Ion

Syjonizm to idea powrotu Żydów do Ziemi Świętej (Syjonu). Syjonizm ujmuje się w dwóch znaczeniach. W sensie religijnym sięga do czasów starożytnych i wiąże się z obietnicą daną przez Boga Abrahamowi; w drugiej połowie XIX wieku ukształtowało się polityczne znaczenie syjonizmu, charakteryzujące się porzuceniem eschatologicznego hasła mesjanizmu na rzecz skupienia wysiłku na ściśle politycznym celu powrotu i odbudowania (zbudowania) państwa Izrael. Syjonizm realnego znaczenia nabrał wraz z wygnaniem Żydów z Palestyny po klęsce powstania Bar Kochby. Przez wieki wspólnoty żydowskie rozsiane po świecie (diaspory) kultywowały ideę powrotu do Syjonu poprzez Pismo, modlitwę i wypełnianie Bożych przykazań. W roku 1782 rabin Eliasz z Wilna wezwał do powrotu do Syjonu. Myśl tę rozwinął serbski rabin Jehuda Alkai, który w 1840 roku religijne marzenia o Syjonie przeformułował w polityczny postulat. Dla wykształcenia żydowskiej świadomości narodowej decydujące okazały się jednak trzy czynniki: antysemityzm, społeczna emancypacja i syjonizm polityczny końca XIX wieku. Ważnym ogniwem okazała się tu Wiosna Ludów, w jej wyniku bowiem nastąpiły w Europie Zachodniej przemiany społeczne prowadzące do odrodzenia narodowego. W polityce europejskiej coraz większą rolę zaczęły odgrywać czynniki narodowe i narodowo-wyzwoleńcze. Pod wpływem tych czynników, jak również stale istniejącego i okresowo nasilającego się antysemityzmu, syjonizm przerodził się ostatecznie z ruchu religijnego w świecki ruch polityczny, którego twórcami i głównymi ideologami byli Mojżesz Hess, Leon Pinsker, Max Nordau i okrzyknięty ojcem nowoczesnego syjonizmu, organizator ruchu Teodor Herzl. Pod względem ideologicznym grunt dla syjonizmu przygotowało dwóch myślicieli: Mojżesz Hess i Leon Pinsker. Świecko i socjalistyczne nastawiony Hess żyjący w latach 1812-1875 uważał, że Oświecenie i uniwersalizm europejski z hasłami tolerancji i równouprawnienia umożliwił Żydom stanie się pełnoprawnymi członkami społeczeństw, wśród których żyli (symbolem przemian stało się sławne zawołanie w Zgromadzeniu Narodowym w 1798 roku deputowanego Clermont-Tonnerre’a: „Trzeba Żydom zabrać wszystko jako Żydom i dać im wszystko jako obywatelom”). Zarazem jednak emancypacja naruszyła żydowską tożsamość, dlatego Hess w celu umocnienia pośród Żydów poczucia narodowego postulował stworzenie specyficznie pojmowanej tożsamości narodowej. Łączyła ona poczucie narodowe z uniwersalizmem społecznym. Hess stał się pionierem zarówno dla syjonizmu politycznego, jak i socjalizmu rozwijanego przez jego ucznia i współpracownika Karola Marksa. Najważniejsze dzieło Hessa pt. Ateny i Jerozolima (1862) po latach decydująco oddziałało na rodzący się ruch syjonistyczny. Syjonistyczne pomysły rozwijały się we wschodniej Europie poprzez ruch Hibbat-Cion (Miłośników Syjonu) nawiązujący z jednej strony do koncepcji Hessa, z drugiej silnie zakorzeniony w rabinicznej tradycji religijnej. Czołowym ideologiem ruchu był Leon Pinsker (1821-1891), szczególnie mocno akcentujący obecność w Europie antysemityzmu. Pinsker wyrażał przekonanie, że w atmosferze powszechnego antysemityzmu droga Żydów do emancypacji nie prowadzi przez stopniowe wtapianie się w poszczególne społeczności, wśród których Żydom przyszło żyć, lecz rozszerzanie i pogłębianie poczucia narodowej odrębności, łącznie z dążeniem do stworzenia odrębnego państwa. Wszystkie te postulaty zawarte zostały w sławnym pamflecie pt. Autoemancypacja (1882). Faktycznym twórcą syjonizmu okazał się Teodor Herzl. Przełomem stała się wydana w 1896 roku książeczka pt. Państwo Żydowskie (Der Judenstaat). Herzl rozwijał w niej – nieświadomie nawiązując zresztą do Autoemancypacji Pinskera – postulat syjonizmu jako ruchu opartego z jednej strony na korporacyjności w tworzeniu przez społeczeństwo struktur niezależności gospodarczej i politycznej, z drugiej strony Herzl prezentuje dojrzałą wizję syjonizmu jako ruchu politycznego opartego na silnym poczuciu żydowskiej samoświadomości. Na fali społecznych zmian zachodzących w Europie Żydzi winni, zdaniem Herzla, podążyć własną drogą opartą na prymacie narodowej tożsamości i odrębności. Służyć temu miała idea powrotu do Syjonu realizowana nie na drodze religijnej, ale wyłącznie politycznej. Tym samym Herzl przekonywał, że jedyną możliwością rozwiązania problemu antysemityzmu jest opuszczenie przez Żydów diaspory i stworzenie własnego niezależnego i niepodległego państwa – Izraela. Realizację tego postulatu widział Herzl wyłącznie na drodze politycznej – Żydzi musieli podjąć polityczną akcję przekonania światowych mocarstw, co do celowości stworzenia uznawanego na arenie międzynarodowej państwa żydowskiego (państwa Żydów). Taki cel został postawiony przez nowo powstały ruch na Pierwszy Kongresie Syjonistycznym zorganizowanym w Bazylei w 1897 roku. Ostatecznie ruch syjonistyczny przerodzony w organizację polityczną postawił sobie zadanie wywalczenie dla Żydów państwa w Palestynie. Idea ta zrealizowała się w oparciu o trzy ważne polityczne wydarzenia: tzw. List Belfoura z 1917 roku; deklarację ONZ z 1947 roku, i ogłoszenie przez Ben Guriona powstania państwa Izrael w maju 1948 roku. Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie „Nowe Książki” 11/2014, s. 83–84 (Tadeusz Markiewicz: O aktualności syjonizmu).

