Polityka społeczna

Nierówności płacowe w długim okresie, mierzone stosunkiem dochodów górnego decyla do najniższego, w ostatnich dwóch dekadach wzrosły w Polsce najbardziej ze wszystkich krajów należących do OECD. Jednocześnie problematyka wzrastających nierówności ekonomicznych była w publicznym dyskursie pierwszych piętnastu lat transformacji właściwie nieobecna. Bardzo rzadko również ten – klasyczny przecież – temat sporów filozoficznych i politycznych pojawiał się w polskiej debacie politycznej.
Książka Wojciecha Woźniaka podejmuje ważny poznawczo i społecznie problem związany z percepcją nierówności społecznych i ich dziedziczenia przez reprezentantów gremiów politycznych na szczeblu centralnym i lokalnym. Obydwie te grupy mają istotny wpływ na formułowanie polityki społecznej: pierwsi na poziomie krajowym poprzez stanowienie prawa i jego monitoring, drudzy na poziomie lokalnym, oraz – w przypadku drugich – na realizację tej polityki wobec konkretnych społeczności, jednostek i rodzin. Znaczenie przypisywane nierównościom społecznym przez rządzących warunkuje działania w różnych dziedzinach (np. podatkowej, finansowej, pomocy społecznej, edukacyjnej, zdrowotnej itd.) i ma istotny wpływ na zróżnicowanie jakości życia obywateli i szanse życiowe ich potomków. Praca ta jest oryginalnym i nowatorskim opracowaniem naukowym.

Prof. dr hab. Wielisława Warzywoda-Kruszyńska
Uniwersytet Łódzki

Wybór tematu książki jest bardzo aktualny. Jeżeli założymy za Millsem, że celem nauk społecznych jest nie tylko gromadzenie faktów, lecz także próba wyjaśniania prywatnych trosk ludzi językiem problemów społecznych i systemowych, to refleksja nad nierównościami społecznymi w dobie kryzysu finansowego, socjalnego i politycznego jest ze wszech miar uzasadniona i wskazana. Każda kolejna podpowiedź ze strony socjologii – szczególnie potwierdzona solidnie zebranym materiałem empirycznym – wzbogaca debatę publiczną.

Dr hab. prof. UWr. Piotr Żuk
Uniwersytet Wrocławski


Wojciech Woźniak (ur. 1978) – socjolog, pracuje w Katedrze Socjologii Ogólnej na Wydziale Ekonomiczno--Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Autor lub współautor ponad 30 artykułów opublikowanych w tomach zbiorowych i czasopismach naukowych. Wchodził w skład zespołu koordynującego projekt PROFIT, pierwszy w historii projekt badawczy finansowany ze środków programów ramowych w dziedzinie nauk społecznych, koordynowany przez uczelnię z krajów, które przystąpiły do UE w roku 2004.
Jego zainteresowania badawcze i wynikające z nich publikacje dotyczą problematyki nierówności społecznych, edukacji, polityki społecznej, dyskursu publicznego wobec kwestii społecznych (m.in. zjawiska paniki moralnej), fińskiego modelu społeczno-gospodarczego, a także socjologii sportu. Jest członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego (ISA), Brytyjskiego Towarzystwa Socjologicznego (BSA), Europejskiej Sieci Badaczy Polityki Społecznej (ESPAnet) oraz Westermarck Society, czyli Fińskiego Towarzystwa Socjologicznego. Prowadził gościnne wykłady na uniwersytetach w Niemczech (Wolny Uniwersytet w Berlinie i Uniwersytet Justusa Liebiga w Giessen) oraz w estońskim Tartu i fińskim Tampere.

