O starzeniu się

W ostatnich latach zauważalny jest szybki wzrost osób starszych w populacji. Również ma to miejsce w Polsce. Wg danych GUS, w roku 2018 osób starszych było w populacji ok. 25%. Dla porównania w roku 2010 – ok. 20%. Zwiększanie się liczby osób starszych sprawia, że coraz więcej osób jest zaangażowanych nie tylko w towarzyszenie im na co dzień, zaspokajanie potrzeb specyficznych dla starszego wieku, ale również w specjalistyczną opiekę. Okres starości ma swoje pozytywne strony ale również negatywne. Do tych ostatnich zaliczane są przede wszystkim problemy zdrowotne, w tym problemy zdrowia psychicznego.

Proponowana książka poświęcona jest zdrowiu psychicznemu osób starszych, a także doświadczanym problemom. W części teoretycznej omówione zostały dane dotyczące najczęściej spotykanych problemów zdrowia psychicznego w wieku starszym, czynniki ryzyka oraz czynniki chroniące zdrowie psychiczne, a także metody psychologicznej pomocy. W części empirycznej zostały przedstawione wyniki badań przeprowadzonych wśród ponad 300 Polskich seniorów, a dotyczące nasilenia różnych problemów zdrowia psychicznego. Uwzględniono różne problemy funkcjonowania, tzn. poznawcze, emocjonalne, społeczne. Porównano to jak sami seniorzy widzą swoje problemy i to jak oceniają ich funkcjonowanie osoby dobrze ich znające. Zastosowane narzędzia oceny pozwalają wieloaspektowo spojrzeć na funkcjonowanie osób starszych, a także uwzględnić szereg korelatów stanu funkcjonowania.

W Polsce proces starzenia się ludności postępuje bardzo szybko, co zmienia kształt „polskiej kultury starości”. Na potrzeby niniejszej książki termin ten definiujemy jako zestaw norm i praktyk społeczno-kulturowych – realizowanych zarówno przez osoby starsze, jak i osoby młode wobec osób starszych – szczególnie istotnych na dalszych etapach życia. W naszych badaniach skoncentrowaliśmy się na „młodych” emerytach, a więc takich, którzy formalnie przeszli na emeryturę w okresie ostatnich pięciu lat. Ich doświadczenie emerytury jest więc krótkie, można powiedzieć, że są w fazie przejściowej pomiędzy kolejnymi etapami życia – pomiędzy późną dorosłością a starością. Ale jest to okres kluczowy, jeżeli chcemy gruntownie poznać doświadczenie starzenia się i uchwycić bieg życia jednostki w całej jego złożoności.
Przejście na emeryturę może być postrzegane jako znaczący moment w życiu człowieka. Ma on wpływ nie tylko na jednostkę przechodzącą na emeryturę, ale oddziaływa również na innych ludzi: członków rodziny, współpracowników, przyjaciół i znajomych. Jest więc kluczowy dla wielu wymiarów relacji społecznych. Pojawia się jednak pytanie, czy stanowi on punkt zwrotny w wymiarze tożsamościowym człowieka, czy w zasadniczy sposób odbija się na sposobie definiowania samego siebie i odnajdywania się w otaczającej rzeczywistości społecznej. Odpowiedź na to pytanie nie może być (i nie jest) odpowiedzią łatwą. Moment przechodzenia na emeryturę, jak i sam czas emerytury, nie jest bowiem doświadczeniem jednorodnym.

„Psychologia potrzeb osób starszych” to książka, która musiała powstać, zważywszy na sytuację demograficzną w Polsce, krajach UE i na świecie. Wszędzie przybywa ludzi starzejących się i starych, a starość jako etap życia człowieka wydłuża się systematycznie. Stąd niezwykle ważna wydaje się chwila refleksji nad sytuacją tej coraz liczniej reprezentowanej grupy osób – nad jej pozycją we współczesnym świecie, relacją z młodszym pokoleniem, postrzeganiem starszych ludzi przez społeczeństwo i media. Starość przedstawiona jest z perspektywy okresu rozwojowego i traktowana zgodnie z przyjętą zasadą rozwoju przez całe życie, czyli z założeniem, że człowiek jest aktywny i twórczy do samego końca i na każdym etapie swojej egzystencji dąży do zaspokojenia nie tylko potrzeb podstawowych, ale również wyższego rzędu, z potrzebą samorealizacji łącznie.

