„Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne”, t. 19

Praca składa się z czterech zasadniczych rozdziałów.
Pierwszy o charakterze wprowadzającym opisuje dzieje społeczności ukraińskiej w Polsce w latach 1918–1989. Jego zamieszczenie w zamyśle autora ma pomóc zrozumieć istotę trudnych relacji polsko-ukraińskich i wskazać podłoże zainteresowania aparatu bezpieczeństwa problematyką ukraińską. Akcent został położony na okres po II wojnie światowej tożsamy z ramami chronologicznymi pracy. W pierwszej kolejności opisałem próby przystosowania Ukraińców do nowej rzeczywistości, działalność konspiracyjną, wysiedlenia do USRR w latach 1944–1946 i akcję „Wisła” z 1947 r. Scharakteryzowałem też stosunki wyznaniowe w ramach podlegających przekształceniom Cerkwi greckokatolickiej i prawosławnej. W następnych etapach naszkicowałem sytuację Ukraińców na Ziemiach Zachodnich i Północnych oraz zmianę taktyki władz skutkującą powstaniem sieci szkolnictwa z ukraińskim językiem nauczania i Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Kondycji UTSK oraz próbom powołania odrębnej organizacji łemkowskiej poświęciłem następne partie tegoż rozdziału. Uwypukliłem wpływ przełomowych wydarzeń politycznych, zwłaszcza tzw. karnawału „Solidarności” i roku 1989, na aktywność społeczności ukraińskiej.
Rozdział drugi, poświęcony działaniom aparatu bezpieczeństwa wobec Ukraińców w latach 1944–1954, podzielony jest na jedenaście podrozdziałów tematycznych. W pierwszej kolejności wskazałem w nich struktury Urzędu Bezpieczeństwa aktywne w działaniach „po linii” ukraińskiej i opisałem udział funkcjonariuszy „bezpieki” w postępowaniu przeciw Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii do kwietnia 1947 r. Nieco miejsca poświęciłem przy tym zaangażowaniu w operacje przeciwpartyzanckie i przesiedlenia ludności radzieckich funkcjonariuszy i żołnierzy radzieckiego aparatu bezpieczeństwa (NKGB i NKWD). Kolejnym ważnym etapem rozważań jest uczestnictwo „bezpieki” w akcji „Wisła”, zwłaszcza w działaniach mających na celu rozpoznanie i likwidację podziemia, oraz późniejszych operacjach „doczyszczających” w Lubelskiem, Rzeszowskiem i Krakowskiem. Ich następstwem były działania operacyjno-śledcze w Centralnym Obozie Pracy (COP) w Jaworznie i zakrojone na dużą skalę poszukiwania ukraińskich konspiratorów w województwach zachodnich. Osobny podrozdział dotyczy operacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego skierowanych przeciw ukraińskim organizacjom emigracyjnym: Zagranicznym Formacjom Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (ZCz OUN, frakcja banderowska, OUN-B), Kierownictwu Ukraińskich Nacjonalistów (PUN, melnykowski odłam OUN, w skrócie OUN-M) i Ukraińskiej Gwardii Narodowej (UNH, zwolennicy Tarasa (Maksyma) Borowca „Tarasa Bulby”). W dalszej kolejności skoncentrowałem się na zagadnieniu rozpracowania środowisk dawnych żołnierzy SS „Galizien” i policjantów oraz członków ukraińskich organizacji społecznych działających za aprobatą niemieckich władz okupacyjnych. Podrozdział dziesiąty poświęciłem inwigilacji i represjom wymierzonym w duchowieństwo greckokatolickie i prawosławne. Ostatnie opisane zagadnienie stanowi
