Przekształcenia małych miast w Polsce. Studium wybranych miast w strefie podmiejskiej Warszawy

Książka jest próbą zrekonstruowania dorobku architektonicznego i teoretycznego Antoniego Jabłońskiego, przede wszystkim zaś prześledzenia funkcjonowania w środowisku warszawskim tego budowniczego, który całe życie zawodowe pracował na stanowiskach urzędniczych w strukturach rosyjskiej służby publicznej. Najważniejsze realizacje architektoniczne – w tym gmachy Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Anatomo-Patologicznego i Poczty Głównej – wykonywał na zlecenie instytucji państwowych.

Książka o Jabłońskim to nie tyle opowieść o stylach, formach i bryłach, ile o człowieku współtworzącym Warszawę przede wszystkim dzięki swojej sprawności organizacyjnej i umiejętnościom budowania porozumienia
z Rosjanami. To opowieść o architekcie, który przez całe
życie zawodowe zajmował stanowiska urzędnicze w rosyjskim systemie władzy: ponad 30 lat był etatowym budowniczym Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego,
przez 25 lat pracował zaś w służbach nadzoru budowlanego podległych w państwie rosyjskim Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Korzystał z wynikających z tego przywilejów, płacąc jednak cenę niechęci środowiska
zawodowego. To także opowieść o roli urzędników
budowlanych i oddziaływaniu przepisów na kształtowanie pejzażu architektonicznego Warszawy oraz o skomplikowanych zależnościach decyzyjnych prowadzących
do realizacji wybranych projektów.

Książka, jako pozycja interdyscyplinarna, ma szanse skierować na nowe tory badania nad budownictwem w Warszawie końca XIX i początku XX wieku, a także w znaczący sposób wzbogacić i uzupełnić wiedzę o sytuacji Polaków w zaborze rosyjskim w tym czasie.
(Z recenzji prof. dr. hab. Wojciecha Bałusa)

[…] książka Małgorzaty Omilanowskiej-Kiljańczyk o Antonim Jabłońskim to […] stojąca na bardzo wysokim poziomie merytorycznym, świetnie zakomponowana i jeszcze lepiej napisana, niezwykle interesująca całość, której lektura wciąga […].
(Z recenzji prof. dr. hab. Lechosława Lameńskiego)

*********

An Architect and an Official in the Russian Service. Antoni Jabłoński Jasieńczyk (1854–1918)

The book does not only attempt to reconstruct the architectural and theoretical oeuvre of Antoni Jabłoński, but it also explores how Jasieńczyk, who spent his whole professional life working for Russian state institutions, operated in his Warsaw environment. Jasieńczyk’s most important architectural projects, including the buildings of the University of Warsaw Library, the Anatomopathological Institute and the Main Post Office in Warsaw were commissioned by state institutions.

*********

Prof. dr hab. Małgorzata Omilanowska-Kiljańczyk (ORCID 0000-0001-9766-0424) – historyczka sztuki, profesorka zwyczajna na Uniwersytecie Gdańskim i profesorka nadzwyczajna w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Specjalizuje się w problemach architektury XIX, XX i XXI wieku, przede wszystkim Warszawy, Gdańska oraz pobrzeża Bałtyku, a także dziejów ochrony zabytków i życia artystycznego. Stypendystka kilkunastu europejskich instytucji naukowych. W latach 2012-2014 podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a w latach 2014-2015 minister kultury i dziedzictwa narodowego.
Autorka ponad 100 artykułów naukowych i kilkunastu książek, m.in. "Świątynie handlu. Warszawska architektura komercyjna doby wielkomiejskiej" (2004), "Architekt Stefan Szyller 1857-1933" (2008), "Nadbałtyckie Zakopane. Połąga w czasach Tyszkiewiczów" (2011), "Budowanie na obcej ziemi" (2016), "Kreacja, konstrukcja, rekonstrukcja. Studia z architektury XIX–XXI wieku" (2016), "Budowanie nad Bałtykiem. Studia z architektury i sztuki Gdańska, Pomorza i Żmudzi" (2017) – za tę publikację otrzymała nagrodę Splendor Gedanensis.

