Magazyn Historia Bez Tajemnic Nr 2 (11) luty 2023

„Chińskie bajki”. Fandom mangi i anime w Polsce to próba dotarcia do źródeł współczesnej polskiej kultury popularnej, czyli do procesów transformacji kulturowej po 1989 roku, kiedy to rynek otworzył się na napływ „zachodniego” popu. Nie wszystkie „pop teksty” docierające do Polski w tym czasie były w istocie zachodnie, chociaż przechodziły przez mediację zachodniej popkultury. Wiele japońskich animacji było odbieranych przez polskiego widza we włoskiej lub francuskiej wersji językowej. Takim miszmaszem kulturowym były chociażby wspominane współcześnie z nostalgią seriale animowane emitowane na Polonii1 czy też Smocze kule – anime, które podobnie jak Czarodziejka z Księżyca stało się elementem doświadczenia tożsamościowego pokolenia dorastającego w latach 90. Współcześnie, gdy fandom mangi i anime jest jedną z największych i najprężniej rozwijających się wspólnot fanowskich w Polsce, kulturowe zapośredniczenie zmieniło swoją formę i następuje za pośrednictwem globalnej dystrybucji popkultury w Internecie.

Niniejsza monografia skupia się na perspektywie zachodniego – polskiego – odbiorcy i jego pozycji w globalnej transmisji popkulturowych fantazmatów, a także na pozycji badacza jako członka wspólnoty fanowskiej, którą opisuje. Pod wieloma względami to próba wyjścia poza ustalony – zachodni – paradygmat badań nad fandomem („fan studies”) poprzez uwzględnienie rodzimego kontekstu kulturowego. Zawarte tu teksty w równej mierze odnoszą się do początków formowania się polskiego fandomu mangi i anime, analizują fanowski dyskurs i to, jak na przestrzeni lat zmieniał się model „bycia fanem” japońskiej popkultury w Polsce oraz jaki jest status fanki w społeczności odbiorców japońskiego komiksu i animacji. Omówione zostają kultowe anime z lat 90. i to, jak oddziaływały na ówczesnych odbiorców oraz aktualnie popularne tytuły, które wpływają na wyobraźnię odbiorców. Ważnym wątkiem prezentowanych tu rozważań jest fanowska twórczość i praktyki, przede wszystkim komiks (dōjinshi) i fanfiction. Wszystko to ma na celu ustalenie, jaką rolę pełni japońska popkultura w polskim kontekście, jak wpisuje się w narracje tożsamościowe swoich odbiorców i co jej popularność na polskim gruncie jest w stanie powiedzieć nam o japońskiej kulturze.

Tematem rozprawy jest autobiografizm filmowy, próba jego zdefiniowania oraz wyznaczenia głównych nurtów, z których się wywodzi (kina awangardy, undergroundowego oraz nowofalowego). Analiza postawy autobiograficznej twórcy zawartej w dziele wskazuje, że realizuje się ona przez wielogłosowy status „ja” autobiograficznego, reprodukcyjny charakter obrazu, fabularyzację oraz kreację. Ślad-trop, który autor pozostawia w filmie, zwraca się jednocześnie ku niemu samemu. Powtarzające się tropy tworzą natomiast podstawę retoryki twórczości autobiograficznej, czyli katalog najczęściej powracających tropów-sygnałów wskazujących na rzeczywistą osobę autora filmowego. Odmienne sposoby zawierania z widzem paktu autobiograficznego pozwalają uporządkować twórczość autobiograficzną według trzech typów „ja” autorskiego, czyli „ja” empirycznego, porte-parole oraz „ja” sylleptycznego, które stały się podstawą analiz twórczości trojga autorów – odpowiednio: Jonasa Mekasa, Márty Mészáros oraz Jerzego Skolimowskiego.

Książka jest pierwszą próbą całościowego zbadania i opisania codziennych praktyk piśmiennych polskiego psychologa Juliana Ochorowicza (1850–1917). Ponad sto zeszytów i notatników osobistych uczonego, dziś przechowywanych w archiwach biblioteki Zakładu im. Ossolińskich we Wrocławiu, stanowi niezwykłe i dotychczas niezbadane źródło wiedzy o intymnych praktykach piśmiennych autora Jak należy badać duszę?. Autorka dowodzi, że kluczowa dla psychologa metoda introspekcji, rozumiana jako ciągle ponawiane zwracanie się ku sobie, umożliwiła Ochorowiczowi wybór własnej drogi badawczej, a co za tym idzie – rezygnację z przetartych ścieżek rozwoju naukowego.

