Kirgistan Kraj pachnący chlebem

Szóstego lipca 1906 roku baron Gustaf Mannerheim wsiadł w Petersburgu do nocnego pociągu i wyruszył z powierzoną mu przez cara Mikołaja II misją zebrania materiałów wywiadowczych o przeprowadzanych przez dynastię Qing radykalnych reformach. Mannerheim, jeden z ostatnich tajnych agentów cara, skrupulatnie udokumentował niemal wszystkie oblicza modernizacji Chin, od reformy oświaty i inwestycji zagranicznych po walkę Tybetu o niepodległość. Szóstego lipca 2006 roku pisarz Eric Enno Tamm wsiada do takiego samego pociągu, rozpoczynając podróż śladami Mannerheima. Choć nie dostaje chińskiej wizy, znajduje sposób na przedostanie się do Państwa Środka i przemierza Jedwabny Szlak tą samą trasą, co Mannerheim, odkrywając zarówno niezwykłe podobieństwa, jak i ogromne różnice między Chinami sprzed stu lat a dzisiejszymi. Wnikliwe spojrzenie na przeszłość Chin każe autorowi stawiać niepokojące pytania o przyszłość tego kraju. Jak napisał Konfucjusz, „Studiuj przeszłość, jeśli chcesz przepowiedzieć przyszłość” i to właśnie czyni Tamm w książce Koń, który skacze przez chmury. „Podążając śladami barona Carla Gustafa Mannerheima, ostatniego carskiego szpiega biorącego udział w tak zwanej Wielkiej Grze, Tamm stworzył dzieło o ogromnym rozmachu. Łączy w nim relację z długiej i żmudnej podróży – 9 miesięcy i 17 tysięcy kilometrów z Petersburga przez Wyżynę Tybetańską i pustynię Gobi do Pekinu – z wątkiem historycznym, ujawniając tajniki misji szpiegowskiej na nieznanych terytoriach na początku XX wieku. Jest to wyprawa do samej duszy Państwa Środka i korzeni współczesnych Chin. Tamm w swojej relacji, obfitującej w opisy niebanalnych postaci, surowych warunków geograficznych i historycznych niespodzianek, jawi się jako nieustraszony łowca przygód, świetny pisarz i wnikliwy historyk. Wspaniała książka”. Wade Davis „Złożona, ambitna opowieść o pełnej przygód podróży przez współczesną Azję Środkową […] naprawdę genialna.” „Kirkus Reviews” Książkę uzupełnia interaktywna strona horsethatleaps.com , która dokumentuje dwie pełne przygód podróże po Jedwabnym Szlaku, dawną i współczesną, i jest opowieścią ku przestrodze poświęconą niesamowitemu rozwojowi Chin.

Wielki szlak do Indii, który hipnotyzuje do dziś Kamal opuściła Warszawę z jednym plecakiem. Nie chciała dwóch fakultetów, mieszkania i pędu za karierą. Wybrała Indie – kraj, w którym największą wartością jest osiągnięcie duchowej równowagi. Dziś już nie pamięta poprzedniego życia...
Ale ono do niej wraca ze zdwojoną siłą. Od cywilizacji Zachodu uciekł też hipis „Święty”. Jego życie to wolna miłość, narkotykowe seanse, religijne komuny i hedonistyczne wspólnoty na Goa. Wszędzie szuka jednego – szczęścia. A ono wciąż mu się wymyka.

Wojciech Jagielski, ceniony reporter wojenny, podąża tym razem „wielkim szlakiem hipisów”. Afganistan, Pakistan, Nepal i na końcu Indie. Miejsca duchowej inicjacji, zderzenie z systemem kast, regiony targane konfliktami zbrojnymi, gdzie pojęcie „wolność” nabiera innego znaczenia.

Najnowsza książka autora Modlitwy o deszcz i Wszystkich wojen Lary to zupełnie nowe spojrzenie na Wschód. To świat widziany oczami tych, którzy gnani chęcią uwolnienia się od zachodniej cywilizacji, docierają w miejsca, gdzie panuje tylko pozorny spokój.

