Kolor w kulturze

Art of the Armenian Diaspora. This volume includes 10 studies on the history and art of the Armenian Diaspora from the Byzantine to the modern period. The authors of the articles represent the most important research centres where research in the history of Armenian art is conducted. In several articles we have a presentation of unknown monuments like a recently discovered manuscript (from 1352), belonging to the collection of a French collector Guillaume Aral or the Armenian Bible from the Gulbenkian Museum in Lisbon (17th Century). The book also includes historical articles about the Armenian Diaspora in Central Europe. The volume ends with articles on the present day.

Artystyczne światy Anny Szpakowskiej-Kujawskiej. Zbliżenia to książka poświęcona najmniej opisanemu zakresowi wszechstronnej twórczości tej ważnej wrocławskiej artystki, m.in. tendencjom malarskim, udziałowi w Sympozjum Wrocław’70, pracom ceramiczno-rzeźbiarskim, twórczości nigeryjskiej (egzotycznym kalabaszom) i sztuce powstałej w Lasówce (malarstwu kolażowemu i przestrzennym Skrzydlakom). Studium w sześciu rozdziałach prezentuje niesprecyzowane dotąd aspekty kreacji Szpakowskiej, co pozwala na wyróżnienie szczególnej specyfiki tej wielomedialnej sztuki. Ujmuje ją w aktualny dyskurs naświetlający jej nadal niewystarczająco określone wartości formalno-tematyczne oraz przynależność do paradygmatu sztuki współczesnej.

Bożena Fabiani, historyk, pedagog i popularyzatorka historii kultury, wprowadza nas w czasy i świat ludzi, którzy w XVII wieku tworzyli sztukę. Wskrzesza zabijakę Caravaggia, nieokrzesanego Gentileschiego, czarodzieja światła Rembrandta i opowiada o nich tak, jakby to byli jej dobrzy znajomi. Pokazuje, jak patrzeć na ich dzieła, wyjaśnia ukryty sens obrazów, zastanawia się, czy talent i charakter idą w parze, czy artysta był swobodny w swej twórczości i czy był szczęśliwy w życiu...

Bogactwo materiału jest imponujące! Autorka pisze przy tym z taką werwą, że bez reszty wciąga czytelnika w swoją opowieść. I chociaż gawędy te dotyczą tylko wybranych i ulubionych artystów autorki, to niewątpliwie mogą zachęcić czytelnika do podjęcia dalszych poszukiwań na własną rękę.

Książka Historia rodziny Weese – fabrykantów toruńskich pierników – i jej inwestycje budowlane prezentuje dzieje słynnego rodu piernikarzy, który – dzięki pomyślnemu rozwojowi rodzinnej firmy oraz działalności społecznej – zyskał uznanie i na trwałe zapisał się w pamięci mieszkańców Torunia. Zaprezentowana w książce historia rozpoczyna się w 1728 roku – tj. w momencie osiedlenia się w Toruniu przybyłej z Gdańska rodziny Weese. Pierwszym piernikarzem familii został Jan Weese. Dzięki sprawnie i konsekwentnie prowadzonej firmie ciastkarskiej możliwe było stopniowe nabywanie parceli miejskich z przeznaczeniem na rozwój działalności. W XIX wieku do rodziny Weese należały: ul. Sadlarska 9-10-11 (ob. Królowej Jadwigi 20), Strumykowa 3, Małe Garbary 5-7-9, a w latach 60. XIX wieku rozpoczęto gruntowną przebudowę fabryki przy ul. Strumykowej 4, pod szyldem Fabryka Gustawa Weese. Następnym znaczącym etapem inwestycyjnym była budowa nowoczesnej fabryki przy Fritz-Reuterstrasse (ob. ul. Żółkiewskiego), do której ostatecznie przeniesiono produkcję w 1914 roku. Równolegle z rozwojem firmy prowadzone były inwestycje prywatne, a także wzrastało zaangażowanie członków rodziny Weese w działalność o charakterze społecznym i politycznym.

Ars longa, vita brevis – sztuka długa, życie krótkie – sentencja Hipokratesa, pierwotnie odnosząca się do medycyny, weszła trwale do kultury jako fundament myślenia o sztuce. Sztuce w późniejszym rozumieniu, pojmowanej jako twórczość artystyczna. Jako maksyma przyjęła się w wersji skróconej, niosąc przesłanie apologetyczno-konsolacyjne: choć życie nasze jest krótkie, sztuka nadal trwa. Jej pełne brzmienie ma jednak sens odmienny, nieoparty na prostym przeciwstawieniu, bogatszy: Ars longa, vita brevis, occasio praeceps, experimentum periculosum, iudicium difficile – sztuka długa, życie krótkie, okazja ulotna, doświadczenie niebezpieczne, sąd niełatwy. Te zapomniane człony słynnej sentencji ofiarowują pojęciowe ramy niespodziewanie przylegające do sztuki współczesnej, w której mało wiary w trwałość i trwanie, a więcej ulotnych okazji i niebezpieczeństwa doświadczeń. Dlatego i sąd o niej tak trudny. Idąc tropem Hipokratesowych kategorii, widzimy, że nawet optymistyczna ars longa rodzi się wśród buntów, niepowodzeń, nieporozumień, niemożności, które wszak dzieje sztuki współtworzą. I paradoksalnie, chociaż awangardy narzuciły progresywny, agresywny i transgresywny obraz twórczości, to właśnie w sztuce XX wieku utrata i niespełnienie stały się jej niezbywalną częścią, niemal wyznaczając najważniejsze osie jej rozwoju.

Książka Katarzyny Matul poświęcona I Międzynarodowemu Biennale Plakatu, które miało miejsce w Warszawie w 1966 roku jest interesującą monografią wydarzenia. Biennale mając wielkie znaczenie dla środowiska polskich plakacistów wpisywało się w szerszą politykę kulturalną Polski okresu późnego Gomułki. Odwilż już odeszła a zbliżał się rok 1968. Polska szkoła plakatu, o której wiele mówiono, stała się teraz materiałem eksportowym polskiej kultury. Ona też otwierała drogi i umożliwiała kontakty polskich artystów z czołówką twórców na świecie. Tak powstało Biennale Plakatu, takie były jego początki. O tym wszystkim z precyzją badacza i pasją historyka sztuki opowiada autorka.

prof. dr hab. Andrzej Turowski