Pismo tekst literatura Praktyki piśmienne starożytnych Greków i matryca pamięci kulturowej Europe

Łuk Odyseusza należy do najbardziej znanych elementów świata Homera. Łucznikiem był także Herakles. Z łucznictwem kojarzeni też są dziś Scytowie oraz ci, którzy brali czynny udział w przemianach kończących starożytność – Hunowie. Książka ta przedstawia pozycję słynnych łuczników starożytności w ówczesnej kulturze. Przedstawienie przez Homera Odyseusza jako posługującego się łukiem nie mogło być przypadkowe, lecz stanowiło ono wynik oddziaływania etosu łucznika w Grecji archaicznej i późniejszej, w czasach domniemanego życia autora eposów. Pozycja łucznika w ówczesnej kulturze przebija między wierszami Iliady i Odysei. Podobnie wygląda podejście starożytnych Greków do kultu samego łuku, a nawet materiału, z którego jest on wykonany. Ważne jest tu podkreślenie przebijającego u Homera echa etosu łucznika prehistorycznego, używającego łuku refleksyjnego w walce o byt.
Ostatni rozdział książki omawia znalezisko Złotego Łuku z Jakuszowic. Sprawa ta skupia w sobie wątek polski, etos łucznika w starożytności i koczownicze jubilerstwo. Podsumowuje też przemiany polityczne, kulturowe i inne, które zaszły w Europie w wyniku wędrówki ludów i u końca czasów starożytnych...

Trzeci, kolejny tom Historii starożytnych Greków, otwiera opowieść o wyprawie Aleksandra Wielkiego, daleko na wschód rozszerzającej świat, w którym Grecy znaleźli miejsce dla siebie, swoich miast i swojej kultury; narrację zamyka powstanie na jego obszarach nowego, rzymskiego już ładu, kiedy to o losach ludów decydowali nie hellenistyczni władcy, lecz politycy i cesarze przebywający w Rzymie nad Tybrem.
Dwa wielkie tematy powracają w tym tomie nieustannie: relacje między Grekami a ludami Wschodu oraz ich cywilizacjami, a także kolejne starcia z agresywną, ekspansywną i brutalną republiką rzymską. O ile jednak w pierwszym wypadku Grecy odnieśli widoczne zwycięstwo, ponieważ z cywilizacji faraońskiego Egiptu, z cywilizacji Babilonii, Syrii czy Anatolii pozostało niewiele, to konfrontacja z Rzymem tylko pozornie zakończyła się klęską Hellady, w istocie zaś wyszła ona z tego starcia zwycięsko: oto monarchie hellenistyczne wprawdzie nie potrafiły się obronić, ale Rzym wchłonął tę cywilizację i kontynuował jej dorobek aż po kres antycznego świata.

Książka Barbary Patzek, wykładowcy historii starożytnej na uniwersytecie w Essen, jest znakomitym wprowadzeniem do lektury Iliady i Odysei, dwóch poematów leżących u początków kultury literackiej i intelektualnej Zachodu. Autorka przybliża czytelnikowi podstawowe zagadnienia homerowej krytyki: autorstwo poematów, ich specyficzne miejsce w dziejach literatury greckiej, gdzieś na pograniczu kultury ustnej i dopiero kształtującej się kultury piśmiennej, wreszcie związek epiki heroicznej z rzeczywistością historyczną. Profesor Patzek równie sprawnie porusza się w obszarze problematyki krytyczno-literackiej, mitograficznej (czy wręcz: religioznawczej), historycznej i archeologicznej. Homer i jego czasy to esej skierowany przede wszystkim do studentów filologii, historii i archeologii, ale także do wszystkich tych, którzy mają szerokie zainteresowania humanistyczne i chcą dowiedzieć się czegoś o źródłach naszej cywilizacji.

Książka poświęcona historii obyczajowości w świecie antycznym oraz szeroko rozumianej kulturze dnia powszedniego. Autorka pisze o „człowieku świata starożytnego”, przedstawiając go na szerokim tle funkcjonowania państwa, miasta, społeczeństwa i rodziny. Przedstawia życie codziennym w domu, w szkole, małżeństwie, pracę i zawody, zagadnienia komunikacji, łączności i podróżach (dokąd i czym podróżowali Grecy i Rzymianie), systemów pieniężnych i handlu, zarówno na szczeblu międzynarodowym, jak i zwykłego rynku w miastach, liczenia czasu i kalendarza, medycyny i lecznictwa, pisze o sposobach spędzania wolnego czasu, bibliotekach, teatrze, zawodach sportowych uroczystościach, świętach i obrzędach, religii, wróżbiarstwie i słynnych przepowiedniach, o śmierci i rodzajach pochówku, o sposobach eksploatacji i „oswajania” przyrody i klęskach żywiołowych i traktowaniu przez starożytnych zjawisk przyrodniczo-klimatycznych. Własne rozważania i wnioski autorka ilustruje licznymi cytatami z dzieł autorów starożytnych. Książka zawiera ok. 150 ilustracji czarno-białych w tekście.

Wciągająca lektura dla studentów filologii klasycznej, historii, archeologii, kulturoznawstwa, socjologii, liceów o profilu humanistycznym, maturzystów, olimpijczyków i miłośników historii oraz dla każdego zainteresowanego życiem codziennym w starożytności.