Nieuchronny podbój świata po chińsku to niezwykła książka, która pozwoli nam zrozumieć, w jaki sposób Chiny rzucają wyzwanie porządkowi świata. Autorzy podkreślają bardzo wyraźnie, że kraj ten buduje swoją potęgę, wykorzystując „czynnik kryzysu” atakujący nawet najlepiej funkcjonujące gospodarki Zachodu. Dla Chin „kryzys” oznacza jednak po prostu „okazję”. Działają więc w najróżniejszy sposób – kupują zarówno państwowe długi, jak i technologie czy firmy w stanie upadłości.
Plany budowy kopalni na Grenlandii, ekoprojekty w Norwegii czy ewentualna umowa o wolnym handlu z Islandią, prawdopodobnie przyszłym epicentrum logistycznym regionu Arktyki – oto geopolityczny cel Pekinu. Europejskie projekty chińskich firm są naprawdę rozmaite: od hoteli w stolicy Wielkiej Brytanii, poprzez firmy techniczne w Niemczech, aż do przedsiębiorstw winiarskich we francuskim Bordeaux.
Ekspansja Chin sięgnęła także Australii, która otworzyła bramy dla chińskiej elity w 2014 roku. Tamtejszy program migracyjny, nazwany „888” (w Chinach ta liczba się wiąże ze szczęściem i bogactwem), proponował prawo stałego pobytu w zamian za ważne inwestycje. Najciekawszym jednak, jak się zdaje, aspektem tej książki są stosunki łączące Chiny z Watykanem. Zostały zerwane ponad sześćdziesiąt lat temu, a dziś próbuje je odnowić papież Franciszek.
Jak będzie wyglądać przyszłość? Czy to Chiny dostosują się do reszty świata, czy może międzynarodowe społeczeństwo dostosuje się do Chin?

„Wielki bazar kolejowy” jest zapisem czteromiesięcznej podróży autora z Londynu do Tokio i z powrotem, którą odbył w całości pociągiem, a właściwie wieloma pociągami, w tym słynnym Orient Expresem i koleją transsyberyjską. I to właśnie pociąg jest w pewnym sensie głównym bohaterem tej książki, pociąg rozumiany nie tylko jako środek lokomocji, ale także jako wynalazek szczególnie sprzyjający komunikacji. Długie godziny spędzone razem w przedziale sypialnym czy też spotkanie przy herbacie w wagonie restauracyjnym to niepowtarzalna okazja do kontaktu z drugim człowiekiem, czasem bardzo intensywnego, bo niemal z definicji skazanego na przygodność i nietrwałość. W tej opowieści ważniejszy od wyliczania rozmaitych „atrakcji turystycznych” jest opis samego fenomenu podróżowania, który pozwala nam zobaczyć na własne oczy to, co odmienne i obce, doświadczyć zdziwienia i zachwytu nowością, a zarazem tęsknoty. Wszystko to sprawia, że książka Theroux wnosi w tradycyjną literaturę podróżniczą prawdziwy powiew świeżości. Opis podróży nie zamienia się tutaj w katalog informacji o odwiedzanych krajach, ich historii, krajobrazach i kulturze. Autor nie jest turystą, świadomie omija miejsca polecane w przewodnikach, wybiera raczej lokalne atrakcje i jest prawdziwym podróżnikiem – kimś, kto dostrzega sens raczej w byciu w drodze niż w docieraniu do celu.


„Więcej o pociągach i autorze niż o Azji, ale skrajny subiektywizm w wydaniu Theroux bywa ciekawszy od silenia się na obiektywizm innych pisarzy. Najlepsze pod jego piórem są portrety Europejczyków, opisy ich uprzedzeń i wyobrażeń o Wschodzie. Niestety niewiele się zmieniło od opublikowania Wielkiego bazaru kolejowego w 1975 roku. Tyle że pewnych rzeczy nie wypada już dzisiaj pisać, zarówno o wędrowcach z plecakami czy brytyjskich plantatorach kauczuku, jak i o mieszkańcach Azji. W 2005 roku pisarz ponownie odbył podróż pociągami na Wschód, ciekaw jestem, czy nadal był tak bezczelnie i pięknie egoistyczny jak w tej książce.” Max Cegielski

Autorka bestsellerów wraca na Wyspę Łzę od nowa

Naprawdę można od tego zwariować.
Karolina Sulej, „Wysokie Obcasy”


