Katyń

Monografia 12 Pułku Ułanów Podolskich w czasie Kampanii Wrześniowej 1939 roku.

Szacuje się, że do pracy przymusowej w nazistowskich Niemczech wywieziono od miliona do półtora miliona dzieci z Polski i Związku Sowieckiego. Uznane za podludzi doświadczyły brutalnego traktowania w czasie deportacji oraz tragicznych warunków życia i pracy. Musiały pracować na rzecz zarówno niemieckiej machiny wojennej, jak i całej gospodarki III Rzeszy. Zatrudniano je w warsztatach naprawczych Wehrmachtu i SS, przy rozbudowie infrastruktury, koszar, lotnisk czy umocnień, dla Organizacji Todta i Niemieckich Kolei Wschodnich, ale też w kopalniach, przemyśle, rolnictwie i rzemiośle, a nawet w charakterze służby w gospodarstwach domowych.
Autor opisuje udział władz wojskowych i cywilnych w organizacji wywózek i pracy przymusowej oraz podkreśla związek między pracą przymusową dzieci a polityką okupacyjną i germanizacyjną. Swoje ustalenia opiera na wieloletnich badaniach prowadzonych w niemieckich i zagranicznych archiwach. Szczególną uwagę poświęca relacjom samych ofiar, których dzieciństwo zostało naznaczone tragicznymi doświadczeniami deportacji i pracy przymusowej.

„Przy życiu utrzymywała mnie tylko myśl o rodzicach. Byłam jedynaczką, więc musiałam być silna. Wiedziałam, ze rodzice na mnie czekają i chciałam dalej żyć z nimi po wojnie.”
Z relacji Danieli Łukomskiej

Johannes-Dieter Steinert jest profesorem na Uniwersytecie w Wolverhampton w Wielkiej Brytanii. Specjalizuje się w historii II wojny światowej i badaniach nad migracjami. To jego pierwsza książka wydana
w języku polskim.

„Dla nas, mieszkańców Mühlberga, jest niezrozumiałe, jak taki człowiek może być zbrodniarzem” – napisali jego byli pacjenci do trybunału wojskowego w Hamburgu. Bo to przecież on, ich „dobrodziej ludzkości”, lekarz, który potrafił spędzić noc przy łóżku chorego, który fundował lekarstwa biednym, wspierał ich finansowo. Lekarz intelektualista, czytający Goethego i Schillera, kochający sztukę, pasjonujący się ezoteryką. „Człowiek bez skazy”.

Doktor Alfred Trzebinski był rasy „przeważająco nordyckiej”. Przekonany o wyjątkowości krwi niemieckiej w 1932 roku wstąpił do SS, a rok później został członkiem NSDAP, zapominając o polskim pochodzeniu swojego ojca. W 1941 roku został lekarzem w Auschwitz, potem na Majdanku, w końcu w Neuengamme. W 1946 roku skazano go na karę śmierci przez powieszenie. Trybunałem najbardziej wstrząsnął udział Trzebinskiego w egzekucji dwadzieściorga żydowskich dzieci w wieku od 6 do 12 lat. Dzieci mogły przeżyć, ale powieszono je tuż przed wyzwoleniem obozu, by ukryć, że przez ostatnie miesiące poddawano je okrutnym eksperymentom medycznym.

Natalia Budzyńska w opowieści o Alfredzie Trzebinskim mierzy się z rodzinną tajemnicą. Czytając pamiętnik wuja esesmana, próbuje też zrozumieć, jak to możliwe, że współczujący lekarz robił karierę w kolejnych obozach koncentracyjnych. Autorka w tej trudnej i emocjonalnej podróży pyta o rolę „dobrych ludzi w czasach zła”, o wolność wyboru i łatwość, z jaką z niej rezygnujemy. Przede wszystkim jednak przywraca pamięć o zamordowanych dzieciach, niemych, niemal zapomnianych ofiarach.

Przekład z języka szwedzkiego Mariusz Kalinowski

Ojciec przeżył łódzkie getto, Auschwitz i marsz śmierci. Był jednym z ocalonych z Zagłady. Czerwony Krzyż przetransportował go do małej szwedzkiej miejscowości. Dotarł tam latem 1945 roku. To miał być tylko przystanek przed dalszą podróżą w poszukiwaniu swojego miejsca na ziemi. Niestety, do końca życia leczył się z Auschwitz i na Auschwitz zmarł.

Goran Rosenberg wyruszył w drogę śladami zmarłego ojca. Jest kronikarzem opisującym wysiłek budowania nowego życia w cieniu przeżytej traumy. Życia w społeczeństwie, które odwróciło się plecami od ocalonych.

"Krótki przystanek w drodze z Auschwitz" to odkrywanie pamięci — pamięci ojca i dziecka, pamięci o czasie i miejscu.

