Przestrzeń sportu, rekreacji i turystyki bez barier

„…[Jest to] opowieść o krystalizowaniu się praktyk podróżniczych i powstawaniu znaczeń z tym związanych. Autorka powiązała te kwestie z aktualnymi pytaniami o specyfikę Polski potransformacyjnej - o to, w jaki sposób napięcie pomiędzy impulsami płynącymi ze strony kultury określanej umownym mianem Zachodniej a odczuwaniem dziedzictwa PRL-u w sferze samookreślania się wytwarza konkretne formy kulturowe.”

„No i po co nam w ogóle te muzea?” – takie przewrotne pytanie postawiła Anna Żakiewicz (2008) w odpowiedzi na liczne doniesienia medialne dotyczące spadku zainteresowania społeczeństwa polskiego tą formą obcowania z kulturą. Jednakże dane statystyczne publikowane przez GUS oraz gromadzone przez muzea wskazują, że tendencja jest zupełnie odwrotna. W ciągu ostatnich piętnastu lat notuje się stały wzrost liczby osób odwiedzających muzea, a wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Turystyki wykazały, że głównym celem przyjazdu turystów do Polski jest zwiedzanie. Zatem produkt będący wynikiem prac muzealników stanowi istotny i perspektywiczny element potencjału turystycznego naszego kraju. Niniejsza książka jest próbą syntetycznej oceny i analizy produktu turystycznego kreowanego przez muzea etnograficzne na wolnym powietrzu w dwóch regionach etnograficznych: na Mazowszu i Pomorzu.

Turystyka jest jednym z najdynamiczniej rozwijających się sektorów współczesnej gospodarki. Zaostrzająca się konkurencja i rosnące oczekiwania turystów sprawiają, ze coraz ważniejsze stają się efektywne koncepcje kształtowania produktów turystycznych oraz skuteczne zarządzanie w turystyce. W książce autor omawia:
• istotę i cechy produktu turystycznego,
• korzyści wynikające ze stosowania marki w turystyce,
• cykl życia produktu turystycznego,
• turystyczny łańcuch wartości markowych produktów turystycznych,
• koszty i korzyści związane z prowadzeniem turystyki zrównoważonej,
• proces tworzenia i wdrażania markowych produktów turystycznych w Polsce.

Autor, Adam Edward Szczepanowski napisał tę książka z myślą o studentach różnych typów szkół na kierunkach związanych z turystyka oraz rozwojem regionalnym i lokalnym. Z pewnością będzie też przydatna pracownikom samorządów, organizacji pozarządowych oraz biur podróży specjalizujących się w turystyce krajowej.

