Nawiązane ogniwo

O Jak odmówić, by nie urazić i nie narazić się innym, często możniejszym tego świata? Z tym problemem mierzyło się wielu ludzi pióra. A zatem utwory, w których autorzy mniej lub bardziej zręcznie bronią się przed stworzeniem dzieła, na przykład chwalącego czyny patrona, władcy lub innej wpływowej postaci, czy też szerzej, korygują żywione wobec nich oczekiwania co do treści, formy i stylu utworu, mają wielowiekową tradycję. Zwykle w pierwszej kolejności wymienią się wiersze Anakreonta i jego naśladowców (fragm. 2, 9, 23, 26 West) oraz prolog Aitiów Kallimacha (fragm. 1 Pfeiffer). Literacka odmowa przybiera różne postacie, odmiennie definiowane i nazywane w traktatach teoretycznoliterackich — recusatio, praeteritio, accismus, priamel. ze Wstępu

Drugi po "Dłoniach czasu" (WUW 2019) tom esejów Andrzeja Gronczewskiego charakteryzuje osobiste, zaskakująco nowatorskie i nowoczesne spojrzenie na literaturę oraz towarzyszące jej konteksty: sztuki piękne, muzykę, historię, życie społeczne, a także przyrodę, której Autor poświęca wiele miejsca. Andrzej Gronczewski problematyzuje twórczość Jarosława Iwaszkiewicza, którego "Dzienniki" stanowią kluczowy dla "Ciemnych ścieżek…" tekst kultury.

Wielki literacki eksperymentator Raymond Queneau (1903-1976) zawdzięcza sukces światowy Ćwiczeniom stylistycznym (Exercices de style,1947). Napisane są zgodnie z zasadami kombinatoryki, dzięki którym błahy, wręcz niegodny uwagi incydent w autobusie opowiadany jest na 99 sposobów z wykorzystaniem wszelkich możliwych figur retorycznych i stylów literackich. Muzyczność i matematyczność nadają Ćwiczeniom walor książki jedynej w swoim rodzaju, nienależącej do żadnego gatunku literackiego. "Jak" tryumfuje tu bez reszty nad "co", sprawiając, że na bohatera dzieła awansuje niepostrzeżenie sama inwencja i niepohamowana swoboda przekształceń. Czyni to z Ćwiczeń jedną z najśmieszniejszych książek świata.

W praktykach translatorskich polskiego oświecenia literatura i władza splatają się w sposób szczególny. Nim tłumacz tragedii użyje twórczej wyobraźni, by za pomocą słów wstrząsnąć publicznością, sam poddaje się sile emanującej z zewnątrz. Jej istotą jest „nieco magiczne wrażenie przewagi” wywierane przez obcojęzyczne utwory wyniesione na piedestał i uznane za kluczowe dla nowożytnej Europy. Punkt wyjścia pracy Klasycyzm – Przekład – Prestiż to omówienie mechanizmów, budujących szczególny autorytet wybranego wycinka tradycji literackiej. Tytułowym bohaterem książki jest prestiż przypisany w oświeceniu spolszczeniom francuskich tragedii klasycystycznych. Objawia się on m.in. w dyskursie krytycznym, w konkretnych decyzjach translatorskich i w serii materialnych zjawisk, związanych z kształtowaniem rękopisów i druków. Nawet jeśli koniec końców bohater nasz upadł – tak jak żył, w centrum sceny – uważna rekonstrukcja jego losów pozwala dostrzec półcienie, które ginęły wcześniej w pełnym świetle.
Michał Bajer jest adiunktem w Instytucie Literatury i Nowych Mediów Uniwersytetu Szczecińskiego, członkiem Zespołu Komparatystyki i Translatologii. Specjalizuje się w poetyce historycznej i w historii przekładu. Poza artykułami w czasopismach i rozdziałami w książkach zbiorowych opublikował edycje: Trzy poetyki z czasów Richelieu: francuski klasycyzm o dramacie, Gdańsk 2010; Stanisław Morsztyn, Hippolit: tragedyja, jedna z dziesiąci, które wierszem łacińskim napisał Seneka, na polskie przetłumaczona. Andromacha: tragedyja z francuskiego przetłumaczona, Warszawa 2016 (wraz z Radosławem Rusnakiem).

