Pionierki

Album Romana Warszewskiego i Arkadiusza Paula pt „Cuzco. Rzym Nowego Świata” to pierwszy polski album w całości poświęcony dawnej stolicy imperium Inków – Cuzco. Pokazuje on to, co pozostało z Cuzco prekolumbijskiego, i co – w czasach kolonialnych – wyrosło na jego ruinach. Krok po kroku, ulica po ulicy publikacja ta prowadzi nas od jednej architektonicznej osobliwości do drugiej. Znakomicie ukazuje kamienną fakturę dawnej metropolii, która dzięki swojej multikulturowości po dziś tworzy niepowtarzalną, jedyna w swoim rodzaju całość. To wyborna lektura zarówno dla tych, którzy Cuzco znają z autopsji, bo tam już kiedyś byli, jak i dla tych, którzy nigdy tam się nie wybiorą. Jedni i drudzy w albumie znajdą coś dla siebie. Cennym uzupełnieniem prawie 200 starannie wyselekcjonowanych fotogramów jest towarzyszący im tekst: krótki zarys historii Cuzco od jego powstania po przybycie konkwistadorów, jak i opowieść o tym, jak Cuzco stopniowo traciło swoje wpływy – najpierw na rzecz niepozornego miasteczka Jauji, potem na rzecz powstającej na wybrzeżu Oceanu Spokojnego – Limy.

Nieprzemyślane niszczenie dziedzictwa przyrodniczego (na niespotykaną dotąd w demokratycznej Polsce skalę), z którym mamy do czynienia w ostatnim czasie, sprowokowało Ewę Mańkowską-Grin do stworzenia następnego tomu z serii „Architektura jest najważniejsza”. Tom w całości poświęcony jest drzewom. Wydawnictwo EMG zaproponowało wybranym autorom napisanie esejów o drzewach i ich roli w kontekście działalności architektonicznej i urbanistycznej. Różnorodność spojrzeń i postaw prezentowanych w szkicach oddaje bogactwo możliwych sposobów rozumienia i opisu niełatwego związku natury i kultury. Zamieszczone w książce teksty Barbary Bartkowicz, Marty Leśniakowskiej, Małgorzaty Omilanowskiej, Olgi Tokarczuk, Grzegorza Piątka, Piotra Wróbla i Jana Rylkego mierzą się z zagadnieniami wzajemnej zależności, ostrego konfliktu, przenikania się i współżycia świata drzew z rozwijającą się w szalonym tempie cywilizacją człowieka i jej najlepiej widoczną emanacją: architekturą i budownictwem.

Drzwi to chyba najważniejszy element budowli – zarówno domu, jak i pałacu czy świątyni. Drzwi bywają otwarte lub zamknięte, łączą lub dzielą, zapraszają lub odstraszają, a nawet… edukują, jak to bywało choćby z drzwiami i portalami romańskich i gotyckich katedr, na których przedstawiano sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Drzwi to także symbol przejścia: między życiem a śmiercią, światłem a ciemnością, znanym a nieznanym, codziennością a świętem, tym, co świeckie a tym, co sakralne.
Nie mniej ważne jest okno. Bez niego nie ma w domu światła i kontaktu ze światem. Okno to jak gdyby powiększone oko domu, świątyni, a nawet przyrody, która mozolnie, dzięki erozji i wiatrowi, wykuwa je w skałach. To przede wszystkim niezwykle ważny element w architekturze.
Ten album to rezultat wielu lat wędrówki po świecie, obserwacji i fotografowania. Są tu zarówno afrykańskie drzwi z plecionki, jak i rzeźbione drzwi z brązu we florenckim Baptysterium. Drewniane drzwi norweskich chat i drzwi wykute w kamieniu przez dawnych mieszkańców Meksyku. Etiopskie drzwi zasłonięte jedynie płachtą i drzwi opatrzone kratą w krajach Ameryki Łacińskiej. Są także okna – drewniane, z dekoracyjnymi okiennicami czy gzymsami, z witrażami i kratami, z szybami albo bez szyb. Okna domów, meczetów, kościołów, a nawet… więzienia.
Album „Drzwi i okna świata” to podróż, podczas której przyglądamy się tym dwóm jakże istotnym elementom architektonicznym, które Elżbieta Dzikowska spróbowała ukazać w kontekście zarówno przyrody, jak i cywilizacji.

Wiek XIX, wraz z gwałtownym rozwojem społecznym i gospodarczym, stworzył nieznane przedtem dziedziny sztuki czy architektury, dorabiając do nich własną i tylko sobie właściwą ideologię. Wystarczy przypomnieć takie charakterystyczne tematy architektoniczne, jak „muzeum”, „bank”, „dom towarowy”, „dworzec”, „sąd”. Tematem takim był też, na nowo teraz przekształcany, stary temat „rezydencji”. Rezydencja królewska, książęca, szlachecka, bankierska lub fabrykancka stawała się najbardziej widocznym nośnikiem politycznych i społecznych poglądów i przekonań ich właścicieli.

Teren Wielkopolski nie różnił się pod tym względem od innych krain wchodzących w skład monarchii pruskiej. Poprzez specyfikę polityczną czy gospodarczą rozmaite działania mogły nabierać i nabierały własnych znaczeń czy podtekstów. Na przykładzie wielkopolskich realizacji z przełomu XVIII i XIX wieku, między innymi w Kórniku, Dębnie, Komierowie, Smogulcu czy Posadowie, autor omawia charakterystyczne cechy rodzącego się wówczas stylu narodowego.

Mapa "Gdańsk Stare Miasto" to propozycja dla osób, które chcą nie tylko zwiedzić miasto nad Motławą, ale też mieć pamiątkę z wycieczki, inną niż zdjęcia i darmowe foldery. Front mapy to plan Starego Miasta z naniesionymi ilustracjami przedstawiającymi najważniejsze zabytki położone na tym terenie. Na odwrocie znajdują się opisy tychże zabytków, które znakomicie zastąpią grube książki czy przewodnika. Mapa jest przejrzysta, czytelna, a niewielka skala (1:3900) pozwala bez problemu poruszać się po terenie.

Historia kościoła dziś noszącego imię świętego Józefa sięga połowy XIV wieku.
Z myślą o miejscu opieki dla chorych na trąd powstał wówczas kompleks budynków pod patronatem św. Jerzego: kościół, szpital i dwór. Jak to się stało, że zabudowania sakralne na rogu ulicy Elżbietańskiej i Bielańskiej kilkakrotnie zmieniały swoją nazwę, przeznaczenie i gospodarzy? Wraz z autorem udajemy się w podróż w czasie od średniowiecza po współczesność, w miejscu, gdzie burzliwa historia Gdańska również odcisnęła swoje piętno.

O autorze:
Andrzej Januszajtis, fizyk, muzyk, historyk i niestrudzony popularyzator wiedzy o Gdańsku. Urodził się w 1928 r. w Lidzie, od 1948 r. mieszka na Wybrzeżu. Od 1967 r. publikuje książki poświęcone historii miasta i angażuje się w odrestaurowanie zabytków. W latach 1990-1994 przewodniczący Rady Miasta Gdańska. Za swoją działalność odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz tytułem Honorowego Obywatela Gdańska. Jego książki oraz wykłady od lat cieszą się niesłabnącą popularnością wśród osób zainteresowanych historią stolicy Pomorza.