Mój Paryż

Wspomnienia uczestnika Operacji Dunaj, uważanej za największą operację wojskową w historii Europy po II wojnie światowej. Operacja Dunaj to kryptonim, jaki nadano interwencji członków Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, rozpoczętej 20 września 1968 roku. Wzięło w niej udział od 175 do 500 tysięcy żołnierzy.

Czyta Sławomir Holland

Domknęły się więc dzieje Wydziału Filologicznego największego w całym Uniwersytecie Śląskim. Silnego liczbą profesorów i doktorów habilitowanych, również doktorów wyznaczonych do pełnienia funkcji administracyjnych w nowo powstałym uniwersyteckim organizmie. Odszedł świat akademickości analogowej, z symboliczną KSIĘGĄ w tle. A z nią tradycyjny model uniwersyteckości jako specyficznie rozumianej, swoiście pojmowanej demokracji, której perłą w koronie były ustalenia senatu, konkretyzowane przez rektora, a po konsultacjach z zespołem pracowników administracyjnych, w praktyce realizowane. To model idealny, którego wyróżnikiem była zawsze bezpośredniość kontaktów, spotkań, konsultacji, rozmów. Ale też mówienia wprost, w oczy, bez przyłbicy kłamstwa. WSPÓLNOTA. Długi czas trwania uniwersytetu, zmiany społeczno-polityczne, przeróżne zmienne wiatry historii, układ ten zaburzały i modyfikowały. Zdruzgotała zaś – niczym kulturę w średniowieczu – pandemia, ograniczająca już nie tylko model, jego realny kształt, ale i to, co jest jądrem akademickości. Relację mistrz-uczeń. Niby istniejącą, ale już bez bezpośredniego spojrzenia głęboko w oczy; bez braku momentalnej reakcji akceptacji lub negacji wobec głoszonych tez. Z jednej lub drugiej strony. Pośredniość zwycięża. Uładza konflikty, stwarza nowe. Monumentalizuje OSOBNOŚĆ.

/Fragment/

Michał Eustachy Brensztejn urodził się 1874 r. w Telszach na Żmudzi. Do szkoły realnej uczęszczał w Wilnie. Następnie brał udział m.in. w wykładach uniwersyteckich w Krakowie w zakresie archiwistyki i studiów bibliotecznych, gdzie nawiązał liczne kontakty ze środowiskiem literackim i naukowym. Brał udział w pracach Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, zasilał jego zbiory przygotowywał do druku kolejne publikacje. W 1910 roku przeniósł się wraz z żoną do Wilna. Michał trudnił się wykonywaniem prac w zakresie zarządzania gospodarstwami domowymi, pewne dochody przynosiła mu także aktywność literacko-dziennikarska i naukowa. Po wskrzeszeniu Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie Brensztejn został w nim bibliotekarzem, kierując od 1925 r. aż do śmierci jej Działem Rękopisów. Brensztejn był znanym kolekcjonerem, zgromadził m.in. liczne okazy archeologiczne, numizmatyczne, etnograficzne, rękopisy. Część zbiorów jeszcze za życia przekazywał instytucjom naukowym i kulturalnym. Jego obszar zainteresowań naukowych obejmował archeologię, numizmatykę, historię. Lista publikacji liczy około 300 rozpraw, artykułów i sprawozdań. Niniejszy „Dziennik” Michała Brensztejna dotyczy okresu Wielkiej Wojny. Autor rozpoczął notatki 18 maja 1915 roku, a zakończył 31 grudnia 1918 r. Zawierają one wiadomości o najważniejszych wydarzeniach rozgrywających się wówczas w Wilnie, czasem na Wileńszczyźnie. Tematyka dotyczy przede wszystkim codzienności wojennej – sytuacji aprowizacyjnej, możliwości zarobkowania, zdrowotności, stanu bezpieczeństwa, zachowania Rosjan w ostatnich miesiącach sprawowania przez nich władzy w mieście, polityki Niemców w okupowanym Wilnie oraz aktywności społecznej i politycznej mieszkańców w rzeczywistości wojennej. Warto podkreślić, że w swoim „Dzienniku” Brensztejn nieraz wklejał oryginalne dokumenty związane z opisem. Wartość poznawcza tych materiałów jest na tyle duża, że zdecydowano się na zamieszczenie tych treści na końcu publikacji, w aneksach. Do każdego dokumentu dołączona jest informacja, z jaką datą w ”Dzienniku” materiał koresponduje. „Dziennik” jest dla historyka pozycją niezwykle wartościową. Bogactwo szczegółów, precyzja w przekazywaniu informacji, duże możliwości w pozyskiwaniu wiedzy na temat rozgrywających się wydarzeń oraz ich odpowiednia selekcja, przenikliwość w czynionych obserwacjach – wszystko to powoduje, że publikowany „Dziennik” jest doskonałym źródłem do dziejów Wilna i Wileńszczyzny.

