Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku

Rok 1018. Dla państwa piastowskiego i dla jego władcy to czas brzemienny w skutki. To rok sukcesów wieńczących długotrwałą walkę Bolesława Chrobrego o zdobycie dominującej pozycji w Europie Środkowo-Wschodniej i o międzynarodowe uznanie statusu gracza o formacie niemal kontynentalnym. Syn Mieszka rządził bowiem z rozmachem, jakiego nie miał nikt przed nim – ani nikt po nim.
Bolesław Chrobry był niewątpliwie „lwem ryczącym” (jak go nazwał Thietmar), którego ryk odbijał się złowrogim echem w sąsiednich państwach, a w 1018 roku dotarł nawet odległym pomrukiem aż do Konstantynopola.
Autor

Publikacja została poświęcona problemowi kreowania historiograficznego wizerunku księcia Leszka Czarnego od czasów mu współczesnych do schyłku XVI w. W dwóch dziełach Bartosza Paprockiego – Gnieździe Cnoty i Herbach rycerztwa polskiego – Leszkowi Czarnemu przypisana została zupełnie wyjątkowa rola, co Autor, prezentując meandry tradycji historiograficznej, usiłuje wyjaśnić. W tym celu podejmuje próbę dookreślenia hipotetycznego źródła, które powstało na dworze księcia (Gesta Lestkonis) , a także analizuje historiograficzne zabiegi Jana Długosza i jego autorski pomysł na wizerunek władcy. Badacz omawia ponadto obraz relacji Piasta z krakowską gminą miejską, który odegrał szczególną rolę w XVI-wiecznej tradycji.

******

Dux fabulosus. On Historical Tradition Surrounding Leszek Czarny from „Gesta Lestkonis” to the Works of Bartosz Paprocki

The publication is devoted to the problem of creating the historical image of the prince Leszek Czarny from his times to the end of the 16th century. In two books by Bartosz Paprocki: “The Nest of Virtues” and “The Heraldic Arms of the Polish Knighthood”, Leszek Czarny was provided with an absolutely vital role, which the author of this book attempts to explain, showing the meanders of historiographical tradition. To this end, he tries to determine the hypothetical source that was created at the court of the prince (Gesta Lestkonis) and analyses historiographical efforts of Jan Długosz and his original idea for the image of the ruler. The author also discusses the image of Piast’s relations with the municipality of Cracow, which played a significant part in the 16th-century tradition.

Dla jednych dwieście lat rządów wywodzącej się z Litwy dynastii to złoty wiek, jakiego Polska nigdy już nie doświadczyła, dla innych stracona szansa, przekreślenie piastowskich wysiłków, po których pozostały popioły. Apologeci nie szczędzą pochwał dla umiejętności scalania różnych organizmów państwowych, tolerancji, rozkwitu sztuki. Krytycy skupiają się na przeniesieniu ciężaru polityki z Zachodu na Wschód, na nieumiejętności stworzenia spójnej koncepcji Europy Środkowej, oddaniu pola Habsburgom.
Ale to za panowania Jagiellonów dokonały się najważniejsze zmiany polityczne i społeczne, które zadecydowały o kształcie przyszłego państwa – w tym sensie stali się oni fundatorami Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Przez cztery pokolenia pracowali nad scaleniem Korony i Litwy. Za ich rządów, krzepł naród szlachecki, latami rozszerzający swoje przywileje, czasem wręcz wymuszając je na rządzących. A co najważniejsze – wtedy właśnie zaczął wyłaniać się dojrzały polski parlamentaryzm z sejmem i senatem, który odegrał tak istotną rolę w późniejszych wiekach.
Zapraszamy w podróż w czasy jagiellońskie. 

Kazania sejmowe polskiego jezuity Piotra Skargi, kaznodziei króla Zygmunta III Wazy, zostały po raz pierwszy wydane w 1597 roku i należą do kanonu polskiej literatury politycznej.

Zbiór ośmiu kazań jest wnikliwą analizą sytuacji I Rzeczypospolitej. Autor wypunktowuje trawiące Polskę choroby i płynące z nich zagrożenia. Prorocza zapowiedź upadku państwa jest uzupełniona programem jego przebudowy i szukania drogi naprawy kraju.

Skarga opowiada się za wzmocnieniem władzy królewskiej, ograniczeniem bezkarnej i prowadzącej do anarchii samowoli szlacheckiej, zmniejszeniem roli sejmu,przeciwstawieniem się uciskowi chłopów i zadbaniem o większą sprawiedliwość społeczną,przywróceniem jedności religijnej w Polsce oraz zagwarantowaniem prymatu kościoła katolickiego,a także postuluje inne reformy często skierowane przeciwko ideom reformacyjnym.

Kazania sejmowe Skargi, pomimo że nigdy nie zostały wygłoszone z ambony kościelnej i nie należą w ścisłym tego słowa znaczeniu do literatury religijnej, stały się wzorem dla późniejszego kaznodziejstwa polskiego.

Dzieło to odznacza się sugestywną retoryką, kunsztem słowa i wielką żarliwością patriotyczną, a zawarte w nim wizje upadku Polski stały się podstawą wizerunku Skargi – natchnionego proroka.

Lektura dla szkół średnich

Książka stanowi jedyne dostępne na rynku opracowanie mennicy lubelskiej. Jest to opowieść o ludziach, monetach i ich produkcji. Na tle mennictwa przełomu XVI i XVII wieku omówione zostały rządy kolejnych administratorów mennicy: Kaspra Rytkiera, Daniela Koste, Hanusza Ecka, Melchiora Reysnera i Pawła Orzechowskiego oraz bite w tym czasie odmiany podstawowe groszy, trojaków i szóstaków. Na końcu książki umieszczono katalog zawierający 29 odmian podstawowych monet bitych w mennicy lubelskiej. Przykładowe strony książki umieszczone zostały w załącznikach.

Społeczeństwo staropolskie
Seria nowa Tom 5 Społeczeństwo a elity.