Pisanie i czytanie (o) fotografii. Odkrywcy, klasycy, obrazoburcy

Postjugosłowiańska produkcja dramatopisarsko-teatralna to przestrzeń oferująca możliwości zaobserwowania transpozycji idei artystycznych, społeczno-politycznych i filozoficznych. Wiąże się to z mobilnością kulturową, integracją wielu komponentów o różnym pochodzeniu kulturowym oraz tworzeniem nowych jakości. Fundamentem badań nad tym mechanizmem jest postrzeganie kultury jako procesu wymiany oraz odwołanie się do modelu sieci otwartych połączeń. Przedstawione tu projekty artystyczne dramatopisarzy i reżyserów teatralnych, aktywnych w krajach byłej Jugosławii, stanowią potwierdzenie, że jest to zjawisko pozostające wciąż w fazie rozkwitu. Jego dynamiczna formuła to dobry punkt wyjścia do refleksji na temat przepływów oraz powiązań ideowych i estetycznych, coraz bardziej dostrzegalnych w dramaturgii i teatrze wielu krajów Europy.

Monografia ostatniego, nieukończonego spektaklu twórcy Cricot 2. W oparciu o niepublikowane dotąd źródła (zarejestrowane na taśmach wideo próby spektaklu, rękopisy Tadeusza Kantora, rysunki itp.) autor odtwarza proces powstawania przedstawienia, przerwany przez śmierć reżysera. Interpretacje koncentrują się tu wokół cząstkowych ujawnień dzieła, mających miejsce za życia artysty. Książka składa się z sześciu rozdziałów przybliżających skomplikowane zależności między artystą-autorem i dziełem „w toku”. Proces tworzenia inscenizacji „Urodzin” jest ujmowany jako wysiłek poszukiwania pamięciowych śladów i ich powtarzania w scenicznej reprezentacji, a rola Tadeusza Kantora – jako demiurga, który kulminuje i przekracza postawy przyjmowane przez siebie w poprzednich przedstawieniach Teatru Śmierci.

Monografia zawiera 13 artykułów przedłożonych do publikacji przez krajowych i zagranicznych autorów. Książka proponuje splot tekstów wyrastających ze ściśle naukowej perspektywy badawczej z bardziej praktycznym podejściem proponowanym przez autorów będących jednocześnie twórcami. U źródeł proponowanego zestawienia leży przekonanie redaktorów tomu, że w ostatnich dziesięcioleciach dokonało się znaczne przewartościowanie relacji pomiędzy tkanką tekstową i tkanką sceniczną przedstawienia teatralnego.

Materiał badawczy jest zróżnicowany i obejmuje zarówno teatr polski – przywoływana jest chociażby twórczość Gardzienic, Teatru Wierszalin oraz Andrzeja Wajdy – jak i teatr światowy, nie tylko anglojęzyczny. Książka doskonale wpasowuje się w profil serii wydawniczej BETWEEN.POMIĘDZY, będąc jubileuszową – dziesiątą – propozycją.

Dzieła Wojciecha Hasa można nazwać nieustającą refleksją nad naturą czasu. Książka zawiera analizy i interpretacje wszystkich pełnometrażowych filmów fabularnych reżysera. Ich głównym motywem jest doświadczenie czasu rozumiane jako subiektywne przeżycie człowieka. Jest to czas świadomości, pamięci i wyobraźni, istniejący na ekranie za sprawą charakterystycznej koncepcji bohatera i filmowej wizualizacji. Analizy filmów ujawniają także, w jaki sposób reżyser powiązał subiektywne doświadczenie czasu z problematyką egzystencjalną, historyczną i filozoficzną. Istotnym motywem książki jest literacki kontekst dzieł Hasa (filmowe adaptacje literatury) oraz wpływ tradycji romantycznej na stworzoną przez niego formułę kina poetyckiego. To za sprawą tych powiązań bohaterowie Hasa niosą w sobie znamię indywidualnego doświadczenia czasu, wprowadzając zarazem widza w obszar sztuki, w którym doświadczenie to zaistnieć może w szerszym jeszcze wymiarze.

Praca składa się z dwóch części: szkiców analityczno-intepretacyjnych oraz appendiksu dydaktycznego. Autorka podejmuje się tropienia i odkrywania we współczesnych filmach „medialnych cudów”, za które uważa przede wszystkim ślady „starych” mediów, niegdyś fascynujących i pobudzających wyobraźnię: zabawek optycznych, pokazów fantasmagorii, filmów trikowych i fantastycznych, automatów i mechanicznych zabawek. Badania prowadzone przez autorkę wpisują się w nurt archeologii mediów oraz Nowej Historii Kina. Szkice dotyczą filmów z szeroko rozumianej sfery popularnej, takich jak: Oz Wielki i Potężny Sama Raimiego, Hugo i jego wynalazek Martina Scorsese czy Babadook Jennifer Kent. Przyjęta perspektywa badawcza sprzyja dostrzeganiu w analizowanych obrazach licznych treści autotematycznych. Appendiks dydaktyczny, skierowany przede wszystkim do nauczycieli i wykładowców pracujących w dziedzinie edukacji filmowej z odbiorcami w różnym wieku, zawiera pomysły na konkretne ćwiczenia, inspirowane filmowym seansem. Recenzja książki ukazała się w czasopiśmie: - „Forum Akademickie” nr 12/2015, s. 71 (Marek Misiak: Magicy kina) - „Nowe Książki” 12/2015, s. 52–53 (Tomasz Jopkiewicz: Tęsknota za baśnią)

W dziejach teatru europejskiego nie ma bodaj drugiego zjawiska tak bardzo obciążonego bagażem błędnych wyobrażeń i interpretacji, jak komedia dell’arte. W obiegowej opinii funkcjonuje ona jako oparty na beztroskiej improwizacji teatr, w którym aktorzy noszą maski, robią salta i zmuszają widownię do śmiechu niewybrednymi gagami. (… ) Tymczasem komedia dell’arte powinna być postrzegana jako synonim teatru: różnorodnego, podlegającego ewolucjom i metamorfozom, raz opartego na tekście, innym razem niemal od niego niezależnego, performerskiego, eksperymentalnego. W komedii dell’arte, jak nigdy wcześniej, najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na charakter przedstawień był gust widzów. Wynikiem przyjęcia przez aktorów tej szczególnej optyki była niespotykana wcześniej heterogeniczność spektakli. Na scenie mieszały się muzyka, taniec i słowo, powaga zderzała się ze śmiechem, a publiczność czerpała przyjemność nie tylko z pikantnych żartów i zabawnych nieporozumień, ale także z rozwiązania węzła dramatycznego, z katharsis i nauki moralnej. Koncentrując się na tym, co w komedii dell’arte najbardziej rzuca się w oczy, łatwo zapomnieć o tym, co – szczególnie dziś – wydaje się zwyczajne, zatem pozornie niewarte opisywania: o wszechstronności, talencie i profesjonalizmie aktorów, które sprawiały, że schematyczne scenariusze zamieniały się na scenie w fascynujące historie. Maski, improwizację i komediowe gagi należy traktować tak, jak traktowali je sami aktorzy – jak składniki potraw, które tylko w harmonii z pozostałymi elementami spektaklu mogły tworzyć spójną całość, zaś wyizolowane z kontekstu stawały się niestrawne. Ze „Wstępu”.