Po co nam kolejny Kafka? Choćby po to, by przekonać się, że wbrew pozorom wcale go dobrze nie znaliśmy. Przygotowując Dzienniki do druku po raz pierwszy, wydawcy pośmiertnej spuścizny pisarza znacząco zmodyfikowali wszystko, co ich zdaniem „psuło” tekst. Co zaś wydawało się błahe, banalne, nieistotne – po prostu usuwali. Kompletne niemieckie wydanie Dzienników, w wersji zgodnej z rękopisami, ukazało się dopiero w 1990 roku.
Niniejszy przekład jest pierwszym, który konsekwentnie podąża za tamtą edycją. Uzupełniają go przypisy i komentarze. W październiku 1921 roku Kafka notował: „Ten, kto za życia nie potrafi się z życiem uporać, potrzebuje ręki, by trochę odganiać rozpacz z powodu własnego losu, (…) lecz drugą ręką może zapisywać, co widzi pod gruzami, albowiem widzi inaczej i więcej od innych”. Być może właśnie taka jest główna funkcja Dzienników, gromadzić „zapiski spod gruzów”. Zgoda, życie ulega dla Kafki niepowstrzymanej erozji. Kończy się porażką, a porażka zawsze jest bolesna. Lecz porażka praktykowana starannie i troskliwie (w tym zaś, przyznajmy, pisarz osiągnął prawdziwe mistrzostwo) bywa przecież dla literatury ciekawszym zakończeniem. Znacznie ciekawszym.
Literacką wartość Dzienników dostrzeżono późno. Obecnie coraz częściej uznaje się je za ważny element twórczości Kafki; za niezbywalną część jego pośmiertnej rozmowy z czytelnikami, wyjątkowo intymnej. Oto jesteśmy świadkami, jak Kafka przekształca własne życie w literaturę. Łukasz Musiał

Chronologicznie Dzienniki Władysława Tatarkiewicza obejmują lata 1944–1960 (tom I), 1960–1968 (tom II) i 1969–1977 (tom III), który ukaże się w roku 2022. Tom drugi ma charakter pamiętnikarski, jest dokumentem historycznym, relacją pisaną na bieżąco, z dnia na dzień, przez zarazem znakomitego obserwatora i sprawozdawcę, człowieka ukształtowanego w Polsce niepodległej, arystokratę ducha, filozofa i nauczyciela akademickiego, ponadto chrześcijanina. Lektura Dzienników to fascynująca, intelektualna podróż w czasie. Konfrontowanie się Tatarkiewicza z siermiężną rzeczywistością Polski Ludowej powoduje niekiedy zabawne dysonanse. Oprócz spraw codziennych, filozof opisuje realia i kuluary życia naukowego. Przez całą książkę przewijają się postaci naukowców, artystów i dziennikarzy. Dzienniki mogą być wciągającą lekturą dla młodych czytelników, znających autora wyłącznie dzięki jego trzytomowej Historii filozofii. Mają bardziej charakter zapisków literackich niż filozoficznych dywagacji. Pan Profesor Tatarkiewicz schodzi z katedry uniwersyteckiej wprost w codzienność, jawi się w niej nie jako uczony, lecz jako „żywy człowiek”, zatroskany o swoje zdrowie, los rodziny i znajomych.
(od Redakcji)

„Znamię dawnego, wielkiego dobrobytu i wypływające stąd prawdziwe zamiłowanie do okazałości pozostawiło tak głęboki ślad na moim mieście rodzinnym i do tego stopnia z całą jego istotą jest związane i zrośnięte, że zmodernizowanie miasta byłoby niemożliwe bez zburzenia go całkowicie i zbudowania nowego Gdańska na miejscu starego”.

Johanna Schopenhauer była jedną z najwybitniejszych kobiet swoich czasów – powieściopisarką, poetką, przyjaciółką Goethego, ozdobą literacko-artystycznych salonów, matką sławnego filozofa Arthura Schopenhauera. Pod koniec swojego barwnego życia spisała pamiętniki, w których zawarła jeden z najpiękniejszych literackich portretów Gdańska – miasta, w którym się urodziła i spędziła lata swojej młodości. Wolny, republikański, wielonarodowościowy Gdańsk końca XVIII wieku zniknął ostatecznie wraz z wybuchem drugiej wojny światowej. Wspomnienia Johanny Schopenhauer, uzupełnione rycinami innego słynnego gdańszczanina – Daniela Chodowieckiego – wskrzeszają go choć na chwilę w naszej wyobraźni.