Kłopoty ze sztuką ludową

Kolekcja artystyczna jest dla mnie tworem celowym, będącym wyrazem kreatywności człowieka. Niekoniecznie jednak musi być efektem uświadomionych dążeń estetycznych, naukowych czy też światopoglądowych, niekoniecznie też musi być oparta na osobistej pasji, wrażliwości lub gruntownej wiedzy i znawstwa sztuki. Kolekcjonerstwo bowiem pozostaje istotnym elementem charakterystyki kultury w danej epoce, nawet wówczas, kiedy motywacji dostarczają mu tak niskie postawy jak snobizm lub przelotna moda oraz kiedy kolekcje budowane są na podstawie uproszczonych, obiegowych sądów i ocen. Także i wtedy — jako fakt antropologiczny — jest ono odzwierciedleniem aksjologicznych hierarchii, a może nawet szczególnie wtedy, bo nie dominuje tu indywidualna wiedza ani wrażliwość. Ale nie może być to tylko zbiór dekorujący „bogate apartamenta”, tworzący jedynie bogaty w obrazy, dzieła sztuki i cenne przedmioty użytkowe wystrój rezydencji arystokratycznej czy burżuazyjnej, jaki cechował ją i wyróżniał zawsze — czy to na wsi, czy to w mieście — i jaki powstawał automatycznie, w zasadzie sam z siebie, z fortuny i kultury danego rodu (lub postaci), z pokolenia na pokolenie (lub jednorazowo).

Bożena Fabiani, historyk, pedagog i popularyzatorka historii kultury, wprowadza nas w czasy i świat ludzi, którzy w XVII wieku tworzyli sztukę. Wskrzesza zabijakę Caravaggia, nieokrzesanego Gentileschiego, czarodzieja światła Rembrandta i opowiada o nich tak, jakby to byli jej dobrzy znajomi. Pokazuje, jak patrzeć na ich dzieła, wyjaśnia ukryty sens obrazów, zastanawia się, czy talent i charakter idą w parze, czy artysta był swobodny w swej twórczości i czy był szczęśliwy w życiu..

Bogactwo materiału jest imponujące! Autorka pisze przy tym z taką werwą, że bez reszty wciąga czytelnika w swoją opowieść. I chociaż gawędy te dotyczą tylko wybranych i ulubionych artystów autorki, to niewątpliwie mogą zachęcić czytelnika do podjęcia dalszych poszukiwań na własną rękę.

Figury na biegunach to opowieść o dwóch przeciwstawnych figurach artysty. Pierwszy jest twórcą absolutnym – podporządkowuje sobie wszystko i wszystkich: materię, odbiorcę, kryteria poprawnej interpretacji dzieła, możliwość wyrażenia wszelkiego sensu i kreowania rzeczywistości. Ten drugi nie ma nic poza wieczną szamotaniną i, finalnie, kapitulacją. Te dwa modele zostały opracowane przez autora książki w oparciu o narracje snute przez estetyków i krytyków sztuki w okresie od pierwszego dziesięciolecia do końca lat 60. XX wieku. O objęciu badanej problematyki tym zakresem czasowym zadecydowało to, że ani wcześniej, ani później nie pojawiały się narracje, które tak radykalnie i tak biegunowo odmiennie charakteryzowałyby potencjał twórcy. Modelowe struktury, które powstały na podstawie tych narracji, są więc – w przekonaniu autora – ujęciami skrajnymi. Pod względem opisywanych cech obrazują ostateczne możliwości, które da się przypisać zarówno silnemu, jak też słabemu podmiotowi twórczemu. Między nimi ze słabnącym lub rosnącym natężeniem pojawiają się możliwości, które charakteryzować mogą dowolnego twórcę.