Książka ta rzuca wiele nowego światła na filozofię języka Rotterdamczyka – jednej z najwybitniejszych postaci tej epoki. Ze względu zaś na to, że równorzędnie z utworem Lingua (1525) traktuje jego anonimowy polski przekład zatytułowany Księgi, które zową Język (1542), stanowi rozprawę w wielu aspektach nowatorsko naświetlającą problematykę sztuki przekładu i jej kul­turowego zaplecza. Autorka dokonuje tego na drodze znakomitych mikroanaliz filologicznych, które odsłaniają ideową, artystyczną i intertekstualną złożoność łacińskiego oryginału oraz jej zróżnicowane odzwierciedlenie w polskim tłumaczeniu. Spoglądając z jeszcze innej strony na drogę wędrówki intelektualnej, do jakiej zaprasza studium Justyny Dąbkowskej-Kujko, trzeba zauważyć, że analiza dzieła Lingua i jego polskiej translacji wprowadza cenne wątki do badań w zakresie europejskich związków literatury staropolskiej. Do wiedzy o rodzimej przeszłości dodaje też ważne uzupełnienia istotne nie tylko dla historii literatury (rekonstruującej procesy kształtowania się dawnej prozy), lecz i dla historii nauki (którą zainteresują spostrzeżenia na temat „humanizmu medycznego” oraz specjalistycznej terminologii anatomicznej w Księgach, które zową Język). […] Aby oddać sprawiedliwość warsztatowi badawczemu Autorki, trzeba po­wiedzieć, że jasność i intelektualny ład Jej wywodu wiele zawdzięcza językowej precyzji, idącej w parze z pięknym, obrazowym i pełnym werwy stylem prowadzenia wykładu. Wykład nauko­wy ma więc tu walory estetyczne, nade wszystko zaś cechą tego wykładu jest jego doskonała komunikatywność, godna uznania tym bardziej, że problematyka referowana w książce jest wielowątkowa i trudna.
Z recenzji prof. dr. hab. Grzegorza Raubo, UAM

Francuski pisarz i filozof, „metafizyk zła” Georges Bataille (1897–1962), w tym zbiorze portretującym ośmioro pisarzy i poetów, w większości francuskich (E. Brontë, Baudelaire, Michelet, Blake, Sade, Proust, Kafka, Genet), rozważa ich dzieło właśnie od strony związków literatury ze złem. Literatura zajmuje się złem, ale i sama, daleka od neutralnej „sztuki dla sztuki”, „nie jest niewinna”, ponieważ stanowi „odnalezione” dzieciństwo. A czyż „dzieciństwo może być nosicielem prawdy”? Diagnoza Bataille’a jest złożona, trudna, by nie rzec: niejasna, lecz fascynująca jak samo zło. Literatura opisuje zło, ociera się o zło, upaja się złem, stanowi „rodzaj zatracenia”. Cała rzecz w tym, że Zło zawiera się w wolności. Wolność jako rozkiełznanie, wybuch poezji nie pozwala się gładko sprowadzić do tradycyjnie pojmowanego dobra opartego na użyteczności i pożytku. Dopiero Dobro-i-Zło razem oświetlają sens istnienia. Jeśli bowiem Blake w interpretacji Bataille’a sprowadzał wszystko do poezji, a poezję do zła, czy Genet „pragnął Zła dla wartości duchowych”, to wszystko to działo się „poza dobrem i złem” w naszym zwykłym sensie. Te wysokie spekulacje w procesie wytoczonym literaturze nie prowadzą do łatwego orzeczenia jej winy. Wyrok wydaje czytelnik na podstawie swojej oceny stopnia współudziału literatury. A i samo dzieło Bataille’a, tak żywe do dzisiaj, w rzeczywistości nie jest przecież oskarżeniem, lecz próbą zrozumienia.