Noc która się nie kończy Historia obozów koncentracyjnych

Francuski intelektualista Alexis de Tocqueville (1805–1859), jeden z ojców założycieli współczesnej socjologii, jest znany z dwóch słynnych dzieł. Są to O demokracji w Ameryce (1835/1840, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2019) i właśnie "Dawny ustrój i Rewolucja" (1856).
Kilkadziesiąt lat po rewolucji francuskiej z 1789 roku Tocqueville zastanawia się nad przyczynami, dla których wybuchła. Z niezwykłą przenikliwością tropi w niej pozostałości ancien régime’u, a nawet średniowiecznego feudalizmu. Okazuje się, że wbrew powszechnemu przekonaniu rewolucja przejęła, a nawet wzmocniła te elementy – takie jak centralizacja władzy, ubezwłasnowolnienie obywatela itd.
Rewolucja niejako odsłoniła organiczną ułomność państwa francuskiego: niedowład tego, co dziś nazwalibyśmy społeczeństwem obywatelskim. O ile amerykańską „rewolucję” przeprowadzali wszyscy Amerykanie oddolnie, o tyle rewolucja francuska mimo chwilowego wybuchu dążeń wolnościowych była zdaniem Tocqueville’a „zamianą miejsc” klas rządzących nad głowami biernych mas.
Zgromadzony przez autora materiał faktograficzny sprzed rewolucji – który zresztą jest wartością samą w sobie i składa się na fascynujący obraz życia w tamtym okresie – ilustruje jego słynne odkrycie, że rewolucja nie wybucha w momencie najbardziej krytycznym, lecz właśnie wtedy, gdy reformy podjęte przez starą władzę są na zaawansowanym etapie. Tocqueville, jak sto lat później Hannah Arendt, jest życzliwym, choć krytycznym recenzentem obu rewolucji ze wskazaniem raczej na amerykańską.

Największy kryzys uchodźczy od czasów II wojny światowej

Ulet – piętnastoletni Somalijczyk dostał się wreszcie na łódź z innymi uchodźcami. Był sam – bez rodziny i przyjaciół. Podróżujący z nim Somalijczycy wiedzieli, że w Libii był więziony, torturowany i głodzony. To nieprawdopodobne, że udało mu się dotrzeć do Europy. Gdy łódź zbliżała się do wybrzeży Włoch, Ulet obserwował ruch fal i majaczącą na horyzoncie ziemię. Wtedy stracił przytomność. Mimo półgodzinnej reanimacji nie udało się go uratować – zmarł na obrzęk płuc. Gdyby zmarł w Libii, nikt by o tym nie usłyszał.

W 2015 roku państwa członkowskie Unii Europejskie otrzymały ponad dwukrotnie więcej wniosków o azyl, niż rok wcześniej. Najwięcej imigrantów przybywało z Syrii, Afganistanu i Iraku – krajów pogrążonych w wieloletnim kryzysie.

Konwencja Genewska mówi, że uchodźcami są osoby zmuszone opuścić kraj pochodzenia. Definicja ta nie obejmuje osób stanowiących wśród uchodźców większość: tych, którzy nie mogą korzystać z ochrony międzynarodowej, którzy utknęli w Jemenie, Sudanie Południowym, Demokratycznej Republice Konga. To uchodźcy zapomniani, ponieważ nie są oni uchodźcami. Są przesiedleńcami wewnętrznymi.

W tym poruszającym reportażu, Agus Morales przygląda się im wszystkim. Podąża z imigrantami, którzy przekraczają granicę meksykańsko-amerykańską, żyje w obozach w Jordanii, pływa z uciekinierami barką po Morzu Śródziemnym. Próbuje ich zrozumieć, powiedzieć kim są, skąd przychodzą i dlaczego. I odkrywa to, co jest najbardziej przerażające – że to ludzie tacy jak ty, o tym samym wyglądzie, marzeniach i uczuciach. Każdy z nas mógłby zostać uchodźcą.

Turcy osmańscy po pokonaniu Serbów na Kosowym Polu (1389 r.) i podporządkowaniu Bułgarów uzyskali dominację na Bałkanach i zagrozili Węgrom. W odpowiedzi król węgierski Zygmunt Luksemburski w 1396 roku zorganizował antyturecką krucjatę. Oprócz Węgrów i sprzymierzonych z nimi Wołochów wzięło w niej udział rycerstwo z Francji, Burgundii, Niemiec, Czech, a nawet odległych Anglii, Szkocji, Aragonii czy Polski.
We wrześniu armia krzyżowców obległa naddunajską twierdzę Nikopolis w Bułgarii. Przeciwko niej wyruszył z wojskiem sułtan turecki Bajezyd I, wspierany przez swego wasala, księcia Serbii. Do walnej bitwy doszło 25 września 1396 roku. W efekcie konfliktów i braku koordynacji działań po stronie chrześcijan zakończyła się ona wielkim triumfem sułtana. Poległ kwiat zachodnioeuropejskiego rycerstwa, a Zygmunt Luksemburski uciekł z pola walki. Idea krucjatowa została skompromitowana na długie lata. Turcy zaś pokazali swą potęgę, budząc strach w chrześcijańskiej Europie.
Stanisław Rek, specjalista od dziejów Bizancjum, Bałkanów i Turcji, w swej szóstej książce wydanej w popularnej serii Bellony „Historyczne Bitwy”, ze swadą opisuje te wydarzenia, które miał ogromny wpływ na dzieje średniowiecznej Europy.

