Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu

Wobec apokaliptycznych wizji upadku kultury pisma czy wiary w emancypacyjną moc sprawczą cyberprzestrzeni i „postępowych automatów” dzieło Hansa Magnusa Enzensbergera jawi się jako pochwała nierównoczesności. Tak oto poezja – niczym pierwiastek śladowy, a jednak coś niezbywalnego – pojawia się w historii nieoczekiwanie jak zając w centrum komputerowym. W życiodajnych „szwach” i spoinach tego, co ponowoczesne i anachroniczne, teraźniejsze i przeszłe, powtarza się to, czego nie przypuszczamy i nie oczekujemy. Te powroty przeszłości jako „groźba lub obietnica, tragedia lub farsa” są dla poety – bytu anachronicznego par excellence – jedyną prawomocną zasadą nadziei.

Rozważania nad tym, jak tekst jako podstawowy nośnik wiedzy i wymiany idei w obszarze humanistyki i nauk społecznych, kształtuje to, co nazywamy wiedzą. Punktem wyjścia do tych przemyśleń są prace filozoficzne Emmanuela Lévinasa oraz amerykańskich antropologów postmodernistycznych, pozwalające autorce skupić uwagę na etycznych podstawach krytyki norm tekstowych. Tekst nigdy nie jest tylko o tym, o czym jest, bo to, jak został napisany, jakie stanowisko prezentuje, co prezentuje i w jakich kategoriach, świadczy o pobocznych, nieartykułowanych wprost celach. Autorka wskazuje ograniczenia tekstu jako narzędzia komunikacji i jako metafory przedmiotu poznania. Pyta o sens „pisania inaczej”: inaczej niż to wcześniej robiono, ale też inaczej, czyli hermetycznie, niejasno, w taki sposób, że tekst staje się wyzwaniem dla czytelnika. Opowiada się za pożytkami mogącymi płynąć ze zmagania się z pisarstwem odmawiającym posłuszeństwa w lekturze.

Czternaście tekstów składających się na niniejszą książkę prezentuje w sposób niezwykle zajmujący i wieloaspektowy dzieło Przybylskiego, niektórzy autorzy koncentrują się na jednej pozycji (czasem jej fragmencie), inni dążą do szerszych diagnoz i rozpoznań, posługując się kryterium genologicznym bądź problemowym, lub prezentują nieznane dotąd wymiary i konteksty tej twórczości (np. korespondencję z Tadeuszem Różewiczem, okoliczności ostatniego okresu życia Przybylskiego). Ta kalejdoskopowa wielość i różnorodność konsekwentnie odsłania najbardziej wyraziste cechy postawy autora Klasycyzmu czyli Prawdziwego koniec Królestwa Polskiego. Co równie istotne, składająca się na książkę mozaika autorskich głosów jest jednocześnie niezwykle cenną prezentacją różnych eseistycznych szkół, zainspirowanych bez wątpienia dykcją samego Mistrza.
Co wynika z lektury tekstów Przybylskiego? Recenzowana książka dobitnie uświadamia, że jego dorobek, zwłaszcza dziś, to niezwykle ważne zobowiązanie dla polskiej humanistyki, dzieło domagające się podjęcia i kontynuacji. Zebrane szkice inspirują do przedsiębrania własnych hermeneutycznych poszukiwań, a także do stawiania sobie wysokich standardów naukowych i etycznych, co niezwykle cenne we współczesnym świecie nastawionym przede wszystkim na pragmatyczne cele.
Autorzy i autorki monografii podjęli się syntetycznej bądź analitycznej lektury właściwie wszystkich dzieł Przybylskiego, ale też jego osobowości twórczej, postawy intelektualnej (uwzględniając wpływ, jaki na kształtowanie się jej wywarły przyjaźnie z Jerzym Nowosielskim czy Tadeuszem Różewiczem). Zarazem, co niezwykle istotne, w poświęconych mu studiach i szkicach starali się (z pełną świadomością, że nie dorównają mistrzowi), sprostać sztuce eseistycznej swojego bohatera – jednego z najwybitniejszych przedstawicieli gatunku w minionym stuleciu, odważnego hermeneuty, zawierzającego i solidnemu filologicznemu rzemiosłu, i sile duchowego przeżycia, egzystencjalnego doświadczania czytanych tekstów kultury.

