Magazyn Skarpa Warszawska Nr 6 (170) czerwiec 2023

O świecie, w którym przyszło nam żyć, opowiada się w najrozmaitszy sposób. Wśród różnych konkurencyjnych opowieści o naszym jednostkowym i zbiorowym losie jedną z najważniejszych jest ta, która dotyczy naszej tożsamości. Jeśli nawet nie wiemy, kim w istocie jesteśmy, staramy się poszukiwać naszych korzeni, wierząc, że przeszłość w jakiś sposób wytłumaczy teraźniejszość. Tym samym to pamięć staje się najważniejszym źródłem inspiracji dla podmiotowej trajektorii własnego życia. A co, jeśli z podobnych, adaptacyjnych ze swej natury poszukiwań, zaczyna się czynić oficjalną ideologię narodową, a więc podstawowy budulec wyobrażenia wspólnoty, oparty na pamięci odległej, mitycznej przeszłości? To przypadek niepodległej od niedawna Macedonii, w fascynujący sposób analizowany w tej książce. Piotr Majewski w brawurowy sposób rekonstruuje, krok po kroku „geologię narodu macedońskiego”, wychodzącą z założenia, że nie kto inny, jak Aleksander Macedoński był pierwszym, wzorcowym obywatelem i prawodawcą współczesnych Macedończyków. To dzięki niemu przechowała się etniczna tożsamość, przez wieki skryta pod obcymi warstwami kulturowymi i językowymi. Dzisiaj można do niej powrócić – zarówno w koncepcji państwa, oficjalnej historii, perswazji edukacyjnej, a nawet popkulturze. Niemożliwe? Przeczytajcie Państwo uważnie to, co napisał autor, a wówczas lepiej zrozumiecie, dlaczego pojęcie narodu i nieodłączny odeń nacjonalizm, nawet najbardziej archaiczny, tak świetnie mają się w drugiej dekadzie XXI wieku. prof. Wojciech J. Burszta



Piotr Majewski – kulturoznawca i socjolog. Ukończył studium doktoranckie w Instytucie Slawistyki PAN. W latach 2007-2009 stypendysta Prezesa Polskiej Akademii Nauk. Pracuje jako adiunkt w Instytucie Kultury i Komunikowania w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej oraz w Instytucie Badań Przestrzeni Publicznej przy Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Zainteresowania naukowe: antropologia miasta, antropologia Ziem Odzyskanych, antropologia sportu oraz problematyka etniczności i nacjonalizmu.

The idea for this book emerged as a result of the conference “African studies in the contemporary world”, hosted at the University of Warsaw on 14th October 2014, where some attitudes and methodologies representative for the topics undertaken by scholars dealing with present-day Africa were discussed. The main aim of the volume is to present a wide spectrum of interests and trends in contemporary African studies, including the application and incorporation of old and verified methods into contemporary frameworks that provide a pan-African perspective. Another aspect of African studies undertaken within this volume is the investigation of African history and cultures through post-colonial lenses. The contributions include extensive bibliographies significant both for the topics and for further research into new areas of African studies.

