„Nasz Kochanowski” Studia z recepcji poety w wieku XVII

Książka stawia sobie za zadanie ujęcie twórczości powieściowej J.M. Coetzeego od innej strony, niż większość krytyków ma w zwyczaju. Zwykłą praktyką, do której zresztą pisarstwo to zachęca, jest jego ogląd z pozycji „humanistycznej”, krytykującej nadużycia kolonializmu i konfrontującej przemoc z problemami egzystencjalnymi Człowieka na drodze do Prawdy i samorealizacji. Mimo że w dzisiejszym świecie autorytet uniwersaliów, takich jak Człowiek i Prawda, został mocno nadszarpnięty, gdyż może być postrzegany jako zawsze służący czyimś interesom, wydaje się, że Coetzee stworzył na swój użytek metodę pisarską, w której podstawowe cechy powieści humanistycznej mogą być zachowane, a która jednocześnie stara się bronić przed zarzutami uwikłania w grę przemocy i interesów.

By pokazać polityczne, narracyjne i egzystencjalne konsekwencje postaw przyjętych przez bohaterów tego rodzaju uwspółcześnionej wersji powieści humanistycznej, w książce poddano analizie siedem powieści Coetzeego, a zawarte w nich przesłanki dyskursu humanistycznego zostały skonfrontowane z wybranymi koncepcjami teorii psychoanalitycznej, w szczególności Jacques’a Lacana, oraz ich polityczną aplikacją dokonywaną przez Slavoja Žižka.

Drugie wydanie książki zostało wzbogacone o rozdział omawiający trzy pseudoautobiograficzne powieści Coetzeego oraz rozdział poddający analizie jego "Żywoty zwierząt", rodzaj metafikcji poświęconej prawom zwierząt.

Publikacja zawiera wybór pisanych na przełomie wieków XX i XXI prac Autora o Mickiewiczu, wyrosłych z przeróżnych inspiracji. Zostały one zgrupowane w pięciu częściach: Filomackie spełnienia i rozczarowania; Motywy, inspiracje, fenomeny; Dopowiedzenia o ideach, relacjach, milczeniu; Z problemów edytorskich i ściśle filologicznych oraz Poliglotyzm wieszcza. Są to najczęściej rezultaty ogólnopolskich i międzynarodowych sesji naukowych, w których Autor brał udział (w Cieszynie, Gdańsku, Katowicach, Ostrawie, Ustroniu, Wilnie) w latach 1994–2008. Większość rozdziałów stanowią znacznie rozbudowane w stosunku do pierwodruków wersje, co zaznaczono w Nocie bibliograficznej.

Bohaterkami tej książki są kobiety: niemiecka pisarka Ina Seidel oraz wykreowane przez nią wizerunki kobiet. Twórczość pisarki, percypowana do tej pory w kontekście literatury nazistowskich Niemiec, odczytywana jest tym razem inaczej. Sytuując analizowane utwory w kontekście teorii płci aktualnych w okresie Republiki Weimarskiej (szwajcarskiego antropologa Johanna Jakoba Bachofena, niemieckiego socjologa Georga Simmla oraz czołowych przedstawicielek ruchu kobiecego w Niemczech, Heleny Lange i Gertrudy Bäumer), autorka pracy udowadnia, iż pisarstwo Iny Seidel wpisuje się w estetykę „zezującego spojrzenia” (Sigrid Weigel): poruszając się w ramach tradycyjnej topografii płci, pisarka poszukuje jednocześnie drogi do emancypacji kobiety. Przyznając kategorii macierzyństwa rolę nadrzędną, Seidel wydobywa jego emancypacyjny potencjał, udowadniając, że to właśnie ono może stać się specyficzną kobiecą bronią, a nawet środkiem do zdobycia władzy.



„Publikacja Pani Nowary-Matusik znajdzie zainteresowanie wśród literaturoznawców, kulturoznawców i historyków literatury. Monografia odkrywa nieznane szerszemu gronu czytelniczemu dzieło prozatorskie Iny Seidel, odwołuje się do aktualnego dzisiaj dyskursu kobiecości i definiowania ról społecznych, przywołując jednocześnie przykłady historyczno-literackie. […] Monografia stanowi przyczynek do dalszych badań nad kobiecością i męskością i otwiera kolejne perspektywy badawcze […]”.

