Konstytucja RP

Grzegorz Blicharz – doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Rzymskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, stypendysta START 2017 Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP), laureat programu „Diamentowy Grant”, zdobywca wyróżnień w LII Konkursie „Państwa i Prawa” i I Edycji Konkursu o nagrodę Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej laureat nagrody DAAD Societas Humboldtiana Polonorum za projekt o zarządzaniu commons dyrektor Fundacji Utriusque Iuris.„Znaczące wyniki badań Elinor i Vincenta Ostromów, które przyniosły Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii Elinor Ostrom w 2009 roku, nagłośniły w świecie zagadnienie commons, będące w centrum rozważań Autora. Jego praca jest oryginalnym opracowaniem istotnego naukowo i społecznie tematu, który nie doczekał się pogłębionej analizy z punktu widzenia prawa. Wypełniając lukę w tym zakresie, książka wnosi twórczy wkład w złożoną problematykę wspólnego użytkowania dóbr wspólnie użytkowanychi prawnoporównawczych aspektów korzystania z zasobów wody. Rozważania nawiązujące do konstrukcji prawa rzymskiego oraz poszukiwanie analogii do rozwiązań tego prawa w odniesieniu do commons prowadzą do celnych spostrzeżeń i nowatorskich wniosków. Istotnym dopełnieniem całości opracowania są liczne przykłady współczesnych rozwiązań prawnych, szczegółowo przedstawiane i analizowane w pracy”. z recenzji prof. dr hab. Małgorzaty Korzyckiej

Oliver Wendell Holmes (1841–1935), uczestnik wojny secesyjnej, wykładowca Harvard Law
School, jeden z najsłynniejszych sędziów federalnego Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych, którego zdania odrębne w takich sprawach jak Lochner czy Abrams przeszły do historii tamtejszego systemu prawnego. Był prekursorem amerykańskiego realizmu prawniczego oraz przeciwnikiem formalizmu prawniczego, a przede wszystkim sędzią intelektualistą o wielkiej kulturze literackiej. Pamiętany za zwięzły i aforystyczny styl pisemnych uzasadnień wyroków oraz zdań odrębnych, daleki od współczesnego żargonu języka prawniczego. Do jego spuścizny, prócz publikowanych uzasadnień, należą: przełomowa w swoim czasie książka The Common Law (1881), kilkanaście artykułów i okolicznościowych wystąpień oraz tysiące listów. „Ścieżka prawa” (The Path of Law), pierwotnie wygłoszona w 1897 roku jako okolicznościowy wykład adresowany do studentów, została opublikowana później w „Harvard Law Review”. Holmes posłużył się w niej, wówczas prowokującą, figurą złego człowieka, by przedstawić koncepcję prawa jako przewidywania decyzji sądowych. Ścieżka jest jednak esejem, a zatem wypowiedzią wielowątkową, poruszającą takie tematy jak: rola prawnika, znaczenie logiki, sposób badania prawa, jego tworzenie, a nawet studiowanie.

Po pierwsze z dużym prawdopodobieństwem praktyka wykorzystywania nietekstualiów w uzasadnieniach sądowych będzie się stawać w przyszłości coraz powszechniejsza. Niewykluczone, że przyczyni się do tego publikacja niniejszej monografii – wydaje się bowiem, że tym, co powstrzymuje sędziów przed korzystaniem z nietekstualiów, jest w dużej mierze brak świadomości, że „tak w ogóle można”. Po drugie rozważania nad elementami nietekstualnymi są dobrym punktem wyjścia do tego, by raz jeszcze zastanowić się, czemu służy uzasadnienie sądowe jako takie. Zauważyła to zresztą Autorka, porządkując swoje rozważania nad nietekstualiami właśnie wokół funkcji uzasadnienia sądowego. Elementy nietekstualne są w stanie pozytywnie wpłynąć na stopień spełniania tych funkcji, choć jednocześnie z ich wykorzystywaniem wiążą się szczególne zagrożenia, trafnie zidentyfikowane w książce. W dzisiejszych czasach toczących się dyskusji nad rolą władzy sądowniczej w ustroju demokratycznym to właśnie instytucja uzasadnienia sądowego nabiera szczególnej wagi zarówno teoretycznej, jak i praktycznej. Z tych powodów uważam, że choć rozważania Autorki dotyczą w pierwszej kolejności bardzo detalicznego problemu, to jednak są istotne, mają potencjał do wywołania dyskusji w nauce i wnoszą ważny wkład do rozwoju teorii i filozofii prawa. Z recenzji dr hab. Agnieszki Bielskiej-Brodziak, prof. UŚ Uzasadnianie przez władzę swoich działań stanowi jedno z założeń demokratycznego ustroju. Narzędziem, za pomocą którego władza sądownicza realizuje ten postulat, jest uzasadnienie sądowe. Jego treść jest tradycyjnie przekazywana za pomocą tekstu. Jednak czy jest to jedyna możliwość? Zachodzące wraz z rozwojem technologicznym przemiany w zakresie komunikacji społecznej można zaobserwować w dziedzinie prawa. Dotyczą one również metod formułowania uzasadnień sądowych. Rozpowszechnianie się cyfrowego przekazywania informacji wpłynęło nie tylko na sposób tworzenia tekstu tych dokumentów czy na łatwość upubliczniania orzecznictwa. W rzeczywistości prawnej, w której uzasadnienia sądowe opierają się na tekście, zdarza się, że sędziowie decydują się na korzystanie także z innych, dostępnych obecnie, narzędzi komunikacyjnych – nietekstualnych elementów. W związku z tym pojawia się pytanie, co to oznacza dla funkcji uzasadniania decyzji sądowych, dla procesu stosowania prawa, a także dla szerszej wizji prawa w danym porządku prawnym. Podstawą udzielenia przeze mnie odpowiedzi na to pytanie są zarówno rozważania teoretyczne, jak i badania empiryczne. Dlatego też moja prezentacja praktyki wykorzystywania nietekstualnych elementów w uzasadnieniach sądowych będzie obejmować refleksje na temat uzasadniania decyzji sądowych, analizę orzecznictwa, a także będzie zawierać odniesienia do wypowiedzi sędziów na temat nietekstualnych elementów. Ze Wstępu

