Oblicza Wojny

W czasie powstawania materiału do Amforyzmów (i wcześniejszych FreeWolków) niczym refren powracało
(narracja wewnętrzna i wypowiedzi otoczenia) pytanie: „Po co ci to?”.
Coraz bardziej utwierdzam się w przekonaniu, że po to, by zaproponować coś, co da się czytać!
Co nie będzie hermetycznym tekstem dla wyrobionego naukowo konesera, tylko strawnym przesłaniem dla zwykłego czytelnika.
Wewnętrzny impuls podszeptywał, że najlepiej przygotować coś, co nie będzie wymagało heroizmu w trakcie czytania.
Żeby nie kraść ludziom czasu, warto nadać temu jak najbardziej syntetyczną formę.
Amforyzmy są gatunkową wariacją nawiązującą formalnie do aforyzmów, haiku, sentencji, paremii czy apokryfów.
Nie sposób ich jednoznacznie sklasyfikować.
I chyba nie ma takiej potrzeby.
Powstały zapewne dlatego, że chciałem „odlotu”, czyli oderwania się od kanonów dotychczasowej konwencji pisarskiej…

Zmierzając do brzegu, warto przyjąć za swoje przesłanie z okładki Aforyzmów Friedricha Nietzschego:

Wielki kulturowy spór, z jakim obecnie mamy do czynienia, jest w istocie sporem o człowieka. Ważny wkład do niego wnosi Krakowska Szkoła Antropologiczna na czele z Romanem Ingardenem, Karolem Wojtyłą, Józefem Tischnerem i Władysławem Stróżewskim.

Włączając się do tego sporu i kontynuując dorobek tej szkoły, Jan Galarowicz rozpoczął pracę nad wielotomową filozofią człowieka pt. Antropodramatyka. Otwiera ją tom Giganci filozofii człowieka. Autor omawia w nim antropologiczną myśl zachodnioeuropejskich filozofów, wielkich obrońców zagrożonego w naszych czasach człowieczeństwa – Schelera, Heideggera, Stein, Bubera, Guardiniego, Mouniera i Ricoeura - którzy zarazem w największym stopniu przyczynili się do wykrystalizowania się jego koncepcji człowieka.

Mimo, że zawarte w książce rozważania są solidnie udokumentowane, publikacja nie jest typową rozprawą naukową jest tekstem z pogranicza takiej rozprawy, pracy popularnonaukowej i podręcznika. Książka jest bowiem przeznaczona nie tylko dla filozofów, ale również dla psychologów i pedagogów, socjologów i kulturoznawców, teologów i duszpasterzy a także dla innych kategorii osób, które pracują z ludźmi, oraz wszystkich, którym zależy na głębszym rozumieniu siebie. Korzystanie z niej ułatwia język autora: książka jest napisana z pasją, jasno i przystępnie.

JAN GALAROWICZ (ur. 1949, Łopuszna) – krakowski filozof, nauczyciel akademicki (od 2015 emeryt) i popularyzator filozofii oraz publicysta – ukończył m. in. filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie się również doktoryzował jest uczniem prof. Władysława Stróżewskiego i ks. prof. Józefa Tischnera. Zajmuje się problematyką z zakresu antropologii filozoficznej, filozofii wartości i etyki. Inspiruje się przede wszystkim fenomenologią, personalizmem, dialogiką i filozoficzną myślą religijną. Jest autorem ponad dwudziestu książek, w tym m. in. esejów: Kochać naprawdę, Odnaleźć sens w cierpieniu i Szczęście na manowcach opracowania W drodze do etyki odpowiedzialności, podręczników: Na ścieżkach prawdy. Wprowadzenie do filozofii i Wprowadzenie do antropologii filozoficznej oraz prac popularnonaukowych: Martin Heidegger: genialny myśliciel czy szaman? i Ks. Józef Tischner.

Nie musisz znać filozofii, by poznać moc filozoficznego zdziwienia.

W tej pełnej myślowych paradoksów książce Peter Cave przedstawia 33 klasyczne i mniej znane filozoficzne problemy w sposób, który zmusi do zadumy nawet najmocniej stąpających po ziemi. Obywając się bez „izmów” i litanii nazwisk, za to z wykorzystaniem fantazji i dużej dawki humoru, autor prowadzi czytelnika od pozornie prostych sytuacji do samego sedna problemów, nad którymi od lat głowią się filozofowie. Czytelnik z reguły sam musi odnaleźć wyjście z myślowego labiryntu, w czym pomocna mu będzie opisowa bibliografia zawarta na końcu.

Lekko napisana, lecz z pewnością nie trywialna, książka przeznaczona jest dla każdego, kto zastanawia się nad światem – bez względu na wiek. Do ubocznych efektów lektury należy nieodparte poczucie zdziwienia rzeczywistością, a w skrajnych przypadkach – chęć zostania filozofem.

Prof. dr hab. Piotr Sztompka
Socjolog, profesor honorowy (emerytowany) Uniwersytetu Jagiellońskiego i wykładowca Wyższej Szkoły Europejskiej im. J. Tischnera. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności, oraz dwóch akademii zagranicznych: American Academy of Arts and Sciences oraz Academia Europaea. Doktor honoris causa czterech uczelni polskich i zagranicznych. Były Prezydent Międzynarodowe go Stowarzyszenia Socjologicznego (ISA). Jego książki były publikowane w 10 językach. W rankingu Stanford University (2023) znalazł się wśród 2% najbardziej wpływowych uczonych świata. Ostatnio w Polsce opublikował Słownik socjologiczny; 1000 pojęć (2020) oraz Socjologia: wykłady o społeczeństwie (2021). W 2023 roku ukaże się Wiarygodność, zamykająca „trylogię” o moralnych fundamentach życia społecznego: Zaufanie (2007), Kapitał społeczny (2018).

