„Katedra kolońska tańczy kozaka”. Literatura polskiego modernizmu jako świadectwo przeobrażeń kultury europejskiej

„A co z ptakami / naszych miast, miasteczek, / wiosek i osiedli?” – zaczyna jeden z swoich najnowszych wierszy Piotr Sommer. Na to pytanie solidarnie próbują znaleźć odpowiedź ornitolodzy oraz kulturo- i literaturoznawcy, tropiąc ptasie ślady w tekstach i filmach, języku i historii, a także w codziennych praktykach – ludzkich i nie-ludzkich. W czasach, gdy antropocen musi radzić sobie z coraz większą dominacją Homo sapiens, odnotowujemy rosnącą potrzebę zmiany perspektywy. Nie dziwi popularność tych prądów w nauce, które proponują upodmiotowienie zwierząt: od animal studies, przez ekokrytykę, po humanistykę środowiskową. W tym kontekście emancypacja ptaków nie ulega wątpliwości. Nie są dla nas już wyłącznie obiektem zainteresowań kulinarnych lub atrakcyjnymi trofeami nad kominkiem, jak to drzewiej bywało. Przeciwnie, usamodzielniły się i wyfrunęły z gniazd, a nam przypadła rola skromnych ptasiarzy, birdwatcherów, ornitofilów, którzy za drobną chwilę kontaktu ze „skrzydlatymi przyjaciółmi” są w stanie zapłacić najwyższe sumy. Ptaki fascynują innością (jak kwiczoły u Mirona Białoszewskiego czy jaskółki u Krystyny Miłobędzkiej), objaśniają nam świat (jak drozdy i sroki u Miłosza czy kosy u nowofalowców) albo zwiastują nieszczęścia (jak sowy u Davida Lyncha, które, jak wiadomo, nie są tym, czym się wydają). Boimy się ich dzikiej natury, choć jednocześnie pragniemy wkupić się w ich łaski. Najważniejsze, że ptaki wciąż mają jeszcze na tyle swobody, by od czasu do czasu móc popatrzeć na nas z góry. Tylko te kaczki – wróćmy na koniec do Sommera – „toczą się pod miastem”.

Ta nowatorska publikacja przynosi całe spektrum sposobów widzenia i badania ptasiej obecności w tekstach kultury: od prób uchwycenia wizerunku ptactwa w wybranych epokach do drobiazgowych studiów poświęconych roli, w jakiej został obsadzony konkretny gatunek ptaka w poszczególnych, interesujących autorów, dziełach. Po lekturze tomu czytelnik musi przyznać, że „ornitofilologia”, której celem być może stanie się rekonstrukcja najpiękniejszego z istniejących atlasów ptaków – zawartego w niezliczonych utworach, w których ptaki na stałe uwiły sobie gniazda lub zjawiły się przelotem – ma przed sobą wdzięczną perspektywę.
Z recenzji dr. hab. Adriana Glenia, prof. UO

Tom 7. część 1 czasopisma „Przekłady Literatur Słowiańskich” poświęcony jest refleksji badaczy i tłumaczy nad przekładem w zakresie literatury i kultury polskiej, słowackiej, słoweńskiej w relacji do literatur chorwackiej, polskiej, serbskiej, słowackiej i słoweńskiej oraz literatur niemieckojęzycznych pogranicza austriacko-słoweńskiego i niemiecko-rumuńskiego.

Treść zamieszczonych w nim artykułów tworzy panoramę teoretyczną i historyczną w zakresie dyscypliny, jak również konkretnych praktyk translatorskich. Spojrzenie z tych dwóch perspektyw na jednostkowe rozwiązania tłumaczy lepiej oświetla ich rolę jako pośredników (a czasem inicjatorów stylu i myślenia), decyzje, funkcje i pragmatyczność przekładu. W tym kontekście w tomie skupiono uwagę na takich problemach, jak: dominująca w praktyce i/lub w teorii norma tłumaczenia, określająca poetykę historyczną przekładu; aspekt intertekstualności przekładu, czyli jego istnienie wśród innych utworów tłumaczonych albo w kontekście serii; znajomość oryginału w kręgach artystycznych i intelektualnych kultury przyjmującej oraz wieloaspektowość przekładu artystycznego, związana z jego zapotrzebowaniem rodzimym, a także z preferencjami tłumacza, który może być „ambasadorem” obcości lub jej „legislatorem,” wzbogacając własny warsztat artystyczny i/ lub literaturę docelową.

