Między bezstronnością a solidarnością międzynarodową

Co oznacza bezpieczeństwo państwa we współczesnym świecie? Czy ogranicza się ono jedynie do przetrwania kraju i narodu?
Czy współczesne państwa mogą skutecznie zapewnić sobie bezpieczeństwo?
Jak koniec zimnej wojny i ataki terrorystyczne z 11 września zmieniły postrzeganie bezpieczeństwa państwa?

Według tradycyjnej definicji bezpieczeństwo to wolność od zagrożeń stwarzających niebezpieczeństwo dla przetrwania państwa. (...) Odkąd prawdopodobieństwo wybuchu globalnego konfliktu zbrojnego w Europie jest znikome, coraz powszechniej uznaje się, że definiowanie bezpieczeństwa jedynie w kategoriach militarnych jest niewłaściwe. Po zakończeniu zimnej wojny ujawniły się zagrożenia natury niemilitarnej. Wiele z nich ma charakter transnarodowy, przeciwstawienie się im wymaga zatem podejścia wielostronnego, przez instytucje utworzone w czasie zimnej wojny. Użycie środków militarnych do ich rozwiązania jest nieskuteczne i niejednokrotnie rodzi dalsze problemy.
(fragment Wprowadzenia)

Czy przyczyny wojen i konfliktów zbrojnych zawsze są takie same?
Jaką rolę pełnią współcześnie siły zbrojne państw?
W jaki sposób instytucje międzynarodowe mogą wpływać na utrzymanie pokoju?
Czy porozumienia dotyczące kontroli zbrojeń oraz środki budowy zaufania i bezpieczeństwa skutecznie zapewniają bezpieczeństwo międzynarodowe?

Istnienie różnic interesów między państwami, grupami społecznymi, organizacjami i innymi podmiotami gry politycznej jest rzeczą naturalną i nieusuwalną. (...) Bez względu na to jaką z licznych teorii uznamy za właściwą, pozostaje faktem, iż spory i konflikty międzynarodowe towarzyszą ludzkości od początku jej dziejów i jako takie muszą być uznane za naturalne. Nie każda jednak różnica interesów musi wieść do sporu, a nie każdy spór do wojny. Wojna jest zatem zjawiskiem szczególnym – jak pisał Carl von Clausewitz – jest „jedynie kontynuacją polityki innymi środkami”. Na przestrzeni dziejów zmieniała oczywiście swe formy, zarówno z uwagi na postęp technologiczny, jak i cywilizacyjny, kształtujące metody i cele jej prowadzenia.
(fragment tekstu)

„Geopolityką, bezpieczeństwem i wojną zajmuję się od wielu lat. Od lutego 2022 roku za polską wschodnią granicą trwają działania wojenne, które fundamentalnie zmieniają świat i nasz region oraz wprost wpływają na nasze bezpieczeństwo. Potrzeba nam pilnie strategii dla Polski na nowe, bardzo niespokojne czasy. Ponadto potrzebujemy refleksji na temat jakości kultury strategicznej w naszym kraju. O tym jest ta książka – najbardziej osobista, jaką dotychczas napisałem”. Jacek Bartosiak Najnowsza publikacja Jacka Bartosiaka nie jest poświęcona USA, Chinom czy Rosji – to książka o Rzeczpospolitej i o tym, czym ona jest i jakie mamy wobec niej marzenia. Konflikt o panowanie nad światem stał się faktem. Czy Polska ma pomysł na swoją pozycję w tej rozgrywce? Z jednej strony mamy walczącą o utrzymanie imperialnego statusu Rosję, z drugiej – mające swoje cele kraje Europy Zachodniej, z Niemcami i Francją na czele. Nad głowami tych graczy rozgrywa się konflikt USA–Chiny, a w samym sercu coraz bardziej rozgrzanego tygla interesów tkwi Polska. Czy polskie państwo ma obecnie przemyślaną strategię? Jak powinna ona wyglądać? Czy grozi nam wojna? Co z naszymi elitami politycznymi w nowych, dużo trudniejszych czasach? To pytania, na które wszyscy – jeśli chcemy być świadomymi obywatelami – musimy sobie szczerze odpowiedzieć. Jacek Bartosiak wyjaśnia, dlaczego na naszych oczach stary ład przestał obowiązywać i znów stosuje się dawne chwyty, które już nigdy nie miały być używane. Opisuje rywalizację i wojnę, która trwa, choć nie zawsze jesteśmy jej świadomi. Bartosiak to polski Harari geopolityki. Obrazowy i sugestywny styl wypowiedzi sprawia, że jego książki pochłania się jak dobry kryminał. A czytają je wszyscy – specjaliści, stratedzy, historycy i politycy. Każdy, kto chce zrozumieć sytuację Polski na tle zmian międzynarodowych układów. Każdy, kto chce zapewnić Polsce bezpieczeństwo na lata.