Badania nad związkami prawa z literaturą prowadzone są od kilkudziesięciu lat w wielu krajach. W niektórych z nich, jak np. w Stanach Zjednoczonych czy w państwach skandynawskich, powstały poważne ośrodki naukowe zajmujące się tą tematyką oraz bogata literatura przedmiotu. Rezultaty tych prac stały się elementem edukacji prawniczej, a niekiedy nawet orzecznictwa sądów. W niniejszym zbiorze pisze o tym Jarosław Kuisz. (…) Nie prowadzono natomiast dotychczas zakrojonych na większą skalę systematycznych badań nad tematyką prawną pojawiającą się w polskiej literaturze w wymiarze historycznym. Prezentowany tutaj zbiór esejów, poświęcony literaturze dziewiętnastowiecznej, jest okazją do zasygnalizowania, że prace takie zostały zapoczątkowane.

Ze wstępu Marka Wąsowicza

Friedrich A. Hayek (1899–1992), klasyk XX wieku w zakresie ekonomii i prawoznawstwa, łączył te dwie dziedziny w refleksji nad optymalnym „porządkiem politycznym” współczesnego państwa. Niniejsze trzytomowe dzieło ukazujące się w jednym woluminie jest jego pisanym przez wiele lat opus magnum, opublikowanym w 1979 roku. Zawiera to, za co uhonorowano go w 1974 roku Noblem dla ekonomistów: „pogłębioną analizę współzależności zjawisk ekonomicznych, społecznych i instytucjonalnych”. Hayek, urodzony w Wiedniu, od 1931 roku przebywał w Anglii, gdzie pozostał po przyłączeniu Austrii do nazistowskich Niemiec i gdzie przyjął obywatelstwo brytyjskie. Był zwolennikiem wolnego rynku i przeciwstawiał się silnemu w jego młodości nurtowi optującemu za interwencjonizmem państwowym. W Prawie, legislacji i wolności, jak wskazuje sam tytuł, zajmują go instytucjonalne uwarunkowania społeczeństwa wolnych ludzi. Analizuje ułomności współczesnej demokracji, przeciwstawia się „mirażowi” sprawiedliwości społecznej jako irracjonalnej, niewykonalnej, a co gorsza, nadużywanej przez polityków do własnych celów. Demokracja choruje – i to jest memento sprzed lat aktualne do dziś – na zawłaszczenie jej przez grupy interesu, które rząd, aby utrzymać się przy władzy, musi zaspokajać. Legislatywa służy egzekutywie i prowadzi do tego, co dziś nazywamy dyktaturą wyborczą. Rzeczywisty trójpodział władz, przywrócenie parlamentom funkcji stanowienia wyłącznie ogólnego, a nie doraźnego prawa to droga ratunku, którą Hayek rysuje w tym dziele, proponując własne rozwiązania.

Instytut Nauk Prawnych PAN istnieje już 50 lat. Tom, który oddajemy dzisiaj do rąk Czytelników, ma dla Instytutu i jego pracowników znaczenie szczególne. Na zaproszenie Komitetu Redakcyjnego grono znakomitych autorów w kraju i za granicą zgodziło się napisać teksty zawierające ich przemyślenia o roli systemów prawa wewnętrznego, europejskiego i międzynarodowego w erze globalizacji. Są to dwie grupy osób: pracownicy Instytutu oraz osoby w jakiś sposób związane z Polską Akademią Nauk, współpracujące z Instytutem przede wszystkim w ostatnich latach. Znajdujemy wśród nich sędziów najwyższych sądów i trybunałów krajowych i międzynarodowych profesorów wyższych uczelni oraz wybitnych praktyków. Zaproponowany temat miał na celu przedstawienie współczesnych problemów systemu prawnego w jego międzynarodowych uwarunkowaniach – związanych przede wszystkim z członkostwem Polski w Unii Europejskiej oraz funkcjonowaniem naszego kraju w międzynarodowych stosunkach gospodarczych.