Ilustrowany słownik terminów literackich

Wobec apokaliptycznych wizji upadku kultury pisma czy wiary w emancypacyjną moc sprawczą cyberprzestrzeni i „postępowych automatów” dzieło Hansa Magnusa Enzensbergera jawi się jako pochwała nierównoczesności. Tak oto poezja – niczym pierwiastek śladowy, a jednak coś niezbywalnego – pojawia się w historii nieoczekiwanie jak zając w centrum komputerowym. W życiodajnych „szwach” i spoinach tego, co ponowoczesne i anachroniczne, teraźniejsze i przeszłe, powtarza się to, czego nie przypuszczamy i nie oczekujemy. Te powroty przeszłości jako „groźba lub obietnica, tragedia lub farsa” są dla poety – bytu anachronicznego par excellence – jedyną prawomocną zasadą nadziei.

Publikacja dokumentuje podstawy teoretyczne i koncepcyjne założonego przez wybitnego reportażystę Marka Millera Laboratorium Reportażu, działającego przy Wydziale Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW. Omówiono w niej status reportażu jako praktyki i formy dziennikarskiej oraz dziennikarsko-literackiej, metodykę pracy reportażysty, a także uczestnika warsztatów twórczych i badawczych. Podkreślono związki dziennikarstwa z literaturą beletrystyczną, filmem i teatrem oraz badaniami z zakresu nauk społecznych i humanistycznych.

W części teoretycznej publikacja dotyczy miejsca nauk humanistycznych, kulturoznawstwa i teorii literatury w społeczeństwie, w części analitycznej ukazuje zaangażowanie społeczne, odbiór społeczny psalmów traktowanych jako pierwowzór zaangażowanej literatury. W tej książce chciałbym pokazać czytelnikowi, że pojęcie kultury przywoływane przeze mnie jest równoznaczne z wizją zaangażowanego, troskliwego i empatycznego pielęgnowania – to bardzo bliskie sobie kategorie uczestniczenia w życiu i jego wyzwaniach.
Ze Wstępu
„Nie ma tego rodzaju opracowania w języku polskim, które by łączyło tak różne perspektywy oddziaływania Reformacji na współczesną kulturę w bardzo różnych jej aspektach [...]. Całość rozważań została umieszczona w bardzo szerokim kontekście historycznym, teologicznym, filozoficznym, antropologicznym, literaturoznawczym i językoznawczym. W sensie ogólnym jest to dobrze pomyślane studium interdyscyplinarne skupione wokół kulturowego wymiaru Reformacji.
Z recenzji prof. dr. hab. Sławomira Jacka Żurka (KUL)

Tytułowe inter esse –kategoria pożyczona od Sorena Kierkegarda – wskazuje na „ to trzecie”, to, co znajduje się pomiędzy, co nieuchwytne, wymykające się jednoznacznym klasyfikacjom, a co stanowi istotę romantyzmu. Zebrane w tej książce teksty nie mają stworzyć syntezy, a raczej konstelację. Ich kompozycja wynika ze zdarzenia studiów przypadków, ich konfrontacji, zbliżania się do jednej, wyraziście określonej wersji romantyzmu i oddalania od niej przez kontrapunktowanie inną. Kontekstualizacja i dekontekstualizacja tworzą zasadniczy ruch lekturowy. Szkice pokazują komplikacje romantycznego „ja”, rozpiętego między mocnym ego a podmiotowością słabą. Eksponują oscylację między natchnieniem a wirtuozerią, poezją kobiecą a fantazmatem kobiecości, optymistycznymi i pesymistycznymi –prowadzącymi w stronę nihilizmu – reakcjami na pooświeceniowe odczarowanie świata. Chodzi zatem o nieustanny ruch, określanie miejsc granicznych, pomiędzy którymi znajduje się przestrzeń otwarta na ów trzeci element, przestrzeń trudna do zdefiniowania, rodząca nieustanne napięcia Magdalena Siwiec – adiunkt w Katedrze Komparatystyki Literackiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, sekretarz „Ruchu Literackiego”. Zainteresowania naukowe: romantyzm a nowoczesność, dziewiętnastowieczne koncepcje poezji, polsko-francuskie związki literackie, komparatystyka. Autorka książek: Sen o twórczości Juliusza Słowackiego i Gérarda de Nerval (1998), Orfeusz romantyków. Mit o Orfeuszu w twórczości Juliusza Słowackiego i Gérarda de Nerval w kontekście epoki (2002), Romantyzm i zatrzymany czas (2009) oraz Romantyczne koncepcje poezji. Poeta i Muza – relacja w stanie kryzysu (Alfred de Musset i Juliusz Słowacki) (2012), a także artykułów w czasopismach naukowych („Pamiętnik Literacki”, „Teksty Drugie”, „Ruch Literacki”) i tomach zbiorowych, współredaktorka książek Oblicza Narcyza: obecność autora w dziele (2008) oraz Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama polskich koncepcji badawczych XX w. (2009).