Dzieło nie jest traktatem filozoficznym w zwykłym rozumieniu tego słowa, czy nawet w tym znaczeniu, w jakim traktatami filozoficznymi są inne dialogi Platona (np. Uczta). Ani sam Sokrates, ani Platon ustami Sokratesa nie roztrząsają tu żadnych szczegółowych kwestii ontologicznych lub kosmologicznych, które zaprzątały wtedy uwagę greckich filozofów. W argumentacji Sokratesa (zwłaszcza w jego rozmowie z Meletosem) można nawet dopatrzyć się błędów logicznych. Sokrates np. niesłusznie twierdzi, że nikt nie może świadomie dążyć do deprawowania innej osoby, ponieważ ta w końcu zwróciłaby się przeciwko niemu. I w historii starożytnej i współcześnie można łatwo znaleźć przykłady osób, które – zdeprawowane – szkodziły nie osobie odpowiedzialnej za jej zepsucie moralne, lecz innym. Sokrates tylko pozornie zbija również drugi punkt oskarżenia, twierdząc, że nie można go oskarżać jednocześnie o bezbożność i wprowadzanie nowych duchów. W rzeczywistości Anytos, Meletos i Lykon nie oskarżali go o ateizm, lecz o to, że nie uznaje bogów, których państwo uznaje, czyli religii państwowej. Była to niewątpliwie prawda. Jak powiedziano, religijność Sokratesa była bardzo głęboka, ale też całkiem innej – ogólniejszej i bardziej refleksyjnej – natury, niż u zwykłych Ateńczyków. Jest też prawdą, że Sokrates nie był zwolennikiem ustroju demokratycznego. Nie mógł zgodzić się z branym w Atenach za pewnik przekonaniem, że obywatele w swojej większości reprezentują mądrość. (za Wikipedią).

„Nie łudźcie się. Jeśli staniecie się niewierzącymi, to porzucicie bezpieczeństwo dzieciństwa. Nie istnieje sens ostateczny. A świeckie próby znalezienia substytutu, takie jak poleganie na idei postępu, po prostu tego sensu nie dają. Ale nie panikujcie i nie rozpaczajcie. Być może nie istnieją obiektywna moralność ani ostateczny sens życia, ale natura (w znaczeniu współczesnym, jako psychika ukształtowana przez ewolucję drogą doboru naturalnego) wyposażyła nas w zdolność bycia dobrymi i ofiarnymi, cieszenia się życiem i uznawania je za wartościowe. I tak jak w obrębie systemu możemy odróżnić Sophie Scholl od Adolfa Hitlera, tak też w obrębie systemu możemy odróżnić Sokratesa od głupca”. Książka Michaela Ruse’a to popularnonaukowe omówienie najważniejszych elementów światopoglądu ateistycznego. Autor wchodzi w polemikę z Richardem Dawkinsem i Danielem Dennettem i broni tezy, że ateizm to zagadnienie moralne, a nie tylko kwestia faktów – stawia pytanie, czy ateista, który odrzuca boski autorytet, może być dobrym człowiekiem. Ruse ujmuje kwestię ateizmu z punktu widzenia historii, filozofii, religii, socjologii i teologii, odnosząc się do współczesności. Książka jest napisana przejrzystym i prostym językiem, w formie pytań i odpowiedzi, dzięki czemu może zarówno służyć do uporządkowania wiedzy czytelnikom zainteresowanym filozofią i ateizmem, jak i stanowić początek zafascynowania się tymi tematami.