Monografia jest pierwszym tomem serii wydawniczej „Architektura i urbanistyka w badaniach młodych naukowców”.

Celem wydania I tomu publikacji z cyklu „Architektura i urbanistyka w badaniach młodych naukowców” poświęconego aktualnym sytuacjom kryzysowym w środowisku zbudowanym jest zaprezentowanie najnowszych badań doktorantów Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej w tym zakresie. Główne obszary badawcze dotyczyły trzech wiodących tematów, odzwierciedlonych w odrębnych częściach monografii, czyli:

1. Urbanistyczne problemy współczesnego kształtowania miast.

2. Funkcjonalność mieszkalnictwa w Polsce w realiach pandemii.

3. Współczesne problemy dziedzictwa architektonicznego.

„Książka Błażeja Ciarkowskiego to napisana dobrym, żywym językiem opowieść o architekcie zmagającym się z ograniczeniami «realnego socjalizmu», z uporem dążącym do realizacji swoich twórczych koncepcji i próbującym minąć progi modernizmu – nawet za cenę kompromisów z komunistyczną władzą, a odchodzącym przedwcześnie z poczuciem niewykorzystanego potencjału twórczego. Jej bohater, mimo że z urodzenia warszawianin, związał się z Łodzią i tutaj przyszło mu działać – w mieście o specyficznym charakterze, co czyni tekst tym bardziej ciekawym”.
Z recenzji prof. Krzysztofa Stefańskiego

Lwów – magiczna nazwa miasta w II Rzeczypospolitej i miejsce tęsknoty mieszkańców Kresów oraz wszystkich, którzy zaczytywali się w powieściach Henryka Sienkiewicza. Tam bowiem, 1 kwietnia 1656 r. po „potopie” szwedzkim, Król Polski Jan Kazimierz w katedrze lwowskiej poddał Królestwo Polskie pod opiekę Maryi, zwanej odtąd Królową Korony Polskiej.

Do II wojny światowej Rzeczypospolita należała do państw wielonarodowościowych. Wschodnie rubieże Rzeczypospolitej, a także samo miasto Lwów, nie stanowiły tutaj wyjątku. Wręcz odwrotnie, ta wielonarodowość i wielokulturowość na tym terenie była wyraźniejsza niż w innych częściach państwa polskiego. Żyli w niej w różnych proporcjach w zależności od okresu Polacy, Ukraińcy, Niemcy, Rusini, Ormianie, Żydzi, a także Tatarzy, Austriacy i inne narodowości. Różnorodność etniczna i narodowa odcisnęły swoje piętno także na sferze religijnej i budownictwa sakralnego.

Dominującą grupą etniczną w wielowiekowej historii Lwowa byli Polacy wyznania rzymskokatolickiego. To oni pozostawili dziedzictwo kulturowe, w tym mieście w postaci kościołów i obiektów sakralnych należących do różnorodnych zgromadzeń zakonnych. Kościoły i zakony zaś zawsze były miejscem nie tylko kultu religijnego, ale także centrum pielęgnowania tradycji patriotycznych.

Prezentowana publikacja składa się z trzech części. W części pierwszej, najbardziej obszernej, przedstawiono losy polskich kościołów we Lwowie. Znajdują się tam świątynie, które zawsze należały do obrządku łacińskiego, jak również takie, które po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości powróciły do swych funkcji sakralnych, lecz główne w formule obrządku greckokatolickiego, a wreszcie również te, które na zawsze utraciły swoje pierwotne przeznaczenie.

Część druga zawiera charakterystykę wybranych pomników przyozdabiających ulice i place Lwowa w II Rzeczypospolitej, a niekiedy postawione jeszcze dużo wcześniej. Wiele z nich zniknęło na zawsze usuniętych przez władze radzieckiej Ukrainy. Niektóre z nich przekazane zostały władzom polskim i aktualnie zdobią place i skwery Wrocławia, Gdańska i Szczecina, a tylko nieliczne istnieją nadal na miejscu ich pierwotnej lokalizacji.