Świat wewnątrzmiejskich wyborów przestrzennych artystów jest niezwykle złożony. Najczęściej odbiega od uproszczonych wyobrażeń, które nasuwają popularne klisze bohemy artystycznej, klasy kreatywnej czy dzielnic artystycznych. Rozwijając dotychczasowe dociekania naukowe prowadzone w kraju i za granicą, autorzy książki proponują bardziej całościowe niż dotąd przyjmowane, wielopłaszczyznowe spojrzenie na zachowania przestrzenne tej grupy społeczno-zawodowej w ośrodkach miejskich. Wykorzystując zróżnicowane dane ilościowe i jakościowe, kompleksowo
analizują współczesne społeczno-ekonomiczne uwarunkowania oraz implikacje obecności i działalności twórców w dwóch dużych miastach w Polsce – w Krakowie i Katowicach. W opracowaniu poddano weryfikacji oczekiwania dotyczące nakładania się różnorodnych wymiarów
obecności artystów (miejsc zamieszkania, produkcji i konsumpcji artystycznej) w określonych częściach miast. Pod uwagę wzięto także zróżnicowane cechy społeczno-demograficzne twórców oraz właściwości przestrzeni miejskiej, które mogą wpływać na ich decyzje przestrzenne, w tym
rolę specyficznego, postsocjalistycznego kontekstu funkcjonowania miast polskich.
Książka wpisuje się jednocześnie w szersze rozważania poświęcone współczesnym przekształceniom dużych ośrodków miejskich, a w szczególności roli kultury i kreatywności w tych procesach. Uzupełnia również analizy z zakresu ekonomii kultury i socjologii sztuki, zwłaszcza badania dotyczące sytuacji ekonomicznej artystów oraz tzw. efektów zewnętrznych ich działalności, a tym samym włącza się w szerszą dyskusję nad przestrzennymi, społecznymi i ekonomicznymi uwarunkowaniami działalności artystycznej. Autorzy mają nadzieję, że opracowanie to przyczyni się do lepszego zrozumienia fenomenu obecności artystów w miastach, będzie stanowiło teoretyczną podbudowę kolejnych przedsięwzięć badawczych oraz ułatwi władzom samorządowym tworzenie przemyślanej, całościowej i efektywnej polityki miejskiej w dziedzinie kultury.

Proponowane eseje wyrastają z uważnego wsłuchania się w powiązanie człowieka i miejsca, co, nieco patetycznie, można nazwać dobrym aktem poddaństwa, służby (w) miejscu. W centrum oglądu znajduje się człowiek lokalny, a wraz z nim doświadczenie kulturowe, które skrywa filozofię lokalności i opowieść o miejscu. Czym byłaby idea lokalności? Czy można podróżować bez idei domu? Czy człowiek lokalny ma moc tworzenia świata? Te i inne pytania towarzyszą rozważaniom nad człowiekiem umiejscowionym.

Poczucie kryzysu umiejscowienia siebie i braku gruntownego przepracowania idei zadomowienia w doświadczeniu ukierunkowuje nas w stronę afirmacji lokalności i człowieka lokalnego. Nadzieja na rozpoznanie misternych związków między człowiekiem i miejscem jest też rozwijaną nadzieją na wydobycie idei lokalności z uproszczonego obrazu tego, co swojskie, archaiczne, monolityczne i zamknięte. Transformacja myślenia o lokalności i człowieku lokalnym jest podyktowana nadzieją na „zluzowanie” nachalnej współczesnej nobilitacji wykorzenienia, mobilności, globalnego traktu kultury. Za afirmacją, jako gestem potwierdzającym wagę umiejscowienia człowieka, kryje się nadzieja na pokonanie zmityzowanego rozdzielenia człowieka wędrownego i osiadłego. Miejsce, z jego nawarstwioną gęstością doświadczeń, splata to, co wykorzenione i wychodzące, z tym, co przywiązane i zadomowione.

Całość stanowi 8 esejów, opatrzonych bogatym materiałem fotograficznym:



"W stronę afirmacji lokalności. Wprowadzenie";

"Człowiek lokalny i moc tworzenia świata";

"Sprawiedliwi. Punkty doświadczeń";

"Metropolis, lokalność i brak metafizyczny";

"Lokalne rzeczy to światowe rzeczy. Śląskie miejsce";

"To, co na uboczu. Po co na Śląsku chodzi się do upadłych parków?";

"Kruche i lokalne. Narracja o granicy kulturowej a świat więzi";

"O lękach wobec gestu nieprzebaczenia. Radykalna lokalizacja myślenia o człowieku".



Lokalna przestrzeń umiejscawia nas w punkcie doświadczeń, czyniąc nas odpowiedzialnym za umiejscowiony gest, ucieleśnione słowo i namacalny ruch. Rozważania nad człowiekiem umiejscowionym prowadzą do rozwijanej idei lokalności, w której, niczym w myśli przepastnej, odnajdujemy na nowo sąsiedztwo z rzeczami najdalszymi, bo będącymi najbliżej.

