Listy 1957-1991

Koniec koszmaru niemieckiej okupacji nie oznaczał, że skończyły się ludzkie dramaty. Najpierw okrutna, wyniszczająca wojna, a potem przesiedlenia i znój powojennej odbudowy. W 1945 r. przez województwo poznańskie przetoczyły się ogromne rzesze czerwonoarmistów. Armia Czerwona przejęła najważniejsze linie komunikacyjne, w szczególności kolej, którą wysyłała liczne transporty ze zrabowanym mieniem. Przez kilka miesięcy po przejściu frontu sowieccy komendanci wojenni na zarządzanych przez siebie obszarach mieli niemal nieograniczoną władzę. Mieszkańcy tych terenów, czy to Polacy czy Niemcy, byli zdani na ich łaskę.

- Co to był szewroletariat?
- Jak zwykły Polak auto zdobywał?
- Dlaczego nasi projektanci i konstruktorzy mieli pecha?
- Jak władza oszukała ludzi na przedpłatach?
- Czemu mały fiat podskakiwał przed Wigilią?
- Za co powinniśmy kochać syrenki?
- Co miał sowiecki premier do Polskiego Fiata?

Dzięki samochodom i za pośrednictwem samochodów Czytelnik pozna życie codzienne, politykę i sytuację ekonomiczną Polski Ludowej. Opisywane przez autora pojazdy są zarazem bohaterami historii – czasem śmiesznej, czasem strasznej, a czasem wręcz absurdalnej. Jest to barwna książka, dziennikarska. Historia motoryzowania ludzi władzy i zwykłych ludzi w Polsce Ludowej nie bez przymrużenia oka.

Książka będzie pasjonującą lekturą dla każdego odbiorcy, a szczególnie dla poszukiwacza absurdów z punktu widzenia perspektywy społecznej. Znajdą w niej także coś dla siebie miłośnicy historii Polski Ludowej, wielbiciele dziejów motoryzacji historycy poszukujący materiału źródłowego (cytaty z prasy, literatury, filmów).

Czym była Polska Rzeczpospolita Ludowa i co nam po niej pozostało w III Rzeczpospolitej?
Jaki był rzeczywisty klimat społeczny panujący w kraju w okresie stalinowskim?
Kim byli, gdzie pracowali, w jakich warunkach mieszkali, co jedli i jak się ubierali mieszkańcy Warszawy w okresie odbudowy ze zniszczeń wojennych?
Które peerelowskie mity i stereotypy przetrwały zmiany ustrojowe w Polsce?
Czy homo sovieticus jest w każdym z nas?
Książka opowiada zarówno o życiu codziennym Polaków w okresie PRL, jak i o ówczesnych wydarzeniach politycznych, kulturalnych, obyczajowych, a także o fenomenach społecznych. Autor nie stroni od refleksji wokół różnic i podobieństw tamtego czterdziestopięciolecia i III Rzeczpospolitej – głównie w sferze mentalności, polskich kompleksów, lęków i fobii. Do dziedzictwa minionego okresu zalicza między innymi roszczeniową postawę wobec państwa, silny syndrom autorytarny, niezachwianą wiarę w moc nakazów i zakazów, niezrozumienie procedur i zasad typowych dla państwa demokratycznego. Jako inne elementy odziedziczonego bagażu wskazuje zjawisko nadmiernej ostrożności w mówieniu o niektórych sprawach, strach przed braniem odpowiedzialności za podejmowane decyzje czy wreszcie brak szacunku dla prawdy jako wartości w życiu publicznym. Refleksje te prowadzą autora do zadania sobie pytania: „Dziedzictwo mentalne PRL jest tak wielkie, że podjąłem kiedyś nawet rozważania na temat tego, czy w ciągu tych czterdziestu pięciu lat powstał lub przynajmniej zaczął powstawać naród peerelowski?”.
W początku lat dziewięćdziesiątych Zbigniew Brzeziński stwierdził, że wychodzenie Polski z systemu komunistycznego potrwa mniej więcej tak długo, jak długo system ten istniał, to znaczy około czterdziestu pięciu lat. Wyznać muszę, że pomyślałem wtedy, iż autor tych słów nie bardzo wie, co mówi, a my na pewno z peerelowskim dziedzictwem poradzimy sobie w ciągu 10, no, najwyżej 15 lat.
Z dzisiejszej perspektywy nie ulega już najmniejszej wątpliwości, że prof. Brzeziński miał rację. On okazał się być chłodnym realistą, a ja – w najlepszym razie – naiwnym idealistą. Nie można bowiem w tak krótkim czasie zerwać z dziedzictwem komunizmu, który miał ambicję być jednocześnie
i światopoglądem, i ideologią, i doktryną polityczną, i prądem filozoficznym, i systemem ekonomicznym, i Bóg raczy wiedzieć czym jeszcze. Nie powinno to zresztą nikogo dziwić, skoro nawet Mojżesz przez czterdzieści lat prowadził Żydów przez pustynię nim dotarli do Ziemi Obiecanej. Okres PRL to nie była wprawdzie egipska niewola, ale jednak doświadczenie Polaków na tyle dotkliwe, że nie sposób przejść nad nim do porządku i bez problemów zerwać z jego dziedzictwem.