Złych ludzi, a niewątpliwie tacy istnieją, i to – jak się zdaje – w pokaźnej liczbie, nie sposób zidentyfikować w akcie pobieżnego oglądu i trzeba tu zawsze zapuścić się w labirynt ciemnych uliczek. W pewnych sytuacjach społeczno-politycznych, a są to zawsze sytuacje przyzwolenia na czynienie zła, nie trzeba ich szukać, gdyż sami się ujawniają, wychodzą z cienia. Blagier, „cwaniak”, oszust, złodziej, kanciarz jedynie psują cywilizację. Mają swój unikalny świat, język, zwyczaje, prawa, które są często niezrozumiałe dla ludzi „prawych”. Linia podziału przechodzi przez sam środek dziesięciorga przykazań. Pierwsze pięć wyznacza sferę zagrożenia danej cywilizacji, kolejne pięć – sferę jej nieusuwalnej niedoskonałości. W piśmiennictwie polskim można znaleźć utwory, będące mniej lub bardziej fortunną próbą penetracji strefy cienia. „Złodziejski nurt” prozy przedwojennej jest odkrywczy i urzekający. Pomogą one przybliżyć postać złodzieja. Wiedza o nim i jego środowisku może okazać się bezcenna, bo „potwory zawsze krążyć będą po obrzeżach wielkich miast, zamieszkałych przez ludzi normalnych”.

Podręcznik akademicki z dziedziny teorii literatury i metodologii badań literackich. W sposób jasny, przystępny i chronologiczny przedstawia rozwój teorii i praktyk metodologicznych od starożytności po czasy najnowsze. Ukazuje związki nauki o literaturze z filozofią, estetyką, socjologią i językoznawstwem. Książka została uaktualniona o opis koncepcji mimesis u Platona i Arystotelesa oraz zagadnienia symbolicznej funkcji języka czy relacji między literaturą realistyczną i fantastyczną. Posiada też uzupełnioną i zaktualizowaną bibliografię.

Pozycja przeznaczona jest dla studentów kierunków filologicznych, szczególnie polonistów.

Zbiór studiów z pogranicza filozofii i literaturoznastwa poświęconych kategorii tragizmu i zagadnieniu tragiczności. Przedmiotem analizy grecka tragedia (m,in. Ifigenia), postacie biblijne (Hiob), poezja Kacenelsona, Miłosza i in. Inspiracje Ingardenowskie, analiza zagadnienia prawdy w literaturze, obszerne fragmenty interpretujące literaturę. Pomieszczone w tomie studia są rezultatem badań nad kategorią tragiczności, prowadzonych przeze autora od wielu lat. W nawiązaniu do Ingardenowskiego pojęcia jakości metafizycznych rozważania zostały oparte na dwóch biegunowych punktach odniesienia. Pierwszy wyznacza tragedia grecka oraz niektóre teksty Starego Testamentu, ujęte tu jako szczególnego rodzaju archetragiczności w kulturze Zachodu lub, innymi słowy, podstawowe dla tej kultury strukturalizacje doświadczenia tragiczności (część I). Drugi biegun wyznaczony jest natomiast przez doświadczenie ponadindywidualnych „tragedii dziejowych” dwudziestego wieku, reprezentowanych w książce przez analizę tekstów Czesława Miłosza i Icchaka Kacenelsona (część II), a także – zawartą w części pierwszej – próbę opisania Holocaustu w kategoriach tragedii ofiar. W rozprawach zawartych w III części książki, analizując dwa przypadki prawdy w literaturze, autor próbuje obok prawdy rozumianej w kategoriach wartości logicznych ugruntować pojęcie „prawdy” jako partycypacji sztuki słowa w nawarstwiającym się dziejowo doświadczeniu ludzkiego sposobu istnienia. Tragiczność w tym ujęciu stanowi jego istotną strukturalizację. „…Absurd jest kategorią doświadczenia świata przemocy i zagłady od wewnątrz, od strony getta, obozu, dołu z wapnem czy komory gazowej, ale jest to punkt widzenia niedostępny nikomu poza ofiarami. Jeśli doświadczenie to ma być w jakikolwiek sposób rozjaśnione za pomocą kategorii tragiczności, to konieczny jest - i jedynie możliwy – inny, zewnętrzny punkt widzenia, w którym tragedia ofiar zostaje uchwycona nie tyle jako doświadczenie jednostki, lecz jako struktura świata, „w którym coś takiego jest możliwe”. Z tego punktu widzenia tragiczna niewinność ocala najbardziej poruszający i posępny zarazem jego element, „skandal moralny”, który ten „świat” ustanowił…”