współpraca „po zagadnieniu” ukraińskim polskiego Urzędu Bezpieczeństwa z organami bezpieczeństwa ZSRR i Czechosłowacji. Ze względu na większy zasób materiałów archiwalnych szerzej opisana jest współpraca z czechosłowackim StB.
W rozdziale trzecim przedstawiłem aktywność „po zagadnieniu” ukraińskim Urzędu Bezpieczeństwa i jego następczyni – Służby Bezpieczeństwa w latach 1954–1989. W pierwszym podrozdziale wskazałem ogniwa organizacyjne policji politycznej, do których kompetencji należała problematyka ukraińska. Nieodzowne było przedstawienie struktur wspomagających działania operacyjne w obrębie Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Podałem też przykłady kooperacji z pionem kryminalnym MO, wojskowymi służbami specjalnymi i Wojskami Ochrony Pogranicza. W kolejnym etapie rozważań scharakteryzowałem wpływ destalinizacji porządku politycznego na zmianę taktyki działań „bezpieki”, która umiejętnie dopasowała się do „nowej” rzeczywistości. Efektywnie wykorzystała liberalizację przepisów paszportowych i ustawę amnestyjną. Kolejnym poruszonym wątkiem tematycznym o kluczowym znaczeniu jest współpraca UB/SB ze służbami specjalnymi Związku Radzieckiego i Czechosłowacji. W tym przypadku dysponujemy stosunkowo dobrą bazą źródłową obrazującą kooperację z KGB i znacznie słabszą ilustrującą kooperację z StB. Konsekwencją współdziałania były gry operacyjne wobec trzech odłamów OUN, UNH, ZP UHWR, organizacji łemkowskich i URDP, które dzięki systematycznemu rozwojowi kontaktów transgranicznych zyskały nową dynamikę. W zakres współpracy wchodziło też, omówione w następnym podrozdziale,
ostateczne rozliczenie tzw. zaszłości wojennych, czyli poszukiwanie i represjonowanie dawnych kolaborantów i partyzantów obciążonych przestępstwami wobec ludności cywilnej i przedstawicieli komunistycznych sił rządowych. Kolejne fragmenty pracy poświęciłem inwigilacji Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, zalążków organizacji łemkowskiej i wspólnot wyznaniowych. W osobnych podrozdziałach opisałem działania UB/SB wobec placówek szkolnictwa z ukraińskim językiem nauczania i ukraińskiego środowiska akademickiego w Polsce. Ostatni wątek tematyczny poruszony w niniejszym rozdziale dotyczy operacyjnego rozpoznania kontaktów Ukraińców z polską opozycją demokratyczną.
Czwarty rozdział jest próbą opisu i analizy wykorzystanych przez „bezpiekę” wobec ludności ukraińskiej środków, metod i form pracy operacyjnej. W pierwszej kolejności zarysowałem rolę odegraną przez osobowe źródła informacji i uzupełniające efekty ich pracy rzeczowe środki pracy operacyjnej. W następnych podrozdziałach omówiłem rewizje domowe i tajne przeszukania, rozmowy operacyjne, działania propagandowe i ingerencję w politykę kadrową przedsiębiorstw i instytucji. Szerszego zaprezentowania wymagał udział aparatu bezpieczeństwa operacjach przesiedleńczych z lat 1944–1947 oraz wpływu na migracje krajowe i zagraniczne polskich Ukraińców. Osobny podrozdział poświęciłem współpracy z władzami partyjnymi i administracyjnymi. Kolejne partie niniejszej pracy opisują najbardziej znane metody działań policji politycznej: zatrzymania, kombinacje, gry, dezintegracje i rozpracowania operacyjne.
Czwarty rozdział zamyka omówienie form pracy operacyjnej, w którym zamieściłem i zilustrowałem przykładami kategorie spraw operacyjnych zakładanych przez UB/SB w latach 1944–1989. (Fragment Wstępu)

