Jędrzej Moraczewski Wspomnienia Ludzie czasy i zdarzenia

„Malowała powoli, z przejęciem, a portrety robiła wprost latami. Model się zestarzał, wyłysiał, ożenił, okocił, schudł […] musiał pozować, chciał czy nie chciał, chyba że umarł.” – Zofia Stryjeńska o Oldze Boznańskiej Olga Boznańska. Najwybitniejsza malarka epoki. Obywatelka świata. Jej portrety intrygowały, niepokoiły, obnażały duszę malowanej osoby. Nie uznawała banalnego piękna. Charakter, emocje, uczucia były dla niej ważniejsze niż uroda modeli. Po Paryżu chodziła w sukni giupiurowej z trenem pełnym falban i plis. Wzbijał się za nią tuman kurzu. Na głowie miała olbrzymi, sinoczarny wał włosów wysoko w kok zaczesanych. Na nim „czarne gniazdo z dżetów i flaneli podpięte wysoko z tyłu kwiatami, spod którego spływały czarne strusie pióra”. Wyglądała jak „posąg wyjęty na chwilę z ciemności piramidy”. Przez trzydzieści lat malowała w pracowni przy Boulevard Montparnasse. Bywali tam m.in. Zofia Stryjeńska, Mela Muter, Wojciech Kossak, Artur Rubinstein. Pojawiała się Maja Berezowska „ze swoimi kochasiami”. W tle kręcił się roller coaster historii: Budowa wieży Eiffla, pierwsza wojna światowa, kryzys gospodarczy, początek drugiej wojny. Mistrzyni biografii, reporterka Angelika Kuźniak przygląda się wybitnej artystce z dociekliwością śledczej. Efektem jest napisany przepięknym językiem przenikliwy, pełen poczucia humoru portret Olgi Boznańskiej. Kobiety genialnej, delikatnej, zmysłowej, świadomej swojego talentu. Niezależnej. Portret artystki, która dla sztuki była w stanie poświęcić wszystko: miłość, dobrą opinię i święty spokój.

Żaden z naszych twórców nie budził w minionym ćwierćwieczu równie wielkiego zainteresowania, co Witkacy. Tom poświęcony jego życiu podzielony został na trzy części. Pierwsza to "Dzieje rodziny Witkiewiczów" oraz historia rodu Marii z Pietrzkiewiczów, matki Witkacego. Druga i najważniejsza to kronika: ułożony chronologicznie obszerny przegląd
wydarzeń z jego życia prywatnego i twórczego. W kronice uwzględniono aktualny stan badań nad życiem i twórczością autora "Szewców". W trzeciej części tomu pomieszczono artykuły
i rozprawy, poświęcone kluczowym wątkom w biografii Witkiewicza. Dopełniają one i konkretyzują to, co zawiera kronika. Całość tomu dopełnia bogaty materiał ilustracyjny.

Lata 1914-1918 stanowią w sensie akademickim pogranicze historii XIX i XX wieku, co do dziś odbija się negatywnie na stanie wiedzy o tym brzemiennym w konsekwencje okresie wyłaniania się nowej epoki… Zbyt wiele problemów związanych z niemiecką działalnością militarną pozostaje nie opracowanych, zbyt wiele aspektów i wydarzeń nie zostało wyjaśnionych. W te lukę badawczą zgrabnie wpasował się ze swoją monografią dr Jacek Szczepański, uzupełniając, przynajmniej częściowo zaniedbania naszej historiografii. Zwłaszcza, że recenzowana monografia jest - moim zdaniem - udanym, tak pod względem merytorycznym, jak i warsztatowym opracowaniem wojskowych formacji okupacyjnych - Landszturmu. Prof. Dr hab.. Tadeusz Kotłowski

Historia Rozalii i Kazimierza Czerwoszów, młodego małżeństwa z Łopusznej i Białej, opowiedziana przez ich wnuków, którzy wykorzystali stare listy.