Zapraszamy czytelnika do odbycia pasjonującej podróży do Włoch doby renesansu. Podążymy śladami bohaterów Żywotów Giorgio Vasariego, poznamy prywatne życie wielkich mistrzów i ich mecenasów. Nie będziemy stronić od anegdot oczywiście nie zapomnimy o ich dziełach, na które spojrzymy przez pryzmat biografii twórców. Bogactwo materiału jest imponujące! Autorka pisze przy tym z taką werwą, że bez reszty wciąga czytelnika w swoją opowieść. I chociaż gawędy te dotyczą tylko wybranych i ulubionych artystów autorki, to niewątpliwie mogą zachęcić czytelnika do podjęcia dalszych poszukiwań na własną rękę.

Książka Język procesu we współczesnej grafice polskiej jest monograficznym ujęciem rodzimej twórczości widzianej przez pryzmat warsztatu graficznego. W spojrzeniu tym nie chodzi jednak o samą prezentację technicznych oraz technologicznych arkanów czy specyfiki procesu twórczego. Ma ono raczej na celu stworzenie nieco odmiennej, poszerzonej narracji o polskiej grafice ostatnich dekad. Tytułowy język procesu jest tu odniesieniem do fascynujących relacji, jakie zachodzą między poszczególnymi etapami tworzenia oraz przynależnymi im atrybutami (narzędziami, materiałami) a przekazem zawartym w dziełach graficznych. Uwolnienie potencjału narracyjnego i symbolicznego tych pierwszych wzbogaca ów język i znacząco wpływa na zwiększenie sugestywności przekazu. Widziany z tej perspektywy obraz współczesnej grafiki polskiej nie może być oczywiście kompletny, daje jednak możliwość głębokiego wejścia w specyfikę medium, rozpoznania jego potencjału i najbardziej prawdopodobnych linii rozwojowych w najbliższych latach. Jak pokazują przywołane w książce realizacje, świadome sprzężenie procesu z przekazem nie jest procederem marginalnym i w dużej mierze stanowi o sile i potencjale rozwojowym matrycowej sztuki.

Publikacja jest podsumowaniem prowadzonych przez autora od blisko dwóch dekad badań nad medium graficznym i jego przemianami w kontekście zmian technologicznych oraz kulturowych współczesnego świata. Jest zarazem pokłosiem wieloletnich kontaktów z artystami najważniejszych ośrodków graficznych w naszym kraju, pracy kuratorskiej, a także działalności w różnych gremiach organizacyjnych oraz jurorskich konkursów i przeglądów graficznych.

Prof. zw. dr hab. Teresa Grzybkowska, historyk sztuki, zajmuje się malarstwem polskim i europejskim XVI–XXI wieku, dawną sztuką gdańską i malarstwem Jacka Malczewskiego, początkami muzealnictwa, historią ogrodów, związkami malarstwa z muzyką. Autorka 12 książek oraz rozpraw, artykułów i recenzji m.in. współczesnych wystaw artystycznych. Założycielka studiów historii sztuki (i rocznika „Porta Aurea”) na Uniwersytecie Gdańskim, gdzie pracowała w latach 1989–2002, wicedyrektor do spraw naukowych Muzeum Narodowego w Gdańsku (2000–2002), członek Rady Naukowej Muzeum Narodowego w Krakowie w latach 2009–2015. Autorka wystaw w Muzeach Narodowych: w Warszawie – Andrzej Stech – malarz gdański 1974; w Krakowie (Arsenał, Muzeum XX Czartoryskich) – Mitologia Jacka Malczewskiego 1996, w Gdańsku – Aurea Porta Rzeczypospolitej 1997. Wspólnie ze Zdzisławem Żygulskim jun. wystawy: w Muzeum Historycznym Miasta Gdańska – Miecz i kimono. Sztuka dawnej Japonii 2003 i Gdańsk dla Rzeczypospolitej 2004, a w Muzeum Narodowym w Gdańsku Cuda Orientu 2006; w Muzeum w Wilanowie – Amor Polonus, czyli miłość Polaków 2010. Od 2002 związana z Uniwersytetem Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie. Członek Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata.