Krótka historia medycyny. Wyd. III

Na podstawie nieznanych dotychczas dokumentów Ernst Klee odkrywa historię katów w białych fartuchach, lekarzy, którzy swoim pacjentom, jeńcom wojennym, więźniom obozów koncentracyjnych wyznaczyli rolę królików doświadczalnych. Ich zleceniodawcami były znane w świecie firmy, instytuty uniwersyteckie, a przede wszystkim Wehrmacht. Klee opisuje rolę lekarzy obozowych, po raz pierwszy publikuje ich listę - wielu z nich po wojnie nadal pracowało w zawodzie.

Historia medycyny w sześciu niepełnych odsłonach jest propozycją spojrzenia na dzieje nauki i sztuki lekarskiej przez pryzmat sześciu, zdaniem autora, głównych problemów, z jakimi w przeszłości mierzyła się medycyna i z jakimi nadal przychodzi jej się mierzyć.
Pierwsza odsłona to rozważania o konstrukcji (lub inaczej – budowie) organizmu człowieka, nad którą dyskutowali badacze zajmujący się takimi dyscyplinami, jak anatomia, histologia, cytologia i genetyka. Druga odsłona jest próbą zrozumienia funkcji życiowych, czyli przedmiotu badań nauk eksperymentalnych, przede wszystkim fizjologii i biochemii. Trzecia wiąże się z poznaniem przyczyn i mechanizmów, które uszkadzają lub niszczą strukturę i zaburzają funkcje organizmu, czyli zdarzeń i procesów stojących u podstaw nauki o chorobach – patologii wraz z anatomią patologiczną, patomorfologią i patofizjologią, mikrobiologią i bakteriologią lekarską. Dzięki czwartej odsłonie zbliżamy się do historii prób rozpoznania procesów chorobowych oraz zdolności przewidywania ich dalszego biegu. To świat diagnostyki i prognostyki medycznej. Piąta ukazuje zaś poszukiwania metod i środków, których celem staje się przywrócenie zaburzonej homeostazy organizmu – a więc to, co określamy mianem terapii. Ostatnia, szósta, przedstawia dzieje chirurgii – nauki i sztuki poszukującej sposobów bezpośredniego wniknięcia w przestrzeń konstrukcji organizmu i przywrócenia właściwego biegu funkcji życia.

OSTRY DYŻUR BEZ ZNIECZULENIA Wykonali pionowe cięcie wzdłuż środka klatki piersiowej, przytykając kauter do naczyń krwionośnych, które skwierczały i dymiły maleńkimi smużkami. Potem przepiłowali mostek, ścierając z ostrza piły okruszki kości i krew. Rozchylili klatkę piersiową i ukazało się – po raz pierwszy – jej bijące serce. Teraz mogli zobaczyć igłę.
Frank Huyler – doświadczony lekarz medycyny ratunkowej z Nowego Meksyku i znakomity pisarz w jednej osobie – z bezwzględną precyzją ukazuje realia pracy na ostrym dyżurze. Razem z nim obserwujemy, jak chirurdzy wiertarką (zupełnie podobną do tych używanych na budowie) przewiercają złamaną kość, by ją nastawić. Patrzymy, jak lekarz zszywa policzek młodej kobiety rozcięty na pół szkłem butelki. Ściskamy w dłoni serce chłopca przebite kulą w ulicznej strzelaninie.

Igła w sercu to zbiór przejmujących migawek z miejsca, w którym codziennie ważą się losy setek pacjentów, gdzie jedni znajdują wyzdrowienie, a innych – czeka śmierć. Niesamowity talent pisarski Huylera sprawi, że płukanie żołądka, migotanie komór czy operacja na otwartym sercu przestaną być dla was czymś abstrakcyjnym i dosłownie staną wam przed oczami.

„Ta książka wcale nie jest ładna, w ogóle. Ale jest piękna”. PostBulletin.com

Początków medycznych specjalności można się doszukiwać w odległych cywilizacjach i epokach. Już w starożytnym Egipcie około 2500 lat p.n.e. funkcjonowali lekarze związani ze służbą sakralną, zajmujący się chorobami określonych organów czy części ciała. W czasach nowożytnych bywało podobnie.
Dopiero jednak u schyłku XVIII w. rozwój wiedzy, jej szybki transfer za pośrednictwem publikacji, w tym prasy, kontakty zawodowe tudzież wyjazdy zagraniczne na początku XIX w. sprzyjały kształtowaniu się specjalności lekarskich.
Niezwykłą rolę odegrał postęp techniczny, a zwłaszcza wynalazki przyspieszające poznanie przyczyn choroby i zwiększające skuteczność terapii.
Jednymi z pierwszych specjalności, które rozwijały się na przełomie XIX i XX w., były chirurgia, położnictwo, ale także oftalmologia zajmująca się chorobami oka.

Publikacja powstała we współpracy z Instytutem Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk i Śląskim Uniwersytetem Medycznym.

Medycyna, choć niekoniecznie w dzisiejszym rozumieniu, towarzyszyła człowiekowi od zarania dziejów. Ludzie od zawsze chorowali i starali się ulżyć sobie w cierpieniu. Badali, testowali, eksperymentowali i obserwowali. Niektóre metody zwalczania dolegliwości okazywały się skuteczne, inne szkodliwe i niebezpieczne – wszystkie zaś w jakiś sposób przyczyniły się do rozwoju medycyny.

Kto pierwszy odważył się zajrzeć w głąb ciała zmarłego pacjenta?
Z czego wykonywano pierwsze narzędzia chirurgiczne?
Czym były teatry anatomiczne?
Z jakich elementów zbudowany jest człowiek?
Do czego stosowano gaz rozweselający?
Jakie badania utrudnia klaustrofobia?

Odpowiedzi na te i wiele innych nurtujących was pytań znajdziecie w fascynującej książce Anny Bartosik, badaczki i popularyzatorki nauki. Całości dopełniają piękne ilustracje Asi Gwis, niosące dodatkowe informacje.

Geneza wielu nazw i terminów naukowych bywa dziwna, zaskakująca i nie zawsze zgodna z regułami logiki. Czasem nadanie nazwy jest wynikiem luźnych skojarzeń ich twórców (choć później jej pochodzenie częstokroć bywa tłumaczone z całą powagą aparatu naukowego). Powstawanie nazwy naukowej dość często jest wynikiem przypadkowego zdarzenia, jakiejś rozmowy, spotkania, skojarzenia, które później staje się (lub nie) tematem anegdoty (lub chwilowej informacji zaszytej gdzieś w internecie), a nie przedmiotem rozprawy fachowej mającej mniej lub bardziej trwałe miejsce w zasobach bibliotek naukowych świata. Z drugiej strony wiele nazw, zwłaszcza nazw gatunkowych organizmów chorobotwórczych, zawiera w sobie najbardziej lapidarną charakterystykę ich najważniejszych cech i właściwości. Utworzenie niniejszego słownika miało na celu, m.in. zebranie tego typu informacji, co jest coraz częściej określane mianem historii mówionej. Autor słownika miał na celu zgrupowanie tego rodzaju danych z rozmaitych, rozproszonych miejsc, jednak z ograniczeniem ich krytycznej analizy. Informacje na ten temat są coraz mniej dostępne, gdyż nowoczesne podręczniki medyczne (w przeciwieństwie do dawniej publikowanych) zwykle pomijają opisy dziejów kształtowania się danego pojęcia medycznego czy zjawiska patologicznego. Mamy więc nadzieję, że książka ta przypomni Czytelnikom otoczenie kulturowe, cywilizacyjne, konteksty historyczne i interdyscyplinarność zjawiska nazywanego postępem medycyny, tj. okoliczności, o których obecnie często się zapomina, akcentując wyłącznie aspekty wąsko pojętej biologii i techniki.
Bardzo często zjawisko, struktura czy schorzenie było pierwotnie opisywane przez odkrywców pod inną nazwą niż obecna, która rozpowszechniła się później. Dlatego też w słowniku podano i odróżniono - jeśli było to możliwe - kto i kiedy po raz pierwszy odkrył i opisał dany fakt, a kto i kiedy wprowadził omawiany termin (wraz z podaniem narodowości i specjalności badawczej, a także dat urodzin i śmierci).
Słownik został podzielony na dwie części. W pierwszej podano nazwy określeń medycznych, nazwy jednostek chorobowych uzupełnionych (tam, gdzie znaleziono dane źródłowe lub dane z opracowań naukowych lub encyklopedyczno-słownikowych) o informacje dotyczące kształtowania się danego pojęcia, daty i nazwiska badaczy, którzy wprowadzili do obiegu światowego określoną nazwę i pojęcie itp. Drugą część książki stanowi angielski i polski indeks haseł, mający ułatwić wyszukiwanie objaśnień Czytelnikom mniej zaznajomionym z łacińską terminologią medyczną.
Kolejność haseł wyznacza porządek alfabetyczny nazw łacińskich. Nazwy łacińskie są zgodne z ich pisownią we współczesnych medycznych słownikach łacińskich, jednakże z zachowaniem pisowni dyftongów, które w niektórych słownikach są upraszczane. Jeśli udało się znaleźć korzenie etymologiczne danej nazwy, sięgające języków wymarłych, brzmienie hipotetycznego tematu wyrazowego oznaczono znakiem *.