Powrót do Reims

"Jeśliby dla zapisanych w tej książce opowieści szukać jakiegoś skrótu, metafory, można by powiedzieć, że są jak gest uniesienia dłoni, kiedy o chłodnym poranku, stojąc na osnutym węglowym dymem i mgłą kolejowym peronie, żegna się tych, którzy odjeżdżają na zawsze, nie wiedząc na pewno, czy żegna się ich, czy siebie. Mgła zaciera kontury rzeczy, w oświetlonych oknach widać jakieś postacie, twarze sprzed lat – nierozpoznawalne już, chociaż znajome; za chwilę znikną w ciemności, pozostanie pustka, której przecież nie sposób wypełnić słowem. Wtedy szuka się jakiegoś zaklęcia, gestu, znaku, czegokolwiek, co mogłoby zatrzymać czas, ocalić go od zapomnienia, choćby tym znakiem mógł być tylko gest podniesienia dłoni…" Adam Wodnicki, "O pamięci"

Od tłumacza
Prezentujemy czytelnikowi obszerny wybór tekstów zamieszczonych we francuskim miesięczniku „Les Documents maçonniques” („Dokumenty Masońskie”) wydawanym w Vichy od października 1941 do roku 1944 przez Bernarda Fay (1893-1978), historyka i dyrektora paryskiej Biblioteki Narodowej, rojalistę, po wojnie więźnia IV Republiki aż do ucieczki w 1951 roku. Artykuły autorów czasopisma odsłaniają przed nami tajniki masonerii od XVIII wieku do II wojny światowej oraz epizody dziejów wciąż pomijane w opracowaniach i monografiach.
Publikowany tu wybór z „Les Documents maçonniques” zapoznaje nas również specyficznym okresem dziejów Francji – czasami II wojny światowej. Okres ten potępiano (wraz z wybranymi funkcjonariuszami rządu Vichy) po nastaniu IV republiki w 1945 roku. A potępieniu wciąż towarzyszy nieznajomość faktów z tego okresu, zwykle prezentowanych z perspektywy rzeczywistych zwycięzców wojny, oraz całkowite wypaczanie motywów kierujących Francją marszałka Pétaina.
Prezentowany przekład zachowuje specyfikę artykułów, polemik i sprostowań charakterystyczną dla czasopisma, poczynając od wstępniaka wydawcy w numerze październikowym z 1941 roku. Wobec powszechnego dostępu do źródeł internetowych przypisy ograniczono do minimum. Tłumacz może tylko życzyć Czytelnikowi tej samej emocji, której sam doświadczył – emocji odkrywcy zapuszczającego się na obcy ląd źródeł historycznych, pomiędzy ludzi znanych dotąd z karykaturalnych opisów, a w źródłach znowu ożywionych. Dotyczy to zarówno autorów źródeł – wolnomularzy, jak i autorów opracowania – działaczy antymasońskich, wychowanych w tamtym pokoleniu na ogromnym dziele prałata Ernesta Jouin, który w latach 1912-1914 i 1920- 1922 wydawał dostępny w Internecie „Międzynarodowy Przegląd Tajnych Stowarzyszeń” („Revue internationale des sociétés secretes”, RISS).

Książka zainteresuje zwłaszcza tych, którzy chcą lepiej poznać estetykę francuskiego Oświecenia, szczególnie literaturę, dramat i operę. Francuska teoria sztuki ukazana zostaje jako kontynuacja starożytnych zasad retoryki, niezmiennych od czasów Arystotelesa, żywych w Średniowieczu, Renesansie i mających powszechne zastosowanie w „epoce filozofów”.

Teoria literatury, muzyki i teatru osadzona zostaje w kontekście retorycznym, który staje się źródłem nowożytnej poetyki. Tym samym nadrzędnym celem dzieła staje się artystyczne persuasio, które sztuka osiąga, dostarczając odbiorcy przyjemności, wzruszenia i wiedzy. Szczególne zainteresowanie retoryką i sztuką, które charakteryzują wysoko rozwinięte i wolne społeczeństwa, ma również na celu podkreślenie ich fundamentalnej roli w tworzeniu kultury i cywilizacji.

