakoszy, jednak można porządnie zgłodnieć przy jej lekturze.

Książka stanowi próbę ukazania szeregu zjawisk semantycznych, które wspólnie określić można mianem zmian – czy też przesunięć – punktu widzenia osoby mówiącej, przez pryzmat aparatu pojęciowego, jaki oferuje językoznawstwo kognitywne, na materiale przekładu ustnego. Analiza licznych autentycznych przykładów z tłumaczeń w parze języków polski–angielski pozwala autorowi wskazać kilka interesujących regularności i zależności w ramach relacji między tłumaczeniem konsekutywnym a symultanicznym, a także zaoferować implikacje dla dydaktyki przekładu ustnego.