Starość jak ją widzi psychologia. Zagrożenia, możliwości, wspomaganie jest owocem czwartej konferencji naukowej poświęconej starości z perspektywy rozważań teoretycznych i badań empirycznych w obszarze psychologii. Jej organizatorami byli: Komisja Psychologi Polskiej Akademii Nauk oraz Instytut Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Treść artykułów dowodzi, że jakość starości każdego człowieka zależy przede wszystkim od jego własnej aktywności we wcześniejszych fazach rozwoju, jak również w samym okresie późnej dorosłości. Oczywiście jest ona także uwarunkowana podmiotowymi zasobami danej osoby oraz szerokim spektrum czynników środowiskowo-sytuacyjnych. O dobrą starość trzeba się troszczyć przez cały bieg życia i rozwoju, poczynając od troski innych o nas, zmierzając do troski o siebie (samotroski) i zwrotnie – do troski o drugich.

Publikacja będzie na rynku wydawniczym pozycją poszukiwaną zarówno przez przedstawicieli środowisk akademickich, jak i instytucji podejmujących działania aktywizujące, rehabilitacyjne i opiekuńcze na rzecz osób w wieku senioralnym. Pierwszych będzie inspirować do nowych konceptualizacji teoretycznych i eksploracji empirycznych, zaś drugim pozwoli lepiej zrozumieć potrzeby seniorów oraz opracowywać coraz bardziej skuteczne programy wspomagające ich psychospołeczne funkcjonowanie i podnoszące jakość ich życia.

Z recenzji prof. dr hab. Władysławy Pileckiej

Książka powstała w koedycji z Polską Akademią Nauk

Starzy ludzie nie istnieją?! Jak to? przecież społeczeństwa się starzeją. I coraz więcej wkoło nas przedstawicieli tej grupy. A jednak nie istnieją, bo świat ich nie chce zauważać, wtłacza w utarte koleiny i spycha na margines życia. Nie istnieją, bo nie pasują do obrazka: wszechwładnego dziś kultu młodości. No chyba, że są wybitnymi jednostkami i mając na karku osiemdziesiątkę, pokonują ultramaratony. Tylko wtedy się ich dostrzega. A przeciętni, zwykli starsi ludzie na emeryturze. Co z nimi? Część sama usuwa się w cień, bo w pewnym wieku przecież… nie wypada, nie przystoi. Część wręcz przeciwnie, wciąż czują się młodzi i chcieliby zapomnieć o PESEL-u. Dla nich też starość nie istnieje. Nie chcą jej, jest niemile widziana. Trudno im w nią uwierzyć, gdy dotyczy ich samych Barbara wrzuca na facebooka selfie z podpisem: „81 lat i lecę na randkę”.. Jak wygląda starość w Polsce? Wiele się zmienia i babcia czy dziadek nie są już postrzegani tylko jako idealni opiekunowie dla wnuków. Często czynni zawodowo, realizują swoje pasje, podróżują i są bardzo zajęci. Mimo to wciąż jednak w podejściu do starszego pokolenia pokutują u nas stereotypy. O nich właśnie, o wykluczeniu wiekowym, o obalaniu mitów, o lękach i pragnieniach starszych ludzi, o tych szukających pomocy i o dziarskich, aktywnych seniorach pisze Małgorzata Węglarz. I nie jest to lukrowana rzeczywistość. Bo nie jest łatwo ani tym, co zamknęli się w swojej samotności, ani tym, co mimo upływu lat chcą w pełni uczestniczyć w życiu. Autorka pokazuje wielowymiarowość procesu starzenia i różne odcienie ostatnich dekad życia. Rozmawia z psychologiem, geriatrą i opiekunem w domu spokojnej starości, a także z założycielką facebookowego portalu AgeFree „Wolni od metryki”. Reportaż Małgorzaty Węglarz to fascynująca lektura dla młodych i starych.

Publikacja jest nowatorskim ujęciem zagadnienia procesów starzenia się zmysłów. Autorzy opisują zmiany następujące z wiekiem i obejmujące wzrok, słuch, zmysł równowagi, dotyk, smak i powonienie oraz problemy stomatologiczno-ortodontyczne i foniatryczne, a także przedwczesne starzenie się zmysłów w chorobach uwarunkowanych genetycznie. Dopełnieniem tych treści jest opis budowy i starzenia się mózgu oraz umysłu z perspektywy psychiatrii. Autorami tekstów są specjaliści z takich dziedzin, jak geriatria, laryngologia, logopedia, okulistyka, stomatologia i psychiatria.

Publikacja skierowana jest do studentów medycyny i lekarzy wszystkich specjalności, spotykających się w swojej codziennej praktyce z zaburzeniami natury geriatrycznej, oraz do terapeutów, rehabilitantów, opiekunów i członków rodzin osób starszych. Będzie też cenną lekturą dla pracowników instytucji samorządowych tworzących programy odpowiadające na potrzeby systematycznie starzejącego się społeczeństwa.