Są podróże, które nigdy się nie kończą. Mimo iż przeszło się od punktu A do B, jak się planowało, spakowało i rozpakowało się bagaże, pozostaje świadomość, że wędrówka była jeśli nie zupełnie daremna, to jednak pozostawiła dojmujące uczucie niedosytu, niedopowiedzenia, wręcz klęski, jak jedno z tych rozstań, w których zbyt pochopnie zamknęło się za kimś drzwi, czy, co gorsza, zamknięto je za nami. Taka była dla mnie Wyspa Łza.
(fragment)

„A gdyby tekst naprawić jak rozbitą czarkę do herbaty?” Od tego pytania zaczyna się nowa odsłona podróży sprzed kilku lat. Japońska metoda kintsugi, w której używa się żywicy i złota, opisana przez Joannę Bator w powieści Purezento, w Wyspie Łzie od nowa staje się techniką literacką. W nowej wersji tej osobistej opowieści autorka sięga głębiej w rodzinną historię i opowiada, dokąd zaprowadziła ją droga, która wtedy wydawała jej się klęską, a z perspektywy czasu okazała się przemianą: Dziś te dni w szklanym domu koło Gale, kończące wyprawę, gdy już wiedziałam, że pierwszy raz nie zdołam wpasować się w podróż jak dłoń w rękawiczkę i do jej kresu będę cała samą siebie uwierać w tym pięknie, w dźwiękach tropikalnej nocy przecinanej przez buddyjskie śpiewy z pobliskiej świątyni, wydają mi się kluczowe dla Wyspy Łzy. To, co brałam za klęskę było zrzucaniem skóry, metamorfozą, w wyniku której i ta, ja, która tam pojechała śladem Sandry Valentine, znikała bez śladu. (fragment)

Joanna Bator jest z wykształcenia kulturoznawczynią i filozofką. Za reportaż Japoński wachlarz (2004) otrzymała nagrodę im. Beaty Pawlak. Międzynarodowe uznanie przyniosła jej pierwsza powieść Piaskowa góra (2009). Jej wałbrzyska trylogia – Piaskowa Góra (2009), Chmurdalia (2010) oraz Ciemno, prawie noc (2012) – jest tłumaczona na wiele języków. Powieść Ciemno, prawie noc zdobyła w 2013 nagrodę Nike. Niemieckie przekłady Piaskowej Góry i Ciemno, prawie noc znalazły się w finale Międzynarodowej Niemieckiej Nagrody Literackiej, za Chmurdalię Joanna Bator otrzymała w 2014 szwajcarską Spycher Prize, a w 2017 uhonorowana została za całokształt twórczości niemiecką Nagrodą Literacką im. Stefana Heyma oraz niemiecką Nagrodą Literacką Usedomer. W 2018 została laureatką niemieckiej Nagrody Literackiej im. H. Hessego. Autorka mieszka w Podkowie Leśnej, a mentalnie przebywa ostatnio na emigracji w Japonii, czego efektem jest Purezento (2017). Jej pasją jest bieganie.

Chiny inspirują do miana państwa o największej gospodarce i potencjale rozwojowym, co wymaga wykształcenia i ciągłego podtrzymywania zdolności modernizacyjnych w wymiarze gospodarczym, społecznym, politycznym czy technologicznym. Zamiar ten może okazać się próżny, jeżeli nadal w Chinach obecne będą tak znaczące dysproporcje rozwojowe jak dotychczas, także w układzie regionalnym. Polityka rozwoju regionalnego stanowi specyficzny przykład koegzystencji interwencji publicznej i wykorzystania mechanizmów rynkowych. Powyższemu towarzyszą polityczna centralizacja i gospodarcza decentralizacja.
We wdrażaniu polityki rozwoju regionalnego Chiny podążają drogą inwestycji, które w założeniu mają budować konkurencyjność słabiej rozwiniętych regionów. Strategia ta przyczyniła się do niebywałej rozbudowy infrastruktury, wciąż jednak bez przełożenia na sukces w zakresie spójności. Dysproporcje nadal stanowią wyzwanie nie tyle dla autorytarnego systemu sprawowania władzy, ile dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju jako całości.

Marek Świstak, dr hab. w zakresie nauk o polityce, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Instytucie Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Specjalizuje się w badaniach nad politykami publicznymi w Europie i Azji. Autor bądź współautor ośmiu książek, ostatnio opublikował: Azjatycki model polityki rozwoju społeczno-gospodarczego (2019), Polityka regionalna Unii Europejskiej jako polityka publiczna (2018), Wybrane polityki publiczne Unii Europejskiej stan i perspektywy (2015)