(Z recenzji dr hab. Anny Gajdis)

Tematem zamieszczonego w trzecim tomie „Śląskich Studiów Polonistycznych” działu Rozpraw jest psychoanaliza, polityka i zmiana społeczna. Przedmiotem analiz i interpretacji w poszczególnych artykułach stają się między innymi zagadnienia poruszane w tekstach Lacana, Rancière’a, Freuda, Žižka. W tomie zamieszczono przekład tekstu Mladena Dolara pt. Freud i polityczność. Bohaterem części zatytułowanej Prezentacje jest Krzysztof Siwczyk. W tym dziale opublikowano rozmowę z poetą oraz szkice komentujące jego twórczość. W dziale Archiwalia Piotr Gorliński-Kucik zaprezentował listy Teodora Parnickiego do Aleksandra Wata. Ponadto tom zawiera dział Recenzje i omówienia (tu między innymi recenzje Wielkopolskiego alfabetu pisarek, Strategii queer, Od poetyki przestrzeni do geopoetyki, tomów wierszy Maxa Herrmanna-Neissego) oraz dział Varia, w którym znalazły się artykuły dotyczącego paraleli Rymkiewicz – Bloom, Międzywojnia Brzękowskiego, a także zapis pojedynku scrabble.

Czy Mickiewicz cierpiał na depresję? Na co chorowała jego żona Celina? Gdzie po studiach chciał zamieszkać Juliusz Słowacki? Co Salomea myślała o wyjeździe syna na emigrację? Jak wyglądały relacje Mickiewicza ze Słowackim podczas ich spotkań w Paryżu? Dlaczego obaj poeci tak łatwo uwierzyli Andrzejowi Towiańskiemu? Dlaczego wreszcie po opuszczeniu towiańczyków Mickiewicz przestał pisać, a Słowacki - wręcz przeciwnie?

Te kwestie, jak i wiele innych, wciąż powracają w biografiach obu wielkich romantyków. Książka "Adam Mickiewicz – Juliusz Słowacki: psychobiografia naukowa" przypomina pytania, które interesowały zarówno literaturoznawców, jak i wielbicieli twórczości wybitnych romantyków. Jej interdyscyplinarny paradygmat, dający możliwość wykorzystania zarówno wiedzy literaturoznawczej, jak i metodologii psychologicznej, pozwala inaczej niż dotychczas odpowiedzieć na wiele z nich. Równocześnie pojawiają się zagadnienia nowe, zwłaszcza pytania o odmienność drogi twórczej Mickiewicza i Słowackiego w świetle psychologii twórczości, a także o specyfikę rozwoju osobowości każdego z nich.

Prezentowana książka poświęcona jest również biografice i biografistyce w naukach humanistycznych. Zawiera zaktualizowany opis gatunków biograficznych, rozważania na temat wykorzystywania metod psychologicznych w badaniach literaturoznawczych oraz kwestię statusu badań biograficznych w kontekście tez narratywistycznej filozofii historii.

Na książkę składa się z osiem części. Trzy pierwsze ukazują w innym świetle początki twórczej drogi Wata, poczynając poematu Ja z jednej i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka, poprzez nowe odczytania manifestów w perspektywie intermedialnej, po rozdział określający Wata jako twórcę nie futurystycznego, lecz dadaistycznego. Kolejne trzy teksty przynoszą rewizjonistyczne sposoby odczytania związków z tradycją. Po pierwsze, śródziemnomorską, interesuje mnie nie tyle podejmowanie przez Wata zdeponowanych w kulturze kodów, lecz, jak można by powiedzieć, Śródziemnomorze „ucieleśnione” w osobistym doświadczeniu. Drugi niezwykle ważny obszar tradycji stanowi dla mnie romantyzm. Najpierw rozpoznaję Watowską podmiotowość jako (po)romantyczną, Wyszedłszy od kwestii dotyczących ukształtowania „ja”, przechodzę do najważniejszej dykcji tak modelowanego podmiotu – do elegijności i rozpatruję ją jako specyficzną jakość Watowskiej wrażliwości i sposobu odczuwania świata. Oba „romantyczne” rozdziały prowadzą w efekcie do propozycji przesunięcia granic literatury modernistycznej. Zgodnie z moimi rozpoznaniami należałoby bowiem postrzegać formację romantyczno-modernistyczną jako nieprzerwane continuum, jako jeden obszar nowoczesności. W części ostatniej zajmuję się Notatnikami Wata. Czytam je zgodnie z postulatami krytyki genetycznej, która nie tyle zwraca uwagę na rezultat końcowy pisania, co na sam proces. Wydobyte z archiwum rękopisy Wata są czystym procesem nieustannego pisania, cechującym się nieukierunkowaną potencjalnością i ciągle odraczaną finalnością. Usytuowanie twórczości Wata w nowych kontekstach pozwala w efekcie odkryć ukryte dotąd aspekty i znaczeni jego twórczości.