Wreszcie trzecia część „Lwowskiego sacrum” poświęcona jest prezentacji postaci zasłużonych Polaków, których mogiły znajdują się na Cmentarzu Łyczakowskim. O znaczeniu tej nekropolii świadczyć może fakt, iż idąc jej alejkami, przyglądając się kolejnym nagrobkom, możemy prześledzić pokaźną części historii naszej Ojczyzny. Dotyczy to nie tylko bohaterów zasłużonych w walce o odzyskanie naszej niepodległości, jak i w późniejszym okresie również wybitnych jednostek, które już w wolnej Polsce tworzyły gospodarkę, naukę, kulturę. W końcowym fragmencie tej części znajdujemy także krótką charakterystykę ważnego dla historii Lwowa i całej II Rzeczypospolitej Cmentarza Orląt Lwowskich.

/ze wstępu/

Jako architekci i projektanci stanęliśmy przed wyzwaniem poszukiwania nowych rozwiązań projektowych dla nowych seniorów, koniecznych w obliczu globalnego trendu starzejących się społeczeństw. W książce zaprezentowano badania oraz dane dotyczące nowych cech przyszłych seniorów, ich nowych kompetencji i umiejętności, ale również nowych potrzeb przestrzennych w środowisku zamieszkania, w tym aspekty związane z innowacyjnymi rozwiązaniami telemedycznymi, pozwala-jącymi w przyszłości na redefinicję funkcji obiektów ochrony zdrowia i transpozycję ich komponentów do przestrzeni zamieszkania seniorów.
Zmiany pokoleniowe w zakresie kompetencji cyfrowych seniorów, w obszarze ich wydłużonej aktywności zawodowej czy społecznej, jak również innowacyjne technologie medyczne zwiększają potencjał środowiska zamieszkania jako wspierającego zdrowie starzejących się pokoleń. Przestrzeń zamieszkania, która uwzględni nowe cechy przyszłych seniorów, ich nowe kompetencje, ale i nowe potrzeby przestrzenne, może stać się jedyną możliwą odpowiedzią na zwiększające się zapotrzebowanie starzejących się społeczeństw na dostęp do systemu ochrony zdrowia. Wykorzystanie w projektowaniu architektonicznym nowych technologii i innowacji w zakresie usług medycznych może wesprzeć kreowanie przestrzeni do mieszkania, które jednocześnie staną się przestrzenią ochrony zdrowia. Pozwoli to na redefinicję formy i funkcji środowiska zamieszkania w kierunku środowiska, które jeszcze bardziej wspiera procesy leczenia, rehabilitacji czy profilaktyki.

ARS VETUS ET NOVA. Tom XXXIV
W historiografii istnieje długa tradycja monografii poświęconych architektom. Niniejsza praca stanowi próbę wpisania się w tę tradycję, a przyjęcie jako obiektu badań postaci mistrza Benedykta podejmującego szereg zleceń na dworze Zygmunta I, wynika z zainteresowania klasą jego architektonicznych realizacji oraz dużym jak na polskie warunki zasobem archiwaliów dokumentujących jego działalność. Szczególnym impulsem do napisania tej książki była zakończona niedawno, kolejna wielka restauracja zamku wawelskiego, dostarczająca ogromnej ilości danych na temat architektury tej rezydencji, w znacznej części ukształtowanej właśnie pod kierunkiem mistrza Benedykta. Część tych informacji nie została jeszcze wykorzystana w literaturze naukowej, w odniesieniu do działalności tego architekta. Badania nad architekturą nowożytną w Polsce prowadzone po II wojnie światowej, pozwoliły znacznie rozszerzyć krąg budowli przypisywanych mistrzowi Benedyktowi, zarówno na podstawie przekazów archiwalnych jak również analizy formalnej i porównawczej. Szczególnie istotne w tym względzie były prace, poświęcone rezydencjom Zygmunta Starego w Piotrkowie i Sandomierzu, łączonym z działalnością budowlaną Benedykta już w przedwojennej literaturze przedmiotu. W kontekście twórczości architektonicznej mistrza Benedykta, oprócz próby jej charakterystyki, w publikacji analizie poddane zostaną również zagadnienia będące od dawna przedmiotem ogólnej refleksji historyków sztuki: kategoria stylu oraz status zawodowy budowniczych ukształtowanych jeszcze w późnogotyckiej tradycji artystycznej, działających na progu nowożytności.