Przegląd Humanistyczny 2021/4 (475)

Co się stało? Na ile wygrana i rządy PiS są częścią zwykłego wyborczego cyklu, a na ile nowym zjawiskiem, które stanowi trwały element systemu. Czy wyszukane teorie – nowy autorytaryzm, nieliberalna demokracja itp. są dorabianiem ideologii do zwykłej wyborczej taktyki i sprawnej propagandy połączonej z bezwzględnym wykorzystaniem władzy do własnych korzyści, a na ile objaśniają one rzeczywistość? Czy PiS to aberracja i zaprzeczenie III RP czy jej logiczna konsekwencja, wzmocnienie jej najgorszych cech, rodzaj ciemnej strony księżyca, rewersu transformacyjnej ideologii? Na czym powinny opierać się nowe narracje, które przeciwstawione mogą być obecnemu dysfunkcyjnemu podziałowi, w którym kluczową rolę odgrywa strach? – przed PiS, przed uchodźcami, przed układem/salonem/postkomuną? Czy jest możliwa dekonstrukcja obecnych podziałów na bardziej konstruktywne i mniej toksyczne, czy też rosnący antagonizm i polaryzacja są nieuniknione? Co powinni robić zaangażowani obywatele w obliczu władzy z demokratycznego nadania, która nie respektuje norm prawnych i demokratycznych reguł gry? Czy poza doraźną mobilizacją na marszach i protestach możliwe są inne, bardziej przyszłościowe i skuteczne strategie dla formalnych i nieformalnych grup, NGO, partii politycznych, mediów i przede wszystkim jednostek? Wydano dzięki darowiznom od Czytelników. Szczególne podziękowania za szczodrość należą się: Jackowi W. Bartyzelowi, Markowi Cyprykowi, Romanowi Jaskulskiemu, Gabrieli Krauze, Arturowi Nowakowi-Gocławskiemu, Ernestowi Skalskiemu, Tadeuszowi Syryjczykowi oraz Krzysztofowi i Katarzynie Walenczak.

Temat numeru: Podbój kosmosu „Stan nieważkości” – odkrywanie piękna kosmicznego bezkresu w relacjach sowieckich astronautów – dokumentacja z filmu Macieja J. Drygasa; „Dotknięcie Księżyca” – polskie reakcje na pierwsze lądowanie człowieka na satelicie Ziemi 20 lipca 1969 w dziennikach i wspomnieniach W numerze także: „Jeden dzień” – 15 czerwca 1934 – dzień zabójstwa ministra Bronisława Pierackiego od świtu do zmierzchu (wybór z prasy i wspomnień) „Dekady do przełomu” – wybór z dzienników, wspomnień i korespondencji, teksty nazywające istotę lat 1951–2000 w Polsce, drogę od zniewolenia ku wolności kraju „Otwartość” – rozmowa z Paulą Sawicką, liderką „Otwartej Rzeczpospolitej”, o wartościach społeczeństwa obywatelskiego „Z wykluczonymi” – fotoreportaż przedstawiający akcje MONAR-u przeciwko wykluczaniu poszkodowanych przez los „Sprawiedliwość” – rozmowa z Danutą Przywarą, liderką Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, o walce o prawa i wolności obywatelskie „Z oblężonymi” – fotoreportaż z konwojów Polskiej Akcji Humanitarnej do Sarajewa w latach 90. „Solidarność” – rozmowa z Ewą Kulik-Bielińską, dyrektorką Fundacji Batorego, o łączeniu energii organizacji pozarządowych „Z wyzwolonymi” – fotoreportaż z Przystanku Woodstock z lat 2003–04 Przedstawienie Zespołu KARTY  „Dobre słowa” – głosy Przyjaciół w reakcji na zapowiedź „Karty” 100 „Setka »Karty«” – opinie Czytelników w odpowiedzi na ankietę Zbigniew Gluza, „Linia »Karty«” – sens pisma definiowany w 38. roku jego drogi przez redaktora naczelnego

Początkowa euforia szybko zamienia się w rozczarowanie i lęk w obliczu stopniowej degradacji rewolucyjnych idei. Całość dopełniają teksty dr Anny Jach oraz refleksja współczesnych Rosjan ze Stowarzyszenia „Za Wolną Rosję”, walczących o demokrację w kraju). ♦ W numerze także: „Wolny Gdańsk” – napięcia między III Rzeszą a II RP w Wolnym Mieście; Kontekst – Peter Oliver Loew ♦ Noach Lasman, „Firma” – żydowski więzień o pracy w niemieckiej firmie budowlanej koło Siedlec podczas II wojny ♦ Helena Datner, Olga Pieńkowska, „Ciężar pamięci” – początki Żydowskiego Instytutu Historycznego (1944–47) ♦ Agnieszka Ociepa-Weiss, „Miasto bez przeszłości” – Nowe Tychy w zamyśle architektów i komunistycznych władz lat 50. ♦ „Listy wolnych Rumunów” – głos z Rumunii na falach Radia Wolna Europa za dyktatury Ceauşescu; Kontekst: Bogumił Luft ♦ Uładzimir Niaklajeu, „Słowo na koniec” – o walce o demokrację na Białorusi po wyborach w 2010 roku ♦ oraz przywracanie pamięci o ofiarach sowieckiego totalitaryzmu w Moskwie

KSIĄŻĘ (Machiavelli / Shakespeare) Dziś każdy chce – bo przecież może – zostać „Księciem” – zdemokratyzowały się marzenia o władzy bezwzględnej i udzielnej. Współcześni „Książęta” zagadują nas ze stron gazet, ekranów telewizyjnych, na wiecach. Rzut oka wystarczy, aby przekonać się, że nie ma w nich nic z wielkości i tragiczności Leara, mądrości Prospera ani nawet z diaboliczności Ryszarda III; że brak im heroicznej cnoty Brutusa i lojalności Antoniusza, czy choćby sprytu Vincentia. Ich decyzje są tyleż niesuwerenne, co arbitralne – i zawsze podszyte strachem i przemocą. Tworzone przez nich idee, projekty, wartości zużywają się równie szybko jak oni sami. Machiavelli podkreślał autonomię sfery politycznej w stosunku do innych sfer życia człowieka – metafizyki, miłości, kultury, ekonomii i tym podobnych. Uważał, że to pochodne polityki – dziedziny, w której rozstrzygają się losy państw oraz ludzi. Shakespeare wcale nie gorzej rozumiał, na czym polega istota polityki, ale przeciwstawiał jej siłę i czystość uczucia, miłosną frywolność, czy wreszcie niepodatny na polityczne ustawodawstwo chaos języka, mit, a nawet egzystencjalną pustkę i nicość. Trzecim bohaterem tego numeru jest Lucjan Siemieński, „krakowski Horacy”, dziewiętnastowieczny makiawelik, jeden z największych stylistów języka polskiego, który umiał dostrzec i zaadaptować na użytek poezji wysokiej „jeniusza poezji gminnej”. Dla Siemieńskiego filozofia może i musi mieć uniwersalny charakter, natomiast literatura winna być już tylko narodowa, co wykłada pięknie i przekonująco w eseju o potrzebie sparafrazowania całego Shakespeare’a w rymowanym języku polskim.