Streszczenie
Przełom lat 80. i 90. był na świecie czasem wielkich przemian politycznych
i społeczno-gospodarczych. Ten okres to m.in. czas kryzysu gospodarczego
i politycznego w krajach europejskich, w których panował ustrój realnego
socjalizmu. Wraz z osłabieniem Związku Radzieckiego oraz wprowadzanymi
tam reformami pojawiły się możliwości przekształceń w innych
państwach socjalistycznych. W Europie Środkowo-Wschodniej objęły one
m.in. Polskę, Węgry, NRD, Czechosłowację.
Autorzy za podmiot badań w niniejszej pracy przyjęli grupę
wybranych miast postsocjalistycznych, leżących na terenie kilku państw
wchodzących w skład regionu Europy Środkowo-Wschodniej.
Przedmiotem badań jest rozwój funkcji turystycznej w tych ośrodkach
miejskich zachodzący w wyniku procesu transformacji ustrojowej po upadku
realnego socjalizmu.
Zakres przestrzenny pracy obejmuje miasta zlokalizowane na obszarze
wybranych krajów regionu Europy Środkowo-Wschodniej: Polski (Łódź),
Słowacji (Bratysława), Rosji (Kaliningrad), Białorusi (Mińsk), Ukrainy
(Lwów). Autorzy celowo wybrali ośrodki miejskie o różnej randze tak, aby
uzyskać materiał badawczy przedstawiający miasta różnego typu, m.in.
ośrodki regionalne jak i stolice. W ten sposób przeprowadzona analiza bazuje
na zróżnicowanej próbie badawczej, a jej wyniki można uznać za reprezentatywne
dla dużych miast w badanym regionie. Analiza przedstawiona
w niniejszej pracy obejmuje miasta w ich granicach administracyjnych,
ma ona charakter dynamiczny i przedstawia przekształcenia,
które dokonały się w okresie od upadku systemu realnego socjalizmu do czasów
współczesnych.
W toku rozprawy autorzy zweryfikowali pozytywnie hipotezę badawczą
mówiącą, że:
„Jednym ze skutków zainicjowanych przez upadek socjalizmu
przekształceń był intensywny rozwój funkcji turystycznej w dużych miastach
zlokalizowanych na obszarze państw Europy Środkowo-Wschodniej.
Z uwagi na postępujący proces deindustrializacji oraz wzrost znaczenia
trzeciego sektora gospodarki usługi turystyczne zyskały w tych miastach istotne
znaczenie. Rozwinął się sektor obsługi turystycznej, na który składają
się działalności związane z hotelarstwem, gastronomią oraz sektorem
imprez. Doszło do poprawy dostępności komunikacyjnej badanych obszarów,
rewitalizacji przestrzeni miejskiej oraz wzrostu aktywności władz lokalnych
w zakresie programów rozwoju turystyki. Przemiany te skutkują rozwojem ruchu turystycznego, znacząco wzrosła liczba przyjazdów turystycznych,
a ich struktura uległa dywersyfikacji.”
Transformacja ustrojowa spowodowała daleko idące skutki dla gospodarki
i społeczeństwa, w tym dla mieszkańców dużych miast. Do głównych
czynników inicjujących przemiany badanych miast postsocjalistycznych
należy zaliczyć:
- przemiany społeczne i polityczne,
- szybką globalizację gospodarki byłych krajów socjalistycznych,
- przejście od fazy industrialnej do postindustrialnej,
- zmianę statusu administracyjnego części badanych ośrodków
miejskich (Mińska, Lwowa, Bratysławy),
- awans ze stolic republik lub obszarów do stolicy krajów.
Istotne zmiany zarejestrowano także w szeroko rozumianym sektorze
turystycznym omawianych miast. Zachodzące przekształcenia nie były
jednorodne w czasie, autorzy wydzielili trzy podstawowe etapy tych
przekształceń:
- etap upadku turystyki socjalistycznej,
- etap stabilizacji,
- etap rozwoju nowoczesnej turystyki.
Najczęściej odnotowanymi w badanej próbie przejawami przemian
miast pod wpływem rozwoju turystyki są:
- zmiany jakościowe i ilościowe bazy noclegowej,
- inwestycje kapitału zagranicznego w branżę hotelarską,
- zmiany jakościowe i ilościowe bazy gastronomicznej,
- zmiany jakościowe i ilościowe bazy towarzyszącej,
- zmiany w zakresie handlu detalicznego,
- rozwój infrastruktury transportowej,
- tworzenie organizacji odpowiedzialnych za promocje turystyczną
miast,
- rozwój działalności kulturalno-rozrywkowej, w tym festiwali.
Podstawowym miernikiem rozwoju turystyki w mieście jest zwiększająca
się liczba przyjazdów i odwiedzin w celach turystycznych. Zebrane
dane wskazują, że największa dynamika wzrostowa ruchu turystycznego
w okresie postsocjalistycznym miała miejsce w Kaliningradzie
(+174%) i Łodzi (+125%). Najmniejsze wzrosty ruchu turystycznego
zanotowała Bratysława (+50%) i Mińsk (+26%). Bardzo dynamiczny wzrost
liczby turystów w Kaliningradzie wytłumaczyć można specyficznym położeniem
tej rosyjskiej enklawy. Znajduje się ona bowiem w szczególnym
miejscu pomiędzy państwami Unii Europejskiej. W przypadku Kaliningradu
istotna jest także bliskość dwóch granic oraz fakt, że Kaliningrad był przez
długi okres zamkniętą strefą militarną. Łódź z kolei w okresie postsocjalistycznym postrzegana jako biedne i zaniedbane miasto bez szczególnych
walorów turystycznych przeszła intensywną transformację skutkująca
zwiększeniem atrakcyjności turystycznej. Bratysława – niewielki –
50% wzrost zawdzięcza bliskości Wiednia i dogodnemu położeniu komunikacyjnemu.
Wszystko to sprawia, że ruch turystyczny w stolicy Słowacji już
na początku okresu transformacji pozostawał na wysokim poziomie. Z kolei
Mińsk, miasto na wczesnym etapie przemian, ma słabo rozwiniętą infrastrukturę
turystyczną i okres dynamicznego wzrostu wielkości ruchu turystycznego
ciągle jeszcze przed sobą.
Przebadana grupa miast daje przegląd różnych stadiów turystycznej
transformacji obszarów miejskich. Przemiany te uwarunkowane są rzeczywistością
gospodarczą, społeczną jak również polityczną. Autorzy na podstawie
obserwacji wyróżnili trzy grupy miast.
Grupę pierwszą stanowią Łódź i Bratysława, które są miastami w fazie
głęboko zaawansowanej transformacji, z dużym udziałem dobrze rozwiniętej
turystyki o charakterze kapitalistycznym.
Do grupy drugiej zakwalifikowano Lwów i Kaliningrad będące miastami
na początkowym etapie zaawansowanej fazy transformacji, w których
turystyka rozwija się intensywnie wkraczając w stadium kapitalistyczne.
W ostatniej grupie znalazł się Mińsk będący ośrodkiem miejskim
w fazie średniozaawansowanej transformacji. Turystyka o charakterze kapitalistycznym
dopiero zaczyna się w mieście rozwijać, a infrastruktura towarzysząca
w większym stopniu służy obsłudze potrzeb mieszkańców niż przyjezdnych.