Prezentowana książka jest piątą z serii „Łódź w PRL. PRL w Łodzi”. Autorzy serii w poszczególnych tomach podejmują wysiłek ukazania kolejnych etapów funkcjonowania miasta nad Łódką w latach 1945–1989, by w sposób jak najbardziej przystępny popularyzować wiedzę o Łodzi w kontekście PRL-owskiej rzeczywistości.

W serii ukazały się:
Przemysław Waingertner, Czwarta stolica. Kiedy Łódź rządziła Polską (1945–1949)
Grzegorz Mnich, Stalinowska codzienność. Łódź w latach 1949–1956
Krzysztof Lesiakowski, Gomułkowska rzeczywistość. Łódź w latach 1956–1970
Witold Jarno, Gierkowska „prosperita”. Łódź w latach 1971–1980

W książce przedstawiono wybrane aspekty życia społeczno-politycznego i kulturalnego w Łodzi w latach osiemdziesiątych XX wieku. Scharakteryzowano „rewolucję Solidarności” oraz dynamikę rozwoju tego ruchu społecznego. Opisano trudny okres stanu wojennego i jego konsekwencje dla życia codziennego łodzian. Podkreślono rolę, jaką odegrał Kościół katolicki w „dekadzie Solidarności”. Czytelnik ma również możliwość zapoznania się z życiem kulturalnym Łodzi – jego nurtem oficjalnym i niezależnym.
Prezentowana publikacja może być ciekawa nie tylko dla osób, które pamiętają lata osiemdziesiąte, lecz także dla zainteresowanych historią PRL, a zwłaszcza jej okresem schyłkowym.

Kontrwywiad radziecki SMIERSZ w 1944 roku i wcześniej prowadził na zajętych po Wisłę i Narew terenach, aktywną akcję przeciwko żołnierzom Armii Krajowej. Zaczęły się masowe aresztowania, szczególnie intensywne w październiku 1944 roku. Dotyczyły one przede wszystkim działaczy konspiracyjnych. Widocznie organia aresztujące i następnie deportujące byłych bojowników na Wschód stały na stanowisku, że skoro byli oni niebezpieczni dla okupanta niemieckiego, to mogą też być niebezpieczni dla nich. Lepiej więc mieć ich pod kluczem jako internowanych lub skazanych.

"Autor bada przede wszystkim lata 80., z wycieczkami do poprzednich dekad PRL oraz w lata 90. W praktykach artystycznych interesuje go „trzecia droga” – za której realizatorów uważa Kulturę Zrzuty – oznaczająca wytworzenie postawy lokującej się poza hegemonią wartości wyznaczanych przez konflikt Partii z Kościołem. Stawką nie jest jednak rekonstrukcja historyczna – chodzi o odniesienie do współczesnej Polski, o rozpoznanie miejsca, w którym jesteśmy. W skrupulatnym wywodzie autor pokazuje nie tyle, że Kościół odgrywa istotną rolę w polskiej formacji kulturowej – to wiemy bardzo dobrze – ile że jego wpływy instytucjonalne i ideowe obecne są nawet tam, gdzie się ich nie spodziewamy, więcej: że są czymś w rodzaju ustawienia domyślnego tej formacji, wyznaczają nieusuwalny i nieprzekraczalny horyzont wyobraźni społecznej i politycznej Polaków. Książka jest odświeżającym i istotnym uzupełnieniem, a jednocześnie pewnym przekształceniem mapy idei najnowszej historii Polski i ważnym głosem w toczącej się obecnie debacie o dziedzictwie Solidarności, również w jego lewicowym wymiarze. Autor buduje konsekwentny i trudny do przełknięcia obraz polskiego tradycjonalizmu – tym ostrzej przedstawiony, im bardziej przegląda się w lustrze praktyk Kultury Zrzuty." - dr hab. Iwona Kurz