Książka została wyróżniona Nagrodą Augusta 2012.



"„Pisanie poezji po Auschwitz jest barbarzyństwem” – powiedział w 1945 roku Theodor Adorno. Paul Celan udowodnił, że po Zagładzie mogą powstać piękne i wstrząsające wiersze, ale nie można dalej żyć. Auschwitz zabija nawet wiele lat po wojnie – pokazali Jean Améry, Primo Levi, Bogdan Wojdowski i wielu innych. Był wśród nich Dawid Rosenberg, ojciec Görana. Ojciec opuścił go w 1960 roku „w trzydziesty siódmym roku życia, ścigany czasem Zagłady” – podaje lakonicznie Göran Rosenberg w swej poprzedniej, fascynującej i kontrowersyjnej książce o Izraelu. Teraz poświęca się temu tematowi całkowicie. „Krótki przystanek w drodze z Auschwitz” („ponieważ Auschwitz jest miejscem, gdzie wszystkie pociągi stają za wcześnie i ostatecznie”) to książka niezwykła. Pamiętnik z dzieciństwa, esej o pamięci Zagłady, tkwiącej w ocalałych, bo wszakże „ocalenie nie jest normalnie stanem constans, lecz stanem doraźnym” i o dorastaniu tak zwanego drugiego pokolenia w ciągłym cieniu Zagłady."
Michał Sobelman

"[…] to błyskotliwa, szczera i dosadna proza, pisana jednocześnie z dystansem i szczerością, głęboko poruszająca czytelnika swoją mrocznością. „Krótki przystanek w drodze z Auschwitz” jest mądrą, pełną melancholii, piękną i bardzo osobistą książką."
„Dagens Nyheter”

"Mistrzowsko napisany pamiętnik z dzieciństwa. Rosenberg opowiada z sugestywnością powieściopisarza, ale to wszystko wydarzyło się naprawdę."
„Aftonbladet”

"Sposób, w jaki Göran Rosenberg przedstawia w tej opowieści swojego ojca, jest niezwykle przekonującym i inspirującym czytelniczym doświadczeniem."
„Svenska Dagbladet”

Autor (…) jest wysokiej klasy specjalistą, wolnym od wszelkiej postaci etnocentryzmu i ksenofobii, kompetentnie poruszającym się zarówno w klasycznej problematyce socjologii, antropologii kulturowej oraz etnologii, jak i historii, co daje mu szanse na odważne podejmowanie zagadnień nowych, usytuowanych w wielowymiarowej rzeczywistości społecznej, nie dających się wyjaśnić wyłącznie w ramach jednej dyscypliny naukowej i właściwych jej tradycji oraz paradygmatów. Dlatego też jego badania nad Romami, ich dziejami, teraźniejszością i przewidywalną przyszłością traktuję jako przyczynek do procesu formowania się nowej subdyscypliny nauk społecznych, nazywanej coraz częściej po prostu romologią. Słowami-kluczami w przypadku poszukiwań dr. Sławomira Kapralskiego stają się zarówno teorie socjologiczne, etnologiczne i kulturoznawcze, jak i pojęcia: naród, społeczności romskie, pamięć zbiorowa, tożsamość (we wszystkich jej wymiarach), ksenofobia, stosunki interetniczne, zbrodnia ludobójstwa”.
Fragment recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Hieronima Kubiaka
Dr Sławomir Kapralski, socjolog i antropolog kultury, wykładowca Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. W przeszłości związany z Uniwersytetem Jagiellońskim i Central European University. Opublikował Wartości a poznanie socjologiczne (1995) i (jako współautor) Romowie w KL Auschwitz (2011). Redaktor naukowy książek The Jews in Poland (1999) i Pamięć, przestrzeń, tożsamość (2010). Współredaktor czterech innych książek oraz autor kilkudziesięciu artykułów naukowych dotyczących teorii kultury, pamięci i tożsamości, Holokaustu i stosunków polsko-żydowskich oraz romskich społeczności Europy Wschodniej. Członek Gypsy Lore Society, European Academic Network on Romani Studies, Association for the Study of Ethnicity and Nationalism i European Association for Holocaust Studies. Członek redakcji pisma Studia Romologica.

,,Sowiecki system okupacyjny – oprócz terroru – w dużym stopniu opierał się na działaniach określanych mianem sowietyzacji. Ważnym elementem kreującym nową rzeczywistość była propaganda. Do jej podstawowych narzędzi należała fotografia, którą rozpowszechniano w gazetach, czasopismach oraz na ulotkach. [...]Głównym kierunkiem działania propagandy sowieckiej było stworzenie negatywnego obrazu przedwojennej Polski i zaszczepienie tej wizji miejscowej ludności.” – Ze wstępu