Czy mogliśmy wygrać to starcie? Dlaczego Polska nie zwyciężyła z Rosją w wojnie 1830–1831? Nie wszystkie polskie powstania były straceńczym aktem desperacji bez szans na powodzenie. Powstanie listopadowe było najlepiej przygotowanym starciem z zaborcą. Polacy mieli w ręku wiele atutów – świetnie wyszkoloną armię, doświadczonych w boju dowódców i rozbudzony romantyczną poezją, gotowy do poświęceń naród. Dlaczego się nie udało? Sławomir Leśniewski z powodzeniem mierzył się już z wielkimi polskimi mitami. Pisał o legendzie napoleońskiej, postaciach Jana III Sobieskiego i Bohdana Chmielnickiego, dynastii Piastów i Krzyżakach. Wartka narracja i wyśmienity styl pisarza niczym w powieści historycznej wciągają czytelnika w wir opisywanych wydarzeń. Jednocześnie autor nie waha się podważać utarte opinie i zadawać niewygodne pytania. Jaki był faktyczny polski potencjał militarny w 1830 roku? Czy chwalebna karta zasłużonych generałów ery napoleońskiej równoważyła fatalny stan ich ducha? Czy patetyczne sceny „pięknego umierania” w strofach Mickiewicza i Słowackiego mają cokolwiek wspólnego z rzeczywistością? Jak wyglądały walki dwóch dobrze przygotowanych, profesjonalnych armii? Jak ulatniała się nadzieja na zwycięstwo? A może powstania lepiej było uniknąć? Ostatnie pokolenie pamiętające wolną Rzeczpospolitą Obojga Narodów straciło dziejową okazję. Co zawiodło? Chybione decyzje, brak wyobraźni i wiary kolejnych dyktatorów powstania? A może paradoksalnie zabrakło tego, co często uznajemy za naszą narodową wadę – odrobiny brawury ze strony sparaliżowanych odpowiedzialnością dowódców? Pytanie o powstanie listopadowe należy do katalogu wielkich polskich dylematów. Nowa książka Sławomira Leśniewskiego o wielkiej utraconej szansie to pozycja obowiązkowa dla każdego miłośnika polskiej historii.

Po raz pierwszy bestsellerowa książka autorstwa Piotra Gursztyna ukazała się w 2014 r. Wydawnictwo Muzeum II Wojny Światowej opublikowało kolejną edycję tego dzieła, tym razem w przekładzie na język chiński.

Zbiorowe egzekucje, gwałty, zakopywanie ludzi żywcem, mordy na dzieciach… Bestialstwo, którego ofiarą padli mieszkańcy warszawskiej Woli, budzi przerażenie. Jednak, jak podkreśla autor, tym bardziej nie wolno go przemilczeć, również poza granicami Polski. W 2019 r. wydawnictwo MIIWŚ przygotowało edycję Rzezi Woli przeznaczoną na rynek niemiecki (Der vergessene Völkermord. Das Massaker von Wola In Warschau 1944). Tłumaczenie na język chiński jest kontynuacją globalnej popularyzacji tragicznego i bardzo ważnego wydarzenia, do którego doszło w trakcie Powstania Warszawskiego – masakry ludności cywilnej dokonanej przez Niemców. Nowa książka będzie skierowana nie tylko do czytelników z Chin, lecz również do osób z innych krajów, władających językiem chińskim.

Zbrodnia dokonana podczas Powstania Warszawskiego była zdarzeniem nadzwyczajnym, choć praktycznie zapomnianym. Czytelnik znający współczesną historię Chin może tu znaleźć analogię do masakry ludności cywilnej w Nankinie, do której doszło na przełomie lat 1937 i 1938. W książce zawarto nie tylko opis samych zdarzeń; autor podejmuje też próbę ustalenia przyczyn wyparcia z pamięci ludobójstwa, które stało się udziałem Niemców. Wartościowym uzupełnieniem narracji są historyczne fotografie pochodzące ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie.

Ukazało się wiele publikacji monograficznych czy też wspomnieniowych dotyczących zmagań polskich żołnierzy na frontach drugiej wojny światowej. Praktycznie jednym tchem można wymienić nazwy najsłynniejszych polskich oddziałów biorących udział w walce u boku aliantów. Niewielu jednak wymieniłoby Armię Polską na wschodzie czy też istniejącą w jej strukturach 7 Dywizję Piechoty. Polskich żołnierzy walczących na Wschodzie podzielono na tych z armii Berlinga oraz tych z 2 Korpusu Polskiego pod wodzą gen. Władysława Andersa, o reszcie właściwie zapomniano.
Tym samym niniejsza publikacja, którą mam przyjemność oddać w ręce Czytelników, znacząco uzupełnia ten brak. Wspomnienia por Wacława Jałowika są tym wartościowsze, że są to wspomnienia oficera, który po przeżyciu katorżniczej pracy w sowieckich gułagach rozpoczął służbę między innymi w 7 Dywizji Piechoty formowanej w ramach Armii Polskiej na Wschodzie. Do tej pory ta dywizja nie doczekała się swojego opracowania monograficznego.