(…) praca jest nowatorska na tle dotychczasowych publikacji poświęconych sylwetce tego psychologa i jego naukowemu dorobkowi. Wiele jest w niej (…) oryginalnych interpretacji i spostrzeżeń. Na uwagę zasługuje również to, że praca uwzględnia w szerokim zakresie zapiski i komentarze w dziennikach tego naukowca, czym do tej pory nikt w systematyczny sposób się nie zajmował. Tym samym uzupełnia istotną lukę w badaniach na temat jego dorobku (Z recenzji prof. Pawła Dybla).

******

Julian Ochorowicz's Self-Economies of Writing. Everyday Writing and Research Practices of the Psychologist

The book is the first attempt to comprehensively examine and describe the daily writing practices of a Polish psychologist Julian Ochorowicz (1850–1917). More than one hundred notebooks of the scientist, now stored in the archives of the library of the Ossoliński Institute in Wrocław, constitute an extraordinary and so far unexplored source of knowledge about his intimate writing practices. The author proves that the method of introspection, crucial for the psychologist and understood as constantly repeated turning towards oneself, made it possible for Ochorowicz to choose his own research path and, consequently, to abandon the well-trodden paths of scientific development.

W okolicznościowej monografii przedstawiono zarówno historię Zakładu Teorii i Historii Kultury, jak i jego zmieniającą się i krystalizującą w ciągu kolejnych lat strukturę. Autorzy poszczególnych artykułów starali się ukazać dzieje Zakładu w szerokim historyczno-kulturowym, a także naukowym kontekście, uwzględniając stan polskiego kulturoznawstwa oraz jego specyfikę w ramach Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego.

Książka podzielona została na dwie części. Pierwsza poświęcona jest projektom badawczym realizowanym dotychczas przez Zakład oraz profilowi naukowemu jednostki. Część druga zawiera teksty prezentujące projekty dydaktyczne, działalność kół naukowych i współpracę z licznymi instytucjami kultury. Czytelnik znajdzie tutaj refleksje na temat problematyki nauczania kultury polskiej, kształcenia nauczycieli wiedzy o kulturze, a także kształcenia w zakresie dziedzictwa kulturowego na studiach licencjackich. Osobnym zagadnieniem jest charakterystyka stosunkowo niedawno utworzonego przez pracowników Zakładu czasopisma „Laboratorium Kultury”.

Do monografii dołączono aneks, zawierający ważne dla katowickiego kulturoznawstwa dokumenty historyczne oraz wykaz absolwentów.

Profilowany tematycznie VI tom serii Światło i ciemność, tym razem zatytułowany Ciemność i światło, składa się z siedemnastu prac. Ich autorami są członkowie i sympatycy Laboratorium Niedogmatycznej Duchowości z polskich i zagranicznych ośrodków naukowych.
Zgodnie z dualistyczną koncepcją serii, tematyka szóstego woluminu oscyluje wokół motywu ciemności, obecnego w systemach światopoglądowych, religijnych i filozoficznych, a tym samym przejawiającego się w kulturze.

"(...) Z zainteresowaniem należy odnotować przedsięwzięcie wydania kolejnej publikacji przez Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy. Jest to monografia pod redakcją dr Heleny Czakowskiej i ks. dr. Mariusza Kucińskiego.Modelowe zainteresowanie interdyscyplinarnej wiedzy w służbie odpowiedzialności za człowieka ukazuje inicjatywa badawczo - odkrywcza w tym zakresie, jaką prezentują autorzy poszczególnych rozdziałów. Treść ich prowadzi do odczytania na nowo zadań pedagogii afirmacji człowieka jako osoby. Publikacja przybliża istotną rolę pedagogiki oraz religii, a także pozwala czytelnikowi dokonać wglądu w wybrane z tego obszaru problemy i zagrożenia we współczesnym świecie. (...)."