Jak społeczeństwa pamiętają

Ziemia polska stała się widownią bezprecedensowego mordu na niewinnych ludziach, żydowska cywilizacja w Polsce przestała praktycznie istnieć. Jak więc uregulować dług z umarłymi, jakie na nas, Polakach i Żydach, ciążą zobowiązania? Zagadnienia to trudne, ale trzeba badać je i poddawać wnikliwej analizie. Bez poszukiwania prawdy nie ma wyzwolenia, oczyszczenia serce i "regulowania" rachunków, szczególnie tego najważniejszego - rachunku sumienia.

Książka pod redakcją Tadeusza Sucharskiego i Marty Murawskiej składa się z 21 tekstów, głównie młodych badaczy. Bardzo ważny to tom, kolejny etap w badaniach nad relacjami polsko-żydowskimi. Nie tylko młodość rozlicza się z przeszłością, ale, co najważniejsze, podjęte zostały różnorodne tematy ważne nie tylko dla polskiej nauki, ale i dla szeroko rozumianego społeczeństwa (z recenzji dra hab,, prof. UG Dariusza Konrada Sikorskiego)

Czasopismo naukowe „Wortfolge. Szyk Słów”, wydawane przez Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, będzie się ukazywać raz w roku w wersji drukowanej i elektronicznej. Niemiecko-polski tytuł oznacza, że periodyk stawia sobie za cel nie tylko przedstawianie i upowszechnianie problemów literatury, języka i kultury niemieckojęzycznego obszaru językowego, lecz także pośredniczenie w wymianie myśli między humanistyką niemiecką i polską oraz komparatystyczne podejście do prezentowanych zagadnień. Czasopismo będzie miało charakter interdyscyplinarny, ale pozostanie wierne podstawowym obszarom filologii: językoznawstwu i literaturoznawstwu. Skierowane jest przede wszystkim do przedstawicieli humanistyki uniwersyteckiej oraz wszystkich zainteresowanych literaturą, kulturą i językiem niemieckim.

Tom prezentuje złożone relacje między środowiskiem polskich antytrynitarzy (braci polskich zwanych arianami lub socynianami) a przedstawicielami innych wyznań funkcjonujących w XVI i XVII wieku na terytorium Pierwszej Rzeczypospolitej oraz stanowi próbę usytuowania tego środowiska w kontekście debat i sporów toczonych w Europie w tym okresie.

Zgromadzone w nim studia dotyczą problematyki aksjologicznej obecnej w dyskursie przedstawicieli zboru braci polskich oraz kontaktów z myślą europejską i poświęcone są takim zagadnieniom jak: kształtowanie się i ewolucja doktryny antytrynitarskiej (m.in. w odniesieniu do teologii kalwinistycznej i unitarianizmu siedmiogrodzkiego), hermeneutyka biblijna i teksty filozoficzne, badania filologiczne podejmowane przez socynian, stworzone przez nich sieci kontaktów międzynarodowych i działalność na emigracji.

12-tomowa seria monografii „Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości” przedstawia dziedzictwo kulturowe XV-XVIII wieku jako integralną, lecz oryginalną część kultury europejskiej. Celem badawczym jest rozpoznanie dróg i form obustronnej transmisji wartości estetycznych, politycznych i religijnych oraz ukazanie w szerokim, multilateralnym kontekście porównawczym oryginalnej struktury aksjologicznej kultury polskiej epok dawnych. Teksty kultury są badane w perspektywie wewnętrznej jako zapisy aktów ukierunkowanych na rozumienie wartości, a w perspektywie zewnętrznej jako wypowiedzi włączające się w europejskie dyskusje literacko-estetyczne, polityczne, religijne. W intensywnym dialogu kultura Rzeczypospolitej przejawia nie tylko chłonność na nowe idee, lecz także kreatywność i dynamikę działania na obszarze Europy.

The authors present the complex relations between the Polish antitrinitarians (Polish brothers called Arians or Socinians) and representatives of other denominations functioning in the 16th and 17th centuries in the territory of the First Polish Republic. They attempt to place this community in the context of debates and disputes taking place in Europe then. The texts focus on the axiological issues present in the discourse of the representatives of the Polish Brethren and contacts with the European thought.

Klamrami książki są teksty krytycznie analizujące założenia reformy akademickiej (2017: Reforma nauki – nauka reformy) oraz rysujące perspektywy dla wdrożenia uchwalonego ostatecznie prawa (2020: Zamęt u źródeł), wobec powszechnie znanych, nieusuwalnych zaszłości. Autor trwa na posterunku obserwatora spraw uczelnianych, które opisywał na różnych poziomach – najpierw w felietonach, odbijających jak w lusterku uczelnianą codzienność (Ul. Obrazki akademickie), potem w artykułach analizujących rozwiązania prawne i utrwalone obyczaje typowe w polskich uczelniach (Co dalej? Akademicka dysputa).

Obecny zbiorek zawiera publikowane eseje, artykuły oraz wywiady, w których sprawy uczelniane oglądane są z dystansu bardziej odległego, poświęcone zagadnieniom dla uczelni fundamentalnym: powojennej historii polskiego uniwersytetu (przykład UW), idei uniwersytetu europejskiego (Jaspers), roli nauki w uniwersytecie (Grabski) oraz znaczeniu uczelni wyższej dla kultury narodowej (debata PAU). Znajdziemy tu także wywiad o studiowaniu w uniwersytecie brytyjskim, dedykowane studentom cytaty o życiu uniwersyteckim oraz ślad debaty o tym, jaka jest, a jaka być powinna rola profesora w uczelni wyższej. Wspólnym ich mianownikiem jest spojrzenie na rolę uczelni jako źródło kultury społecznej. Zdaniem Autora analiza zjawisk w przekroju historycznym, pokoleniowym oraz europejskim, wskazuje niezbędne kierunki przywracania polskim uniwersytetom ich naturalnej roli ostatecznego wzorca w dziedzinie edukacji oraz kultury.