Tematyka niniejszej książki koncentruje się wokół zagadnień związanych z działaniem w polu pracy socjalnej, a szczególnie z nowymi przestrzeniami działania podejmowanego przez pracownika socjalnego. Praca socjalna ujmowana jest zarówno jako teoretyczna refleksja jak i praktyka społeczna – przy czym oba te wymiary współistnieją ze sobą. Praktyk, by móc identyfikować, analizować i oceniać niepokojące kwestie społeczne, a następnie podejmować skuteczną interwencję (zmianę) powinien działać w oparciu o refleksję naukową. Współcześnie działania pomocowe są realizowane nie tylko w znanych dotychczas obszarach, ale pojawiają się również nowe przestrzenie, w których pracownik socjalny uczy się sobie radzić.

Prezentowana książka składa się z trzech części. Autorzy pierwszej z nich naświetlają problematykę pracy socjalnej w wymiarze aksjologicznym.

W drugiej części publikacji szczególną uwagę poświęcono zagadnieniom z obszaru praktyki społecznej. Autorzy zamieszczonych w niej tekstów dokonują prezentacji działań socjalnych skierowanych zarówno do dzieci, jak i dorosłych. Podejmują oni między innymi problematykę osób chorych, niepełnosprawnych, resocjalizowanych. Przeważa tu zainteresowanie pracą socjalną na rzecz rodzin, w tym rodzin w żałobie oraz ubogich. Teksty obrazują także wybrane przykłady pomocy instytucjonalnej, np. działalności Stowarzyszenia Obrony Praw Ojca czy też Klubu Seniora.

Artykuły z obszaru pomocy potrzebującym w wymiarze prawnym i praktyce społecznej składają się na cześć trzecią prezentowanego tomu.
Publikacja skierowana jest do szerokiego grona odbiorców, zarówno teoretyków, jak i praktyków pracy socjalnej.
Zawarte w tej pozycji zasoby wiedzy, źródła i obszerna literatura prezentowanych problemów, jak tez wielość podejść metodologicznych, a także szeroka gama sposobów prezentacji uogólnień, jak też staranne zarysowanie dawnych i równolegle nowych przestrzeni pracy socjalnej w różnych lokalnych środowiskach, (...), uzasadnia (...), że książka będzie ważną pedagogiczna pozycją.
Stanowi ona pewnego rodzaju "panoramę" problemów, trudności, dylematów jakie staja przed pracownikami socjalnymi dziś, w obecnych warunkach społecznych i ustrojowych. ukazuje, że praca socjalna to nie tylko praktyka działania ale także konieczność stawiania sobie pytań teoretycznych i szukania na nie odpowiedzi we wszystkich konkretnych sytuacjach.

W książce autorki przedstawiają, między innymi, propozycję porządku terminologicznego dotyczącego pojęć „cykl życia” i „bieg życia”. W ich bowiem ocenie są one zarówno w języku potocznym, jak i w publikacjach naukowych stosowane w sposób dowolny, dość przypadkowy i nie zawsze dogłębnie przemyślany. Pomimo że w dorobku nauk społecznych można znaleźć wiele publikacji dotyczących relacji między zagadnieniami biegu lub cyklu życia a polityką (polityką publiczną, polityką społeczną), istnieje, zdaniem autorek, potrzeba dokonania systematycznej analizy specyfiki każdej z tych dwóch kategorii w nauce o polityce społecznej. Celem autorek jest zarówno ukazanie zalet i ograniczeń obu omawianych podejść badawczych, jak i usytuowanie ich w szerszym kontekście teorii polityki społecznej.

Autorki proponują, by w nauce o polityce społecznej używać – jako podstawowych – dwóch pojęć: cykl życia (ang. life cycle) i bieg życia (ang. life course) – nadając im specyficzne dla polityki społecznej definicje i traktując je nie tylko jako kategorie nauki, lecz także jako dwie swoiste perspektywy badawcze. Te perspektywy charakteryzują zarówno różnice, jak i podobieństwa. Uznają jednak, że w każdej z nich należy uwzględniać m.in.: temporalny wymiar dystrybucji osobistych i społecznych zasobów, jakie jednostki mają lub mogłyby mieć do dyspozycji, holistyczne podejście do życia człowieka, wielość czynników kształtujących cykl i bieg życia oraz występowanie momentów przełomowych (kryzysów) w cyklu i biegu życia.

