HRABI Duszkiem tak!

Autor analizuje antyczne, renesansowe oraz klasycystyczne działania widowiskowe oraz bada zależność między tymi działaniami a rozwojem nauk o człowieku. Prezentuje stosunek do ciała i jego funkcji w zachodniej myśli filozoficznej, a także w naukach medycznych i innych. Pokazuje, jak kształtowała się koncepcja "ciała widowiskowego", na którą miały wpływ determinanty kulturowe i religijne danych epok, poglądy wybitnych twórców teatralnych oraz liczne przemiany społeczne i polityczne. Wreszcie dla podkreślenia cech charakterystycznych zachodniego sposobu myślenia zestawia teorie europejskie z azjatyckimi.

Jean-Marie Pradier – francuski psycholog i teatrolog, jeden z najwybitniejszych współczesnych teoretyków sztuk widowiskowych, prekursor podejścia multidyscyplinarnego w badaniach nad teatrem. W latach 90. XX w. powołał do życia etnoscenologię. Wykładał na uczelniach całego świata, m.in. w Tuluzie, Istambule, Nowym Jorku, Perugii, Salwadorze w Brazylii i Paryżu.

W świecie kultury muzułmańskiej, gdzie teatr nie zdołał wytyczyć sobie niezależnego miejsca wśród dziedzin sztuki, to właśnie ustność / oralność zrekompensowała jego brak wśród sztuk performatywnych. Turecki "meddah" rozwinął się pomiędzy wiekiem XI a XIX z formy opowiadacza w epicki teatr jednego aktora, pozostając w zgodzie z zasadami życia koczowniczego. Włączając elementy tradycji środkowoazjatyckiego szamana, starotureckiego pieśniarza epickiego "ozan" i arabskiego "maddaha" oraz tradycję perskiego opowiadacza "Księgi królewskiej. Szahname", przyjął także środki teatralne i dramatyczne. Jako forma artystyczna łączy sztukę opowiadania z ludowym teatrem tradycyjnym. Zaadoptowana w formie „widowiska narracyjnego” sztuka opowiadania zyskała uznaną pozycję na współczesnych scenach teatrów offowych, sprawdzając się z sukcesem w projektach międzykulturowych i interdyscyplinarnych. W kontekście omawianych tradycji ustnych kręgów kultur ałtajskiego i Bliskiego Wschodu potencjał performatywny sztuki opowiadania stanowi dla współczesnych artystów źródło inspiracji, oferując wzór modelu interaktywnego, równouprawniającego widza i artystę.



Meddah – Turkish Theatre of One Actor. The Meeting of Oral Tradition and Performance Culture

The monograph explores performative potential of narrative art in oral traditions of Altai and Middle Eastern culture. Turkish "meddah" inspires contemporary artists, offering an active model, equal for both the artist and the audience. As an artistic form it developed between the 11th and 19th century. It unites epic theatre of one actor with the elements of tradition of a nomadic narrator, Central Asian shaman, epic singer "ozan", Arabic "maddah" and the Persian tradition of the narrator of "The Shahnameh".

Laureatka konkursu na Książkowy Debiut Poetycki im. Anny Świrszczyńskiej 2021
Wiersze z tomu odznaczają się powściągliwością, dyskrecją, ich poetyka jest oszczędna, najważniejsza jest w nich ekonomia wyrazu – powiedzieć tyle, ile koniecznie powiedzieć trzeba. Dominuje w nich informacja, ważny jest opis, bez skupiania się na sposobie mówienia. Jeśli pojawia się metafora, to tylko po to, żeby zawrzeć w niej skrót myśli, można jej nawet nie zauważyć, tak jest wtopiona w wiersz. Lakoniczny opis miejscami zbliża się do poetyki haiku: naszkicować, nie dopowiadać.Tom ma bardzo konsekwentną budowę, stanowi całość, układa się w szczególną narrację. Opowiada o doświadczeniu kobiety. Najistotniejszy jest aspekt egzystencjalny: to wiersze o przemijaniu, śmierci, chorobie, bólu, trudnym życiu. Istotną rolę odgrywa fizjologia, ale bez epatowania nią. Raczej chodzi o skupienie uwagi na ciele, konkrecie, szczególe. Zresztą nie tylko w opisie człowieka, również w przedstawieniu świata. Świat postrzegany jest zmysłowo, z perspektywy doznania cielesnego. Tom po jej wewnętrznej stronie porusza siłą opisu zarówno dramatyzmu ludzkiej egzystencji, jak i piękna świata. Delikatność wyrazu pozwala tym mocniej osiągnąć efekt grozy śmierci, choroby, przemijania bez wprost wyrażanej skargi, ale i akceptacji bytu takim, jakim jest, dostrzegania w nim kruchej, ale pozwalającej na zachwyt urody.
Krzysztof Biedrzycki

