Od małego Bergu do wielkiego Bergu

To była zwykła, kochająca się rodzina. On ciężko pracował, ona zajmowała się dziećmi. „Co się stało, że zabił?” – krzyczały pierwsze strony gazet, a obok dramatycznych tytułów pojawiały się zdjęcia atrakcyjnej blondynki i młodego mężczyzny. Mężczyzny, który tuż po niedzielnym grillu zabił nożem sześć osób, w tym dwoje swoich dzieci i jedno przyjaciół. Zbrodnia, której dopuścił się Damian Rzeszowski w piękne niedzielne popołudnie przy zacisznej ulicy Victoria Crescent, zelektryzowała nie tylko brytyjską wyspę Jersey, ale też całe Zjednoczone Królestwo. I przyznać trzeba, że nie poprawiła wizerunku polskiego emigranta.

Ewa Winnicka i Dionisios Sturis w „Głosach” próbują odpowiedzieć na to dręczące pytanie: co się stało, że zabił? Przemierzają brytyjski raj podatkowy, wyspę Jersey, na którą w poszukiwaniu lepszego życia przeprowadziła się rodzina Rzeszowskich. Rozmawiają z policjantami, znajomymi, przyjaciółmi, skrupulatnie śledzą przebieg rozprawy sądowej i przejmująco odmalowują postać zabójcy. Przede wszystkim jednak odczarowują mit emigrantów jako królów życia, pokazując to, o czym zazwyczaj się nie mówi. Cenę, jaką płaci większość wyjeżdżających: poczucie wyobcowania, egzystencję na granicy biedy, stres, choroby psychiczne, przemoc.

Autor chce przypomnieć inne czasy w Polsce, we Francji, na emigracji. Pragnie ocalić od zapomnienia ludzi, których spotkał podczas swoich dziennikarskich podróży w latach 70., 80. i 90., ważnych i odważnych w swym życiu. Zbiór powstał z tęsknoty za czasami bardzo trudnymi, często tragicznymi i bolesnymi, ale pełnymi przyjaźni i ludzkiej życzliwości.

"Lutyńskie tango i inne historie wojenne z Zaolzia" to nie tylko świetnie napisana książka, poświęcona tragicznym losom Polaków, żyjących na terenie Zaolzia podczas drugiej wojny światowej. Otylia Toboła wykonała tytaniczną pracę, docierając do wielu świadków i bazując swoją opowieść na dziesiątkach relacji, dokumentach, opracowaniach historycznych. Dzięki temu wznowione właśnie "Lutyńskie tango i inne historie wojenne z Zaolzia" stanowi prawdziwe kompendium wiedzy, dotyczącej historii mieszkańców tej ziemi w czasie niemieckiej okupacji i stanowi swoisty hołd, złożony poprzednim pokoleniom.
Z kart książki poznajemy zarówno losy tych mieszkańców Zaolzia, którzy pozostali na swojej ziemi, ale i tych, których zawierucha wojenna rzuciła w świat - najczęściej bez ich aprobaty. Lektura nierzadko wbija w ziemię, porusza, ale i wciąga. Niektóre fragmenty mogłyby posłużyć jako scenariusz do filmu sensacyjnego. Co jednak najważniejsze - wszystkie opisywane wydarzenia zdarzyły się naprawdę. Książka ta zainteresuje nie tylko miłośników historii.