Celem publikacji jest zasygnalizowanie zasadności i wagi podjęcia filozoficznych badań, zmierzających do uchwycenia iunctim między dwiema nominalnie kontradykcyjnymi względem siebie eksplikacjami bytu ludzkiego. Jedno z nich eksponuje niejednoznaczność, niejednolitość i historyczny wariabilizm, nieodrodnie towarzyszące bytowi ludzkiemu. Drugie, przeciwnie, domaga się ujawnienia i opisania tego, co składa się na swoistość bytu ludzkiego i przesądza o jego tożsamości, niezależnie od historyczno-kulturowego kontekstu, który niewątpliwie stanowi trwały horyzont ludzkiego istnienia – wciąż poszerzający się, obejmujący dziedzinę zjawisk podlegających nieustannej fluktuacji.
Pytanie o człowieka – stawiane w obrębie dyskursu filozoficznego – należy do pytań równie kłopotliwych, co fundamentalnych. Jego wartość tkwi w nim samym, a jego potencjał jest zarazem potencjałem filozofii – skłania do podejmowania poszukiwań, uzasadnia ich aktualność, dowodzi tego, że filozofia nie jest intelektualną rozrywką, wyobcowaną z cywilizacyjnego kontekstu współczesności.
Prezentowana monografia – dotycząca węzłowych kwestii związanych ze specyfiką filozoficznego pytania o człowieka, jego dotychczasową drogą i perspektywami – jest pierwszym tomem planowanego cyklu: Filozofia na tropie człowieka; kolejne będą poświęcone dialogicznej recepcji problematyki antropologicznej (Człowiek dialogu) oraz antropologii fundamentalnej Michaela Landmanna (Przeszłość i przyszłość antropologii fundamentalnej).

Twórczość filozoficzna Aleksandra Ochockiego nie oszałamia, jeśli oceniać ją li tylko po ilości monografii i artykułów, ale pod względem oryginalności i rozmachu myślowego niewiele osiągnięć polskiej filozofii przełomu XX i XXI stulecia – tak sądzimy – może się z nią równać. Wizję filozofii uprawianej przez Ochockiego można naszkicować, poczynając od ukazanego przezeń rozszczepienia filozoficznej tradycji u samego zarania na dwie zasadnicze linie rozwojowe, sygnowane imionami Platona i Arystotelesa. Formy, jakie każda z tych linii przybierała w historii idei, ich rozchodzenie się i dialektyczne interferencje są przedmiotem szczególnego namysłu naszego autora przy okazji takich kryzysów dziejowych jak pierwotna akumulacja kapitału, rewolucje francuska, amerykańska i bolszewicka oraz w analizach dzieł Machiavellego, Hegla, Marksa czy Lenina. Linia Platona to – wbrew podręcznikowej wizji filozofa idealisty zanurzonego głową w niebie idei – linia „filozofa-króla”, który aktywnie przekształca otaczającą go rzeczywistość na modłę swoich wyobrażeń, ale degeneruje się w procesie dziejowym do postaci populistycznego krwawego dyktatora. Linia Arystotelesa to linia filozofii „naukowej”, której rozwój prowadzi filozofa do statusu „eksperta”, „konsultanta”, degenerującego się jednak w roli przebywającego w eterze abstrakcji „profesora na posadzie”.

Jacek Migasiński, Jakub Nikodem



Wszystkie teksty tego tomu są na odpowiednim poziomie akademickim, w znakomitej większości dobre lub bardzo dobre zarówno od strony merytorycznej, jak i warsztatowej. Wydaje się, że ta książka, pomyślana jako swego rodzaju trybut wobec Profesora Aleksandra Ochockiego, składany przez grono ludzi zawdzięczających mu jakiś rodzaj inspiracji w działalności profesjonalnej, sprawiłaby mu radość, a na pewno sprawi przyjemność wszystkim, którzy go znali i cenili.

Z recenzji prof. dr. hab. Kazimierza Ślęczki

Wykazawszy mylność czy niedostateczność dotychczasowych ujęć zasady racji dostatecznej, autor charakteryzuje ja jako wyrażającą prawidłowy i co do formy określany a priori związek między przedstawieniami, przedmiotami istniejącymi dla podmiotu. Ponieważ przedmioty te są różnego rodzaju, wspomniany związek przybiera odpowiednio różne postaci. Wspólny korzeń zasady racji dostatecznej ulega czworakiej modyfikacji, a to stosownie do czterech klas przedstawień. (...)