W opisywanych czasach – na początku XX wieku – nie było wielu małżeństw węgiersko-galicyjskich, a potem spisko-podhalańskich. Łopuszna należała do Galicji, która wchodziła w skład cesarstwa austriackiego. Nowa Biała była wówczas na terytorium królestwa węgierskiego. Obie miejscowości są odlegle od siebie zaledwie o 5 km. Mimo że oboma państwami rządził cesarz i król w jednej osobie, legendarny już dziś Franciszek Józef, to między nimi była granica państwowa oddzielająca regiony Podhala i Spisza. Granica, która nie zawsze była przyjazna. Jej śladem jest stara droga dojazdowa do pól.

Wspólny byt Rozalii i Kazimierza przerwała I wojna światowa zaledwie kilka lat po ślubie. Kazimierz został wcielony do wojska i zginął już na początku wojny, prawdopodobnie pod Rawą Ruską. Wywarł jednak na swoją rodzinę ogromny wpływ.

Wyjątkowa publikacja wydana z okazji setnej rocznicy powołania Ignacego Jana Paderewskiego na premiera Rzeczypospolitej Polskiej. Album doskonale przybliża postać tego niezwykle zasłużonego dla dobra niepodległej ojczyzny wybitnego polityka, pianisty i kompozytora. Tekst został wzbogacony bogatym materiałem ilustracyjnym liczącym blisko 100 fotografii.

Życie Karola Kalinowskiego to niemal gotowy scenariusz filmowy – urodzony w 1821 r. w niewielkiej miejscowości koło Augustowa przyjeżdża po nauki do Warszawy, lecz temperament sprawia, że zostaje aresztowany i skazany na zesłanie do stacjonującego na Kaukazie wojska. 15 grudnia 1844 r. wyrusza w grupie zesłańców – pieszo – w 2500-kilometrową wędrówkę, której celem ma być forteca Wniezapnaja. Na miejsce dociera w lipcu 1845 r., lecz już w następnym roku, porwany przez niepodległych górali, trafia jako niewolnik najpierw do Czeczenów, potem do Andiów, i na powrót do Czeczenów. W Wedeno – gdzie rezyduje sam imam Szamil – Karol Kalinowski przyjmuje islam i staje się wyzwoleńcem Szamila. Tam też zakochuje się i zaczyna życie wolnego człowieka wśród kaukaskich górali. Po śmierci wybranki serca postanawia jednak uciec do wojska rosyjskiego, widząc w tym jedyną szansę na powrót do ukochanej ojczyzny. Do Polski wraca w 1858 r. na podstawie manifestu koronacyjnego cara Aleksandra II.


Wspomnienia Karola Kalinowskiego niewątpliwie zasługują na przypomnienie. Autor tego frapującego pamiętnika był jednym z licznej grupy tzw. Kaukazczyków, czyli Polaków którzy w pierwszej połowie XIX wieku znaleźli się na terytorium Kaukazu i Zakaukazia, w zdecydowanej większości przymusowo (powstanie listopadowe, działalność spiskowa, bezpodstawne represje, pobór do wojska) i spędzili tam od kilku do nawet kilkudziesięciu lat.

Pamiętnik który po sobie pozostawił jest kapitalnym źródłem wiedzy o życiu i służbie polskich żołnierzy (inteligentów) w armii carskiej, realiach walk na broniącym swej niezawisłości Kaukazie, a w szczególności o państwie stworzonym w Dagestanie na przełomie lat 40. i 50. XIX wieku przez imama Szamila.

Zasadniczy tekst wspomnień Kalinowskiego został przez autora opracowania opatrzony starannie zredagowanymi, erudycyjnymi przypisami. Zawierają one zarówno ważny bieżący komentarz ułatwiający lekturę, jak też wskazują w formie przypisów bibliograficznych możliwości poszerzenia (pogłębienia) poszczególnych wątków.

Profesor Wojciech Materski, Instytut Studiów Politycznych PAN