W połowie lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku we Francji rozpoczyna się nie tylko rewolucja społeczna i obyczajowa, której kulminacją jest maj 1968 roku, ale również prawdziwa rewolucja w dziedzinie badań humanistycznych, przebiegająca pod znakiem strukturalizmu i semiotyki. Niepoślednią rolę odgrywa w tej rewolucji młoda Bułgarka, która kilka lat wcześniej przybyła do Paryża, aby pracować nad doktoratem. Séméiotike to jej pierwsza książka, opublikowana w roku 1969. Kristeva wnosi w posagu do francuskiej myśli koncepcję dialogowości i polifoniczności tekstu literackiego Michaiła Bachtina. Przeciwstawia się strukturalistycznej koncepcji dzieła jako obiektu zamkniętego, skończonego, samowystarczalnego, rozpatrując je jako obszar wzajemnego oddziaływania wielu kodów, języków i podmiotów wypowiedzi. W tym kontekście wprowadza termin „intertekstualność”, który zrobi niebywałą karierę w całym świecie i stanie się zaczynem dla wielu kierunków i szkół badawczych.

Kristeva od początku była odbierana jako autorka niełatwa w lekturze, posługująca się hermetycznym niekiedy językiem, zaskakująca zbijającymi z tropu odwołaniami do rozmaitych dziedzin wiedzy i teorii naukowych – marksizmu, filozofii, językoznawstwa czy wyższej matematyki. Z jednej strony budziło to respekt dla jej wszechstronnego wykształcenia, z drugiej – zniechęcało do dokładnej lektury jej tekstów, a także ograniczało liczbę przekładów na języki obce. Zawsze jednak towarzyszyło jej przekonanie, że jest to książka historycznie ważna, prawdziwie klasyczna, która wywarła na badania literackie bardzo istotny wpływ.

Złych ludzi, a niewątpliwie tacy istnieją, i to – jak się zdaje – w pokaźnej liczbie, nie sposób zidentyfikować w akcie pobieżnego oglądu i trzeba tu zawsze zapuścić się w labirynt ciemnych uliczek. W pewnych sytuacjach społeczno-politycznych, a są to zawsze sytuacje przyzwolenia na czynienie zła, nie trzeba ich szukać, gdyż sami się ujawniają, wychodzą z cienia. Blagier, „cwaniak”, oszust, złodziej, kanciarz jedynie psują cywilizację. Mają swój unikalny świat, język, zwyczaje, prawa, które są często niezrozumiałe dla ludzi „prawych”. Linia podziału przechodzi przez sam środek dziesięciorga przykazań. Pierwsze pięć wyznacza sferę zagrożenia danej cywilizacji, kolejne pięć – sferę jej nieusuwalnej niedoskonałości. W piśmiennictwie polskim można znaleźć utwory, będące mniej lub bardziej fortunną próbą penetracji strefy cienia. „Złodziejski nurt” prozy przedwojennej jest odkrywczy i urzekający. Pomogą one przybliżyć postać złodzieja. Wiedza o nim i jego środowisku może okazać się bezcenna, bo „potwory zawsze krążyć będą po obrzeżach wielkich miast, zamieszkałych przez ludzi normalnych”.