Publikacja adresowana jest do badaczy literatur i kultur słowiańskich (w tym polskiej), studentów oraz do wszystkich zainteresowanych wiedzą o innych kulturach słowiańskich.

Seria: Biblioteka Pisarzy Antycznych (4), ISSN 2956-7459 "Thyestes", któremu poświęcona jest niniejsza monografia, posiada wszystkie cechy Senecjańskich sztuk decydujące o wielowiekowym zainteresowaniu nimi ze strony badaczy i miłośników literatury. Odpowiadają one też za odmienność twórczości autora na tle tragedii greckiej – ze względu na filozoficzno-krytyczny charakter dzieła, zerwanie z bezpośrednio dydaktyzującym tonem na rzecz prowokacji i ironii, potencjał angażowania w mniejszym stopniu emocji, a w większym intelektu odbiorcy. Znajdujemy tu również przykłady charakterystycznych dla Seneki rozwiązań semantyczno-formalnych, które potwierdzają dynamiczny rozwój gatunku w starożytności i skądinąd mogą dziś sprawiać wrażenie mocno nowoczesnych.

Attilio Begey stał się mitem. Mówią o tym wspomnienia, nekrologi oraz świadectwa odbytych spotkań.
Nekrologi Begeya to małe portrety literackie. W jednym syntetycznym rzucie przedstawiają jego żywot: adwokaturę, czyny patriotyczne, a przede wszystkim bogatą działalność polonofilską.

Na książkę składa się z osiem części. Trzy pierwsze ukazują w innym świetle początki twórczej drogi Wata, poczynając poematu Ja z jednej i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka, poprzez nowe odczytania manifestów w perspektywie intermedialnej, po rozdział określający Wata jako twórcę nie futurystycznego, lecz dadaistycznego. Kolejne trzy teksty przynoszą rewizjonistyczne sposoby odczytania związków z tradycją. Po pierwsze, śródziemnomorską, interesuje mnie nie tyle podejmowanie przez Wata zdeponowanych w kulturze kodów, lecz, jak można by powiedzieć, Śródziemnomorze „ucieleśnione” w osobistym doświadczeniu. Drugi niezwykle ważny obszar tradycji stanowi dla mnie romantyzm. Najpierw rozpoznaję Watowską podmiotowość jako (po)romantyczną, Wyszedłszy od kwestii dotyczących ukształtowania „ja”, przechodzę do najważniejszej dykcji tak modelowanego podmiotu – do elegijności i rozpatruję ją jako specyficzną jakość Watowskiej wrażliwości i sposobu odczuwania świata. Oba „romantyczne” rozdziały prowadzą w efekcie do propozycji przesunięcia granic literatury modernistycznej. Zgodnie z moimi rozpoznaniami należałoby bowiem postrzegać formację romantyczno-modernistyczną jako nieprzerwane continuum, jako jeden obszar nowoczesności. W części ostatniej zajmuję się Notatnikami Wata. Czytam je zgodnie z postulatami krytyki genetycznej, która nie tyle zwraca uwagę na rezultat końcowy pisania, co na sam proces. Wydobyte z archiwum rękopisy Wata są czystym procesem nieustannego pisania, cechującym się nieukierunkowaną potencjalnością i ciągle odraczaną finalnością. Usytuowanie twórczości Wata w nowych kontekstach pozwala w efekcie odkryć ukryte dotąd aspekty i znaczeni jego twórczości.

Na publikację, według autorskiej koncepcji Krystyny Pietrych, składają się następujące części: wstęp, Między parodią a profecją, prezentujący najważniejsze tropy interpretacyjne poematu; faksymile JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka z 1920 roku, zmodernizowana edycja Piecyka wraz z komentarzem edytorskim i przypisami, wersja poematu opublikowana w Ciemnym świecidle (1968) oraz tekst Coś niecoś o „Piecyku”, będący autokomentarzem Wata do młodzieńczego utworu. Szczególne uzupełnienie stanowią grafiki Wojciecha Grabowskiego, które są efektem wieloletniej fascynacji artysty niezwykłym poematem i propozycją jego plastycznej interpretacji. Książka jako całość jest zatem zachętą do kontekstowej i wieloaspektowej lektury jednego z najbardziej zagadkowych tekstów polskiego modernizmu.