Książka stanowi swoistego rodzaju duchowy i intelektualny przewodnik po miejscach, które w swojej długoletniej karierze odwiedzał teatrolog.

„Reszta jest monologiem” to zapis rozmowy Adama Hanuszkiewicza – znanego aktora i reżysera teatralnego oraz wieloletniego dyrektora artystycznego Teatru Narodowego w Warszawie i Teatru Nowego w Warszawie, z Renatą Dymną – dziennikarką i byłym kierownikiem Teatru Nowego w Warszawie, i Januszem Bogdanem Roszkowskim – poetą, prozaikiem, eseistą i tłumaczem literatury szwedzkiej. Tekst stanowi drugą część tzw. „rozmów dźwirzyńskich”, a jej głównym tematem jest oczywiście teatr.
Książka podzielona jest na kilkanaście rozdziałów, w których Hanuszkiewicz snuje ciekawe i barwne opowieści o swoich doświadczeniach teatralnych. Wiele miejsca poświęca inspiracjom literackim, rozważaniom na temat formy i treści oraz samej wyobraźni, będącej najważniejszym narzędziem w procesie tworzenia spektaklu. Twórca opowiada ponadto o swoich sztukach i o tym, jak były one postrzegane przez krytyków, m.in. spektakularna „Balladyna”, w której wykorzystane zostały motocykle. Zdradza też swój stosunek do współtwórców, aktorów i krytyków, posługując się nieraz nieco sarkastycznym, lecz dowcipnym językiem. To interesująca pozycja dla wszystkich miłośników teatru oraz polskiej kultury.

Jerzy Pleśniarowicz (1920 – 1978) – poeta, tłumacz literatury białoruskiej, czeskiej, słowackiej, rosyjskiej, ukraińskiej, reżyser teatralny i radiowy, dramaturg, animator kultury.
Autor Ballady o ułanach i innych wierszy (1987), antologii Wiersze z Rzeszowskiego (1974), monografii Kartki z dziejów rzeszowskiego teatru (1985), współautor Antologii poezji ukraińskiej (1978), autor Wierszy i przekładów wierszy (2018), Przekładów prozy (2019), Przekładów dramatów cz, 1 – 3 (2020 – 2021), tomu O poezji i recytacji, o dramacie i teatrze (2021).

Kolejny tom Pism Jerzego Pleśniarowicza: Teatr w Rzeszowie gromadzi wszystkie teksty napisane przez kierownika literackiego Teatru Ziemi Rzeszowskiej, następnie Teatru im. Siemaszkowej (w latach 1952 – 1974) na temat tradycji teatralnych Rzeszowa (cykle: O czym mówią stare afisze, Kartki z dziejów rzeszowskiego teatru, Wanda Siemaszkowa) oraz opracowane na podstawie materiałów zebranych przez Jerzego Pleśniarowicza: Kalendarium: Życie teatralne w Rzeszowie w latach 1830 – 1939 i Słownik teatrów amatorskich Rzeszowa 1845 – 1918. Są tu także teksty poświęcone pierwszemu zawodowemu teatrowi Podkarpacia, powstałemu po II wojnie światowej (cykle: Pierwsze dwudziestolecie, Świadectwa, Ludzie rzeszowskiego teatru oraz Od „Wesela” do „Wesela”. Repertuar Teatru w Rzeszowie 1944 – 1964).