The book deals critically with the academic reform in Polish universities 2017–2020. The author focuses on the problems raised in his earlier texts (The Hive: Academic Scenery and What Next? An Academic Dispute). In the present volume a more distant perspective is adopted, as the author concentrates on broad issues, fundamental for Polish universities and recently brought to the public debate: the post-war history (example: Warsaw University), the idea of European university (K. Jaspers), the significance of science & research (M.W. Grabski) and the role of academia in development of national culture (the debate at the Polish Academy of Arts and Sciences). The book also includes an interview with a Polish student at a British university and the echo of the debates on the position of university professor: expectations vs. reality.

Wychodząc z założenia, że już samo pojęcie tekstu zakłada jego lekturę – praktykę czytania jako podejmowanie wysiłku rozumienia oraz wpisywania w pewien horyzont kulturowego doświadczenia celem przyswojenia sobie tekstu i nadawania mu sensu – równie istotny jak sam tekst (w tym przypadku – dzieło filmowe) staje się problem praktykowania lektury, opatrywania filmu sensotwórczym komentarzem. Wybrane filmy (reprezentatywne dla poszczególnych nurtów, zjawisk i tendencji w kinie XX i XXI wieku) czyta się tu jako dzieła sztuki multimedialnej i intermedialnej – łączące elementy literatury, teatru, malarstwa, fotografii tak w planie treści, jak i struktury oraz estetyki, integrujące różnorodne sztuki oraz własności odmiennych przekaźników. Szkice pomieszczone w książce nie składają się na jakiś pełny, spójny obraz – czy to dwudziestowiecznej kultury filmowej, czy choćby zjawiska intermedialności. Pełnią funkcję raczej wstępnych rozpoznań ustanawiających pewien kulturowy (tekstowy) horyzont, w którym dopiero możliwe staje się czytanie filmu, jego interpretacja oraz autentyczna refleksja. Szkice te zostały tak pomyślane i zredagowane, by mogły służyć jako pomoc naukowa nauczycielom przedmiotów humanistycznych w zajęciach szkolnych nt. kultury XX i XXI wieku czy edukatorom zajmującym się kulturą medialną. Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie: - „Forum Akademickie” nr 11/2015, s. 70 (Marek Misiak: Film jako tekst kultury) - „Nowe Książki” 1/2016, s. 9

Publikowana w oryginale i w paralelnym przekładzie miniatura – "List o filozofii ewangelicznej" Erazma z Rotterdamu – jest dziełem tyleż doniosłym, co w twórczości niderlandzkiego humanisty niezwykłym. Pośród innych jego tekstów o podobnej treści, a całkowicie odmiennej poetyce tworzy swoisty analogat do śmiałej Erazmowej myśli o niezwykłości misji Chrystusa i Nowego Testamentu. "Epistola" Erazma jest compendium jego wcześniejszych — zwłaszcza z "Paraclesis" i z "Ratio" verae theologiae — refleksji o chrześcijaństwie jako "philosophia Christi", ujętym w raczej rzadko obecnej gdzie indziej perspektywie historiozoficznej.

"List…" ma w formowaniu się i ekspresji myśli Erazma rangę niewspółmierną ani do swych nikłych rozmiarów, ani do swej przypadkowej genezy. Przekład dokonany przez profesora Juliusza Domańskiego czyta się z przyjemnością i filologiczną satysfakcją. Imponuje biegłość językowa Tłumacza, świetnie oddającego Erazmową semantykę. Tekstowi towarzyszą przypisy, które pozwalają wytropić cytaty i kryptocytaty pojawiające się w Epistola oraz dostarczają niezbędnych dla odbiorcy informacji edytorskich i translatorskich.

Książka Profesora Juliusza Domańskiego […] jest cenną monografią Listu o filozofii ewangelicznej – nieco zaniedbanego czy nawet niedocenianego przez innych badaczy – precyzyjnie i w szerokim kontekście ukazującą historiozofię Erazma, zarówno ewolucję, jak i spójność jego refleksji filologicznych i teologicznych. (Z recenzji wydawniczej Marii Chantry)

Praca [Juliusza Domańskiego] to nowe wydanie […] krótkiego tekstu Erazmiańskiego, Epistola de philosophia evangelica, który miał służyć jako wstęp do wydanego w 1522 roku Novum Testamentum […], jednego z największych filologicznych i edytorskich przedsięwzięć niderlandzkiego humanisty. […] jest pewną syntezą ponadsześćdziesięcioletniego erazmiańskiego dorobku największego żyjącego polskiego przedstawiciela studia humanitatis. (Z recenzji wydawniczej Danilo Fakki)

*********

The Letter About Evangelical Philosophy by Desiderius Erasmus of Rotterdam

A bilingual edition of the Epistola de philosophia evangelica by Erasmus of Rotterdam, with the preface dedicated to the origin of the Letter, the history of the dispute with Martin Luther and Erasmus’s philosophia Christi. A profound study of the text, unique not only to Polish scientific literature.

*********

Prof. dr hab. Juliusz Domański (ORCID 0000-0001-5468-0767) – emerytowany profesor Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk oraz Instytutu Filologii Klasycznej Uniwersytetu Warszawskiego. Wydawca literatury nowołacińskiej i autor licznych opracowań poświęconych humanizmowi renesansowemu.