Branża turystyczna jest szczególnie wrażliwa na sytuację na świecie: wydarzenia polityczne, kryzysy ekonomiczne, zagrożenia zdrowotne i inne katastrofy, takie jak klęski żywiołowe, wojny czy ataki terrorystyczne. Każda sytuacja kryzysowa ma swój unikalny charakter, więc jej konsekwencje mają różnoraki charakter i zasięg. W przeszłości wielokrotnie branża turystyczna musiała radzić sobie z wieloma kryzysami, jednak ich negatywne skutki nigdy nie miały tak globalnego charakteru. W 2020 roku wybuch pandemii COVID-19 i ograniczenia w podróżowaniu spowodowały bezprecedensowe problemy w branży turystycznej. Zarządzający hotelami, restauracjami, personel i ich goście musieli stawić czoła różnym wyzwaniom, było konieczne podejmowanie szeregu działań, aby sprostać nowej sytuacji.
Niniejsze opracowanie ma na celu zaprezentowanie skutków pandemii COVID-19 na wybrane segmenty branży turystycznej: hotele, gastronomię, transport, biura podróży, działalność pilotów wycieczek i przewodników turystycznych oraz omówienie niektórych strategii przetrwania, już obserwowanych i możliwych do wdrożenia w tych sektorach usług turystycznych podczas kryzysu pandemicznego (w perspektywie krótko- i długoterminowej). Badania autorów oparto przede wszystkim na przeglądzie literatury przedmiotu, danych statystycznych oraz przepisach sanitarnych opracowanych przez globalne organizacje międzynarodowe, krajowe podmioty rządowe i pozarządowe, samorządy i branżę hotelarską. Autorzy poddali krytycznej analizie wdrażane systemy zarządzania w hotelarstwie, gastronomii, transporcie, usługach organizacji i pośrednictwa w odpowiedzi na kryzys COVID-19 (przegląd literatury przedmiotu, dane jakościowe) oraz dane ilościowe, uzyskane w oparciu o dostępne informacje statystyczne na temat ruchu turystycznego i obłożenia hoteli (lata 2019-2020). Tak zgromadzony materiał pozwolił porównać, pod kątem różnych aspektów, sytuację tych branż przed pandemią oraz podczas kryzysu COVID-19. Wnioski końcowe zostały przedstawione w ujęciu kilku wątków problemowych: kryzys ruchu turystycznego, ochrona zdrowia personelu i tury-stów, administracyjne ograniczenia wynikające z reżimu sanitarnego i możliwe zalecenia do-tyczące zarządzania tymi sektorami w okresie ‘nowej normalności’ w ruchu turystycznym.

Słowa kluczowe: turystyka zrównoważona, pandemia COVID-19, bezpieczeństwo sanitarne, działania naprawcze

Nadrzędną powinnością samorządów terytorialnych jest celowe, systematyczne, a także świadome i kompleksowe działanie mające na celu kreowanie i dynamizowanie procesów rozwojowych. Współcześnie taką postawę wymusza wzmożona konkurencja na rynku. Podejmowane – z coraz lepszym skutkiem – działania w zakresie rozwoju funkcji turystycznej stanowią niezwykle ważny instrument polityki regionalnej, aktywizacji społeczności lokalnych oraz budowy trwałych podstaw rozwoju społeczno-gospodarczego, zarówno na obszarach dysponujących realnymi walorami turystycznymi, jak też na tych, które dotychczas leżały w ich cieniu. Niniejsze opracowanie powstało dzięki współpracy Autorów reprezentujących szereg ośrodków akademickich oraz samorządów. W pracy zebrano artykuły o charakterze oryginalnym, obejmujące szerokie spektrum zagadnień związanych z procesami rozwoju turystyki, prezentowanymi w ujęciu regionalnym i lokalnym. Ukazano je na wybranych przykładach z Polski oraz z zagranicy. Przedstawione studia z pewnością nie wyczerpują listy zagadnień omawiających wzrost społeczno-gospodarczy, opierając się na turystyce, stanowią jednak ważny głos w dyskusji w tej jakże ważnej sprawie.