Dzień, w którym zamilkł Paryż…
Wieczorem 15 kwietnia 2019 roku świat obiegła zatrważająca informacja: w płomieniach stanęła katedra Notre Dame. Miliony osób na całym globie z przerażeniem śledziły walkę z ogniem i odetchnęły z ulgą, gdy udało się go opanować. Dlaczego pożar wywołał tak silne emocje? Co sprawiło, że katedra Marii Panny stała się fundamentem europejskiej kultury i symbolem francuskiej duszy?
Agnes Poirier, odwołując się do najważniejszych momentów w dziejach Francji, pokazuje, jak w świadomości narodu umacniała się obecność świątyni. Notre Dame – będąca świadkiem koronacji Napoleona, wyzwolenia w 1944 roku czy pogrzebu generała Charles’a de Gaulle’a – stała się symbolicznym sercem Paryża. Wzbudzająca zachwyt budowla, wraz z Quasimodem, Esmeraldą i gargulcami zdobiącymi jej fasadę, jest też od lat ikoną popkultury. Pożar zmieni oblicze 850-letniej katedry, a batalia o odbudowę dopiero się zaczyna. Agnes Poirier uzmysławia nam, że w tej walce ścierają się liberalizm i konserwatyzm, tradycja i nowoczesność, ateizm i wiara. Czy Notre Dame wyjdzie cało z tego starcia? Zobaczymy!
„Wątpię, czy jakakolwiek książka opublikowana w tym roku będzie mogła się poszczycić równie wciągającym początkiem. […] Poirier relacjonuje te i wiele innych historii z niebywałym rozmachem, a przy tym ma oko do osobliwych detali”. „The Times” „Zapierająca dech, starannie udokumentowana i bez reszty wciągająca relacja z rozgrywającego się dramatu […], elegancka, dowcipna i niezmiennie kształcąca”. „The Observer” Agnes Poirier jest urodzoną w Paryżu, wykształconą w Londynie dziennikarką, komentatorką telewizyjną, krytyczką i pisarką. Regularnie pojawia się w brytyjskich i amerykańskich mediach, takich jak „The Guardian”, „The Observer”, BBC, Sky News, CNN. Pracuje jako redaktorka brytyjska we francuskim tygodniku o tematyce politycznej „Marianne”. Dzieli czas między Paryż i Londyn. Uwielbia jeździć na rowerze i słuchać Charles'a Treneta.

Wandalizm był niewątpliwie jednym z najważniejszych przejawów rewolucji francuskiej, w znacznej mierze dokonywał się bowiem w zgodzie z nowym prawem. Biorąc pod uwagę ogrom strat wśród wybitnych i ważnych dzieł sztuki, wydarzenie to należy zaliczyć do największych katastrof kulturalnych w historii Europy. Książka François Souchala jest niezbędną lekturą dla każdego, kto interesuje się europejską historią i sztuką, jest napisaną ze swadą opowieścią o jednym z aspektów rewolucji, a zarazem wywodem starannie usystematyzowanym i opartym na niepodważalnych faktach. Niemałą rolę odgrywają też oceny i interpretacje autora, schodzą one jednak na dalszy plan wobec przytłaczającej siły wstrząsających danych historycznych. François Souchal - archiwista-paleograf i historyk sztuki, wybitny badacz francuskiej rzeźby czasów Ludwika XIV i Ludwika XV, emerytowany profesor Université de Paris-X, pracownik Archives nationales i Musées nationaux oraz były redaktor naczelny Gazette des Beaux-Arts.

W swojej książce Ewa Smutek-Rusek udowadnia, że Francja jako mocarstwo średniej wielkości, ale z aspiracjami do rangi mocarstwa światowego, traktuje frankofonię jako jeden ze sposobów realizacji polityki zagranicznej o charakterze globalnym. Autorka analizuje szerokie spektrum zagadnień dotyczących frankofonii i jej roli we współczesnym świecie.