Prof. dr hab. Jerzy Hausner
Profesor doktor habilitowany nauk ekonomicznych, przewodniczący Rady Programowej Open Eyes Economy Summit oraz Rady Fundacji Gospodarki i Administracji Publicznej, b. wicepremier i minister gospodarki, pracy i polityki społecznej, poseł na Sejm 2001–2005, członek Rady Polityki Pieniężnej III kadencji, członek korespondent Polskiej Akademii Umiejętności, laureat nagród: Kisiela, Władysława Grabskiego, Edwarda Lipińskiego i Aleksandra Gieysztora, doktor honoris causa Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie oraz Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Profesor Honorowy Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Wybrane najnowsze publikacje: Społeczna czasoprzestrzeń gospodarowania. W kierunku ekonomii wartości (2019), Ile warta jest kultura? (2020), Państwo i my: osiem grzechów głównych Rzeczpospolitej - 5 lat później (red.) (2020).

Angielski filozof John Locke (1632–1704) zapisał się w historii jako „ojciec” współczesnej demokracji. Był pierwszym teoretykiem republikanizmu w dzisiejszym sensie. Dwa traktaty… są pod tym względem dziełem kanonicznym, a dla każdego politologa wprost obowiązkowym. Zainspirowały m.in. Deklarację Niepodległości i Konstytucję USA. To właśnie wtedy Locke stał się klasykiem idei nowoczesnej państwowości. Przełomowość republikańskiej myśli Locke’a opiera się przede wszystkim na odrzuceniu legitymizowania władzy czynnikiem nadprzyrodzonym, Bożym nadaniem. Polemice z poglądem, że wszelka władza ma charakter „ojcowski” i wywodzi się ostatecznie od władzy, jaką otrzymał Adam w raju, poświęcony jest pierwszy traktat. Drugi rysuje koncepcję władzy z nadania ludu i odpowiedzialnej przed ludem. Dramatyczne okoliczności powstania dzieła, jego fragmentaryczność, anonimowa publikacja za życia autora czynią lekturę tym ciekawszą. Również jej kontekst jest dość specyficzny. Locke, choć republikanin, godził swoje poglądy z pracą na rzecz króla i arystokratów. Dla niego monarchia i republika nie wykluczały się jeszcze politycznie. Monarcha miał władać jako „przedstawiciel” ludu. Radykalne przeciwieństwo dotyczyło samej legitymacji władzy: tam boskiej, tu społecznej. Obserwowanie, jak wykluwa się ta współczesna idea u myśliciela przecież na wskroś chrześcijańskiego, to jeden z bonusów lektury tego dzieła.

Lektura Bilikiewicza pokazuje, że wartości teoretyczne, jakie współdzieli społeczność naukowa baroku, były silnie związane z ideałem empiryzmu. Embriolodzy cenili więc między innymi dokładność, pomysłowość w projektowaniu doświadczeń, owocność, obszerność danych, powtarzalność i spójność wewnętrzną. Ponieważ w epoce tej całą dostępną wiedzę usiłowano przedstawić w postaci systemu, na liście wartości teoretycznych musiały znajdować się spójność zewnętrzna oraz szeroki zasięg. Tym, co z pewnością różni ją od współczesnego zbioru wartości teoretycznych, jest dezyderat zgodności z objawieniem.

Barokowy wzór prowadzenia badań naukowych nakazywał poznawanie przyrody środkami empirycznymi. Tylko w ten sposób, jak wyjaśniał już Francis Bacon, można osiągnąć cel, którym było opanowanie natury.

(…) obserwacje prowadzone post mortem uzupełniła anatomia animata, która stała się „ośrodkiem wszystkich rozważań”. Stwierdzenie, jaka jest na przykład kolejność wykształcania się poszczególnych narządów, było możliwe dzięki metodzie znanej już w starożytności, a polegającej na systematycznym otwieraniu zapłodnionych kurzych jaj. Po wiekach powraca do niej późnorenesansowy anatom Ulisses Aldrovandi, a potem stosuje i udoskonala ją jego uczeń, Volcher Koyter. Takie obserwacje prowadzono w całym omówionym przez Bilikiewicza okresie, od Harveya po Caspara Wolffa (fragment Wprowadzenia Artura Koterskiego).

Historia embriologii od Arystotelesa do Harveya doczekała się dzięki Brunowi Blochowi bardzo gruntownego opracowania monograficznego. Jeszcze bardziej atrakcyjny okres baroku i Oświecenia nie został, poza pojedynczymi esejami, jeszcze opracowany. Dlatego było dla mnie wielką radością, gdy młody uczony, dr Tadeusz Bilikiewicz [z Instytutu Historii Medycyny na Uniwersytecie w Krakowie] przyjechał do mnie w 1930 roku do Lipska i z wielkim zapałem podjął się opracowania tego problemu. Powstała interpretacja, która traktuje o historii embriologii od Harveya do Karla Ernsta von Baera, i która przedstawia embriologię nie w oderwaniu, lecz w szerokim kontekście prądów umysłowych tych fascynujących stuleci. Rzadko zdarza mi się, by uczeń tak dobrze rozumiał moje zamiary. Wyniki tej pracy zostały po raz pierwszy przedstawione jesienią 1930 roku na Międzynarodowym Kongresie Historii Medycyny w Rzymie i zyskały powszechne uznanie (fragment Przedmowy Henry’ego Sigerista).