Temat mieszkań, mieszkalnictwa i polityki mieszkaniowej budzi w ostatnim czasie coraz większe zainteresowanie nie tylko wśród badaczy i miejskich aktywistów – jest to obszar problemów i doświadczeń bliskich każdemu człowiekowi.

Monografia zbiorowa poświęcona tematyce mieszkaniowej przedstawionej z perspektywy antropologii i historii kultury. Autorzy tekstów sięgają po przykłady często nieznane szerszej publiczności, dzięki czemu czytelnik ma szansę poznać różne fenomeny mieszkaniowe, charakterystyczne nie tylko dla kultury polskiej.

Główne wątki poruszone w publikacji to:
1. obrazy mieszkań w popularnych filmach, serialach i czasopismach,
2. mieszkania jako przedmiot i przestrzeń działań artystycznych,
3. codzienne praktyki podejmowane przez lokatorów, zwłaszcza w zbyt małych mieszkaniach.

Autorzy prezentują też propozycje rozwiązania niektórych problemów dotyczących polityki mieszkaniowej.

*********

An Exercise in Housing: Practices, Policies, Aesthetics

The topic of housing is presented from the perspectives of anthropology and the history of culture. The authors present images of accommodation in popular films, TV series, and magazines; housing flats as the subject and space of artistic creation; everyday practices of the tenants, especially in those flats which are too small; as well as proposed solutions to some of the problems of housing policies.

*********

Weronika Parfianowicz – kulturoznawczyni, członkini Zakładu Historii Kultury Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego i Pracowni Studiów Miejskich.

Anna Wandzel – kulturoznawczyni, doktorantka w Zakładzie Antropologii Słowa Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego i absolwentka Kolegium MISH.

Czwarta publikacja z serii „Biblioteczka Dziecięca” zawiera kilkanaście artykułów poświęconych rozmaitym zagadnieniom związanym z filmem, telewizją oraz nowymi mediami, w których dziecko albo pojawia się jako temat, albo jest ich odbiorcą. Fenomen ruchomych obrazów, wyrastający na Zachodzie z wielowiekowych doświadczeń związanych z camera obscura oraz z medium fotografii, dziś pełni ważną kulturotwórczą funkcję i w istotny sposób przyczynia się do wzbogacenia szeroko pojętej sztuki adresowanej do młodego widza. Ponadto filmy dokumentalne i fabularne w ciągu XX wieku stały się znakomitymi środkami, za pomocą których reżyserzy, scenarzyści i aktorzy opowiadają o problemach dziecka lub budują zmetaforyzowany obraz dzieciństwa, wykorzystujący elementy autobiograficzne i wspomnieniowe. Odrębne miejsce w kulturze Zachodu zajmuje telewizja, będąca nie tylko – wbrew temu, co powszechnie się sądzi – źródłem rozrywki kierowanej do nieletniego widza, wiele europejskich stacji, jak choćby z Wielkiej Brytanii (BBC), Finlandii (YLE) czy Francji (France 5), oferuje bowiem także wartościowe programy edukacyjne.

Książka Dziecko w świecie ruchomych obrazów ma charakter monograficzny w tym sensie, że główny wątek rozważań wszystkich autorów dotyczy tego, jak media oparte na języku filmowym kształtują narrację o dziecku i dzieciństwie oraz w jakie wchodzą związki z innymi sztukami, przede wszystkim z literaturą. Z perspektywy dokonującej się w XXI wieku komunikacyjnej rewolucji, której efektem jest bogaty obszar digital culture, ponadstuletni dorobek filmowy oraz – nieco mniejszy – telewizyjny o dziecku i dla dziecka wciąż domaga się w polskich badaniach filmoznawczych, kulturoznawczych i literaturoznawczych analiz o szczegółowym i syntetycznym charakterze.

Oddając do rąk Czytelnika niniejszą publikację, redaktorzy mają nadzieję, że podjęte w niej problemy w istotny sposób wzbogacą dotychczasową wiedzę na temat dziecka i dzieciństwa konstruowanego za pomocą języka ruchomych obrazów.