Podręcznik prezentuje:

przystępnie wyjaśnione teoretyczne podstawy pracy socjalnej, odniesienia dziedziny do myśli m.in. Habermasa, Giddensa, Bourdieu, Foucaulta, Buttler oraz do kierunków politycznych i ruchów społecznych,
sposoby wykorzystania w praktyce metodologii z obszaru analizy systemowej, etnometodologii, etnografii, badań empirycznych,
ujednoliconą strukturę rozdziałów (wyjaśnienie teorii i ich przydatności w praktyce, słowniki podstawowych terminów, pytania edukacyjne) ułatwiającą studiowanie i przygotowanie się do egzaminów.

Podręcznik przeznaczony dla:

studentów pracy socjalnej na studiach wyższych,
słuchaczy kolegiów pracowników służb społecznych,
studentów pedagogiki, socjologii, politologii, nauk o rodzinie,
uczestników szkoleń specjalistycznych dla pracowników socjalnych.

Okazuje się, że większość badanych samotnych rodziców i osób długotrwale bezrobotnych uznaje, iż wskutek realizacji polityk warunkowego dochodu minimalnego i aktywnej integracji społecznej „z trudem utrzymuje się na powierzchni”. Podobnie oceniają te polityki pracujący biedni, z tym że dla nich korzystanie z pomocy społecznej jest trudniejsze z powodu instytucjonalnej bezwładności agend zaangażowanych w udzielanie wsparcia, reagujących bardzo zachowawczo na poszerzający się zakres zjawiska biedy wśród osób pracujących, zwanego in-work poverty. Zasadniczym problemem jest więc niemożność wyrwania się z biedy, sukcesem natomiast uniknięcie marginalizacji mającej postać bezdomności, ciężkich chorób, głodu, prostytucji, uzależnień, utraty najbliższej rodziny.
Odkrycie zjawiska „utrzymywania się na powierzchni” spowodowało, że (…) postanowiłyśmy użyć perspektywy sprawstwa do analizy położenia osób badanych. Zgromadzony materiał badawczy w szczególności dotyczy strategii życiowych – także tych odnoszących się do życia codziennego – trajektorii biedy, poczucia podmiotowości oraz opisu posiadanych przez rodziny zasobów i ich wykorzystywania. Perspektywa sprawstwa okazała się niezwykle owocna, ponieważ pozwoliła określić, jakie czynniki najbardziej ograniczają wydobywanie się z biedy.
Ze Wstępu

Praca włożona w powstanie tej książki budzi podziw. Trud Autorek sprowadza się do wieloaspektowych porównań sytuacji ludzi biednych i prób radzenia sobie z biedą w pięciu krajach europejskich (Niemcy, Wielka Brytania wraz ze Szkocją, Szwecja, Włochy i Polska). Instytucje delegowane do pomocy biednym versus potrzeby samych beneficjentów pomocy to podstawowa płaszczyzna owych porównań.
Z recenzji wydawniczej dr hab. Hanny Palskiej

Pojęcie wykluczenia wywołuje niejasności, dyskusje i pytania. Tą samą nazwą można objąć osoby długotrwale bezrobotne, ludzi mających złe warunki mieszkaniowe, osoby korzystające z zapomogi socjalnej, upośledzonych, imigrantów określanych jako nielegalni lub bez dokumentów tożsamości, a także młodych ludzi przesiedlonych i zamieszkujących dzielnice wrażliwe czy osoby bezdomne. Wykluczenie w znaczeniu ogólnym lub zdefiniowane jako społeczne czy miejskie jest mylone z biedą, ubóstwem, izolacją, segregacją, upośledzeniem, dyskryminacją, brakiem. Ponieważ może ono w sposób ekstremalny oznaczać wszelką nierówność albo różnicę, poszerza się je na rozproszone problemy i niejednorodne populacje. Skądinąd ta wielość powoli została narzucona dyskursom, a także prawu. Polityka publiczna nie zajmuje się już wykluczeniem, lecz podejmuje problem wykluczeń.