„Niewidzialna wojna szpiegów” to zbiór esejów popularyzujących historię starcia służb specjalnych USA i ZSRR. Książka napisana z rozmachem, znawstwem i wciągająca czytelnika lekkością pióra stanowi zarys jednego z kluczowych frontów zimnej wojny. Powstałe na przestrzeni kilku lat, składające się nań artykuły, stanowią raczej ilustrację natury omawianej problematyki, niż wyczerpujące studium zagadnienia. Mają jednak w polskiej literaturze przedmiotu charakter pionierski oraz znaczenie wykraczające poza prostą wartość badawczą. Praca Rybarczyka przypomina, że działalność służb specjalnych państw trzecich jest w stanie doprowadzić aparat państwowy atakowanego kraju do takiego stopnia bezwładu, że nie jest on zdolny do obrony. Zwalczanie obcej agentury jest zatem jednym z podstawowych wymogów trwania państwa jako takiego.

Legalność użycia siły w stosunkach międzynarodowych stale przyciąga uwagę badaczy, przede wszystkim dlatego, że pomimo jednoznacznej – jak by się mogło wydawać – regulacji prawnej w Karcie Narodów Zjednoczonych nieustannie dochodzi do konfliktów zbrojnych. Celem Autora była analiza odpowiedzialności państw za niezgodne z prawem użycie siły. Książka dotyczy zatem aktualnego zagadnienia będącego przedmiotem prac kodyfikacyjnych.

Kolejno zostały przedstawione:
użycie siły jako naruszenie prawa międzynarodowego, możliwość przypisania tego naruszenia państwu, charakter prawny naruszenia (w kontekście wyróżnienia szczególnych kategorii norm bezwzględnie obowiązujących, ius cogens, oraz zobowiązań w stosunku do społeczności międzynarodowej jako całości, erga omnes),
formy odpowiedzialności za nielegalne użycie siły (w szczególności restytucja i odszkodowanie finansowe),
wzajemny stosunek odpowiedzialności międzynarodowej państw oraz odpowiedzialności karnej jednostek za zbrodnie przeciwko prawu międzynarodowemu.

Książka adresowana jest do prawników i politologów zainteresowanych stosunkami międzynarodowymi.

Władysław Czapliński, profesor nauk prawnych, dyrektor Instytutu Nauk Prawnych PAN, profesor w Centrum Europejskim Uniwersytetu Warszawskiego i w Europejskiej Wyższej Szkole Prawa i Administracji. Przewodniczący Komitetu Doradczego ds. Prawa Europejskiego przy Ministrze Sprawiedliwości, członek Doradczego Komitetu Prawnego przy Ministrze Spraw Zagranicznych. Autor i współautor wielu monografii, podręczników i artykułów opublikowanych w kraju i za granicą.

12 listopada 1989 roku w Krzyżowej na Dolnym Śląsku polski premier Tadeusz Mazowiecki oraz niemiecki kanclerz Helmut Kohl uczynili względem siebie gest pojednania, który otworzył nowy etap w relacjach polsko-niemieckich po II wojnie światowej. Normalizacja stosunków między oboma państwami zaowocowała podpisaniem w 1990 roku Polsko-niemieckiego traktatu granicznego, a rok później Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. Przy wsparciu Niemiec Polska w 199 roku przystąpiła do NATO, a w 2004 roku stała się członkiem Unii Europejskiej. Na przestrzeni lat między oboma państwami rozwinęła się wielopłaszczyznowa współpraca, ale pojawiły się także obszary generujące napięcia. Po upływie ponad trzech dekad od historycznego spotkania w Krzyżowej potrzeba dokonania bilansu tych dwustronnych relacji rodzi (nie tylko naukowe) spory i wzbudza emocje, skłaniając część środowisk do ponownej refleksji nad polsko-niemieckim pojednaniem. Niniejsza publikacja jest jednym z wielu głosów w tym publicznym dyskursie.