Seria: Studia z Historii Najnowszej (1), ISSN 2956-6959 Książka jest jednym z ogniw dociekań nad uprawianiem badań historycznych w okresie Polski „ludowej” oraz karierami reprezentantów środowiska naukowego i stanowi rodzaj case study funkcjonowania środowiska zwolenników i realizatorów „nauki dworskiej”. Odtworzono w niej przebieg kariery Henryka Rechowicza (urodzonego w Zagłębiu Dąbrowskim historyka i działacza PZPR): uwypuklony został najpierw błyskotliwy awans (m.in. objęcie eksponowanych stanowisk w środowisku naukowym województwa katowickiego), potem degradacja wynikająca z przynależności do grupy skupionej wokół „ekipy Gierka”, a następnie powrót do pracy naukowej i akademickiej, dokonany w rzeczywistości schyłku PRL i początku III RP.

SPIS TREŚCI
ZENON ROMANOW – Andrzej Czarnik – nauczyciel, historyk, społecznik 5
Bibliografia publikacji Andrzeja Czarnika, opr. Zenon Romanow i Wojciech Skóra 9
JAROSŁAW SOCHACKI – Kwestia trybutu śląskiego w XII wieku 13
AGNIESZKA TETERYCZ-PUZIO – Wyprawa księcia Henryka Sandomierskiego do Palestyny 29
ZBIGNIEW I. BRZOSTOWSKI – Reinhold Heidenstein – Epitafium historyka 43
ANDRZEJ GROTH – Wieś kaszubska Krokowa w XVII-XVIII wieku 47
ZYGMUNT SZULTKA – Pierwsze niemieckie tłumaczenie „Bogurodzicy” 55
MARIAN MROCZKO – O kształt polskiego obszaru narodowego nad Bałtykiem w końcu XIX i na początku XX wieku 65
MAŁGORZATA MASTALERZ-KRYSTJAŃCZUK – Pomorze w publicystyce
Antoniego Chołoniewskiego 79
HIERONIM RYBICKI – Andrzej Czarnik o Pograniczu niemiecko-
-polskim w okresie między dwiema wojnami światowymi 97
KACPER PENCARSKI – Przebieg demobilizacji w Koszalinie w latach 1918-1920 111
ELśBIETA KAL – Dialog twórczości Karla Schmidta-Rottluffa i Maxa Pechsteina. Szkic problematyki 123
GRZEGORZ P. BĄBIAK – Pstrągi Maxa Pechsteina 143
MAREK STAśEWSKI – Zmiany statutu Obywatelskiego Stowarzyszenia Strzeleckiego w Oliwie (Bürgerschützenverein Oliva e.V.) w latach 1934-1941. Przyczynek do nazyfikacji Wolnego Miasta Gdańska 149
WOJCIECH SKÓRA – Glosa do pomorskich podróŜy Józefa Kisielewskiego (1937-1938) 161
PIOTR KOŁAKOWSKI – Organizacja i działalność polskiego wywiadu na kierunku czecho-słowackim (listopad 1938 – marzec 1939) 171
MAREK ANDRZEJEWSKI – W cieniu Berlina. Stosunki polsko-
-szwajcarskie po wybuchu II wojny światowej 185
JERZY W. BOREJSZA – Kilka uwag o kolaboracji we współczesnym języku polskim 195
TADEUSZ KMIECIK – Organizacja systemu szkolnictwa wojskowego w latach 1945-1955 205
JERZY PRZYBYLSKI – Rozwój i doskonalenie szkolenia specjalistów – marynarzy i podoficerów dla potrzeb Marynarki Wojennej w latach 1956-1980 225
ZENON ROMANOW – Zjazd działaczy V dzielnicy Związku Polaków
w Niemczech w Złotowie w 1957 roku 239
MACIEJ HEJGER – Położenie mniejszości narodowych na terenie województwa koszalińskiego w latach 1960-1970 w świetle źródeł 253
ARKADIUSZ SŁABIG – śydzi w województwie koszalińskim w okresie kampanii antysyjonistycznej 1967-1968 w świetle dokumentów Służby Bezpieczeństwa 269
PIOTR SEMKÓW – Sprawa „Ren”. Działalność MSW PRL na kierunku zachodnioniemieckim w latach 70. XX wieku 281
Informacje o autorach 289

Liczba ludzi, którzy opuszczają własny kraj z przyczyn ekonomicznych, politycznych i religijnych, będzie rosnąć. Bogate kraje, obawiając się inwazji uchodźców, będą w pośpiechu budować barykady praw i - jeśli uznają to za konieczne - użyją przemocy. Nic nie da nawet najdoskonalsze prawo międzynarodowe, jeżeli ci, którzy mogą pomóc, nie zechcą tego zrobić. Jednocześnie kraje Północy będą zmierzać do wyrównania szal świata, by dźwigająca je belka nie pękła, przeważona na jedną tylko stronę. To przecież ich żywotny interes. Zginą, jeśli belka pęknie. Będą więc zapewne wyrównywać wagę świata jak dotychczas: w imię humanitaryzmu i pomocy zacofanym, żyjącym w biedzie, umierającym na trąd i AIDS.

Niniejszy tom stanowi pokłosie panelu poświęconego dziejom Polaków na Syberii w XVIII-XIX w., stanowiącego część IV Kongresu Polskich Towarzystw Naukowych na Obczyźnie, który obradował w dniach 4-7 września 2014 r. w Krakowie. Na tom składa się jedenaście artykułów, spośród których najliczniejszą grupę stanowią te dotyczące dziejów polskiej zsyłki na Syberię w XIX w. – zarówno w okresie międzypowstaniowym, jak i po powstaniu styczniowym.

Andruszkowice - monografia podsandomierskiej wsi. Książka omawia zagadnienia z przeszłości osadnictwa wiejskiego na terenie Sandomierszczyzny, położenie geograficzne opisywanej miejscowości, etymologię jej nazwy, jej dzieje do rozbiorów, w dobie niewoli narodowej, w Polsce niepodległej, w PRL-u i obecnie. Zawiera wiele starych fotografii, mapy, plany i tabele.