Czy polska diaspora na Islandii przetrwa i stanie się trwałym elementem krajobrazu społecznego wyspy, czy będzie zjawiskiem efemerycznym? Jaki jest profil organizacji polonijnych na Islandii? Jak globalizacja, transnarodowość współczesnych migracji i rozwój technik telekomunikacyjnych wpływają na charakter i formy działania nowych diaspor? Jak Polacy poradzili sobie w czasie kryzysu ekonomicznego na wyspie? Islandia nie chce należeć do Unii Europejskiej, mimo negatywnych doświadczeń związanych z kryzysem 2008 r. Jakie są tego powody? Dlaczego wyspiarze do początków XX w. realizowali agrarny model rozwoju, kompletnie nieprzystający do warunków przyrodniczych, który doprowadził do ubóstwa i wielokrotnie do klęsk głodu, a dopiero w XX w. zdecydowali się oprzeć model gospodarczy na rybołówstwie? Czy pomysłem na rozwój w XXI w. jest turystyka, która ma zastąpić marzenia z początku XXI w. o byciu centrum finansowym Europy?
Na te i wiele innych pytań autorka odpowiada w sposób zajmujący, kompetentny i komparatystyczny, porównując sytuację polskiej diaspory na Islandii z sytuacją Polonii w innych krajach, prezentując islandzki proces narodowotwórczy w odniesieniu do procesów narodowotwórczych innych „małych i młodych” narodów europejskich. Książka jest wielowymiarowym opisem polskiej społeczności na Islandii, czerpiącym z kilkuletnich badań empirycznych, i fascynującą opowieścią o oryginalności i odrębności tego wyspiarskiego kraju.

Małgorzata Budyta-Budzyńska – socjolog i politolog, ekspert w dziedzinie polityki narodowościowej w Europie Środkowej i Wschodniej, zajmuje się problematyką migracji. W latach 1992–2008 pracownik naukowy Instytutu Studiów Politycznych PAN, od 2008 r. pracownik naukowy i nauczyciel akademicki w Collegium Civitas, kierownik kilku projektów badawczych dotyczących mniejszości narodowych i polskiej diaspory na Islandii. Autorka artykułów i książek na tematy narodowościowe i migracyjne, m.in.: Mniejszości narodowe – bogactwo czy problem? (2003), Socjologia narodu i konfliktów etnicznych (2010), Integracja czy asymilacja? Polscy imigranci na Islandii (2011).

Róża. Miłość i walka jest wzruszającym hołdem kochającego syna. Podziwiający matkę syn odkrywa przed nami wspaniałą kobietę o niespotykanym harcie ducha i poczuciu humoru. Maciej Chłapowski opowiada o o długiej drodze, jaką młodziutka wdowa przebyła z Polski przez Włochy, Portugalię i Anglię aż do Argentyny. Była to niebezpieczna i odważna wędrówka, godna powieści. Róża wylądowała w Buenos Aires w 1944 roku z trójką dzieci i u boku drugiego męża, hrabiego Karola Orłowskiego del Carril. Musiała odnaleźć się z zupełnie innym świecie, aby przeżyć i utrzymać swoją rodzinę. Podróż tę sprowokowała II Wojna Światowa, która na przestrzeni lat zmusiła wielu Europejczyków do emigracji. Argentyna była jednym z tych miejsc, które wydawały się idealne do rozpoczęcia nowego życia po przeżytym horrorze. Maciej Chłapowski ukazuje życie wyjątkowej, kosmopolitycznej rodziny. Trzeźwo spogląda na epokę, w której przyszło mu żyć. Mówi o wkładzie Polaków w zwycięstwo aliamntów, a poprzez relacje z życia na wsi, anegdoty ze szkoły i wspomnienia spotkań towarzyskich opisuje także złożony świat emigracji w czasach szerzącego się peronizmu.

Były gdzieś wśród bezkresów Azji, opanowanych przez terror NKWD, polskie dzieci, osierocone bądź oderwane od rodzin. Błąkały się głodne i chore, podróżowały w zamkniętych na głucho bydlęcych wagonach lub po prostu szły, brnąc w śniegu i błocie. Przemykały cicho przez brudne dworce. Kradły, aby przeżyć. I była w Taszkencie grupka ludzi, którzy chcieli uratować ich jak najwięcej, wywieźć poza granice ZSRR, stworzyć warunki do życia. Sylwetki tych dzieci i zmagania ich opiekunów z sowieckimi władzami ukazała Ordonka w książce, wydanej w 1948 w Bejrucie pod pseudonimem Weronika Hort (Hanka Ordonówna Tyszkiewiczowa), a zatytułowanej "Tułacze dzieci". Jest to przejmująca opowieść o ludziach „małych wiekiem, lecz dojrzałych cierpieniem” – szczególna kropla w morzu nieszczęść XX wieku.