Zbyt często zapominamy, że pojęcie obrazu nie jest z nami od zawsze. Stanowi ono intelektualny wynalazek epoki Axenzeit. Dzięki niemu świat Greka epoki klasycznej to the brave new world – staje się nie tylko rozpoznawalny, ale również interpretowalny. Ukształtowany wówczas sposób myślenia i postrzegania rzeczywistości zapoczątkowuje szczególny typ kultury diakrisis, która w swych zrębach funkcjonuje do dziś. Jej naturalność, oczywistość oraz racjonalna poręczność przesłaniają nam jednak archaiczny świat przed epoką obrazu. Pytanie, jakie warto więc zadać, brzmi: co zobaczymy, jeśli uwolnimy się od kategorii reprezentacji, podobieństwa i wizerunku? Co zobaczymy, próbując spojrzeć na świat oczami homeryckiego Telemacha? Książka ta zwraca się ku wąskiemu, lecz niezwykle ważnemu wycinkowi kultury dawnej Grecji (IX–IV w. przed Chr.), w którym nie tylko rzeczy zostały przekształcone w obrazy, obrazy w pojęcia, ale także ikoniczność, będąca dotąd formą oddziaływania, stała się wizualnością. Analiza tego procesu to cała „archeologiczna manufaktura” ukierunkowana nie tyle na zabytki, ile na ich kulturowe siedliska – eikotopie. Paradoksalnie bohaterami tej książki nie są więc wyłącznie tytułowe rzeczy i obrazy – rzeczowniki, ale również zespolone z nimi działania, praktyki i gry społeczne oraz ich światopoglądowe motywacje. Ów amalgamat zyskuje tu miano faktu ikonicznego – wytworzonej rzeczy o określonych jakościach i własnościach plastycznych, będącej jednocześnie wizerunkiem, zdarzeniem i stanem. Przeszłość oglądamy oczami antykwariusza, muzealnika – oczami pełnymi zachwytu i zrozumienia dla kształtu wylewu attyckiej wazy, dla jej technologicznej doskonałości. Widziany z tej perspektywy świat skazany zostaje na bycie przedstawieniem. To przestrzeń biernych, podległych, oswojonych obiektów. Jednocześnie ten niemy świat antycypujemy; to w nim szukamy życia, choć jest on martwy, jest nam dany już tylko jako las kamiennych reprezentacji. Cena za dostąpienie poczucia estetycznej wzniosłości, za odczucie piękna mającego niejednokrotnie posmak autoerotycznego zaspokojenia (ale czyż nie o to nam właśnie chodzi?) jest wielka. Chcąc mówić o kulturze Grecji, chcąc zobaczyć coś więcej niż tylko zachwycające, piękne szczątki, musimy jednak zmienić nastawienie. Nasze zadanie to odwrócić na chwilę proces dewerbalizacji kultury, gdyż dawna Grecja to przede wszystkim przestrzeń aktywnego oddziaływania, ucieleśnionego, uczestniczącego, sprawczego współbycia; to zastygający z czasem – w coraz piękniejszych przedmiotach – czasownik. fragment Słowa wstępnego „Reliefy rozmazane to dzieło nowatorskie i kompletne, w którym odnajdziemy fascynującą opowieść o wizualnym przełomie, jaki dokonał się w kulturze archaicznych Greków. Aby wniknąć w ów świat myślenia i działania sprzed racjonalizującej epoki Platona i Arystotelesa, autorowi nie wystarcza jednak sama biegłość praktyczna archeologa klasycznego ani filologiczna znajomość greckich tekstów. Wykorzystuje on gruntowną podbudowę teoretyczną, której dostarcza filozofia czy głęboki namysł kulturoznawczy, by ukazać nam ikoniczność w sposób dla badacza kultur starożytnych niezwykły i oryginalny. Śmiałość ta jest wielką zaletą książki, gdyż pozwala zerwać zasłonę oczywistości z naszych spekularnych przyzwyczajeń i interpretacyjnych nawyków dotyczących greckich obrazów. To również studium napisane na styku dwóch wielkich antropologicznych tradycji: frankofońskiej oraz anglosaskiej, łączące tym samym interpretacyjną świeżość z metodologiczną dyscypliną. Z pewnością będzie nie tylko cennym przewodnikiem dla starożytników, ale dzięki swej erudycyjności może także stanowić niewyczerpane źródło inspiracji dla szeroko rozumianych przedstawicieli nauk humanistycznych: kulturoznawców, filozofów sztuki, kognitywistów czy antropologów kultury”. dr hab. Gościwit Malinowski, prof. UWr

Książka Cypriana Mielczarskiego przedstawia zarówno podstawowe fakty, jak i mało znane szczegóły dotyczące jednego z najbardziej intrygujących zjawisk starożytności – fenomenu sofistów.
Na sofistach przez całe wieki ciążyła opinia sprzedajnych nauczycieli i cynicznych mistrzów dysputy. Mieli nauczać sztuczek pozwalających dowieść każdej tezy, a nawet psuć młodych ludzi, którzy dzięki ich naukom obalali jakoby argumenty ojców i tradycyjnych wychowawców. Także popularność niemieckiej filozofii idealistycznej usunęła w cień koncepcje sofistów, hołdujące ideom różnorodności, pluralizmu i względności.
Najnowsze badania, jak pokazuje Cyprian Mielczarski, pozwalają jednak ujrzeć największych indywidualistów starożytności, a być może całą kulturę antyku, w innym świetle. Antyabsolutystyczna, antytotalistyczna pasja sofistów jawi się jako fundament europejskich tradycji społeczeństwa obywatelskiego, wolnomyślicielstwa i nonkonformizmu.
Autor z finezją i precyzją kreśli sylwetki słynnych sofistów od Protagorasa i Gorgiasza po Anonima Jamblicha. Co szczególnie ważne dla dzisiejszego odbiorcy, nie cofa się przed odnoszeniem starożytnych idei do zjawisk we współczesnym życiu politycznym. Książka wypełnia wyraźną lukę w zestawie lektur nie tylko studentów filozofii czy filologii klasycznej, lecz także socjologii i politologii, a wreszcie ludzi zainteresowanych genezą politycznego i społecznego świata, w którym żyjemy.