Reports on Mathematical Physics 91/1

W podwójnym tomie kwartalnika KRONOS (1-2/2009) Czytelnik znajdzie pierwsze polskie przekłady kluczowych ustępów ostatniej filozofii Schellinga. W dziale Eseje zgromadzone zostały natomiast teksty współczesne, konfrontujące myśl Schellinga z różnymi nowoczesnymi ideami: od Habermasa do Heideggera, od Baudrillarda po Badiou, od Derridy do Jonasa. Kontrapunktem dla tych rozpraw są teksty filozofów rosyjskich (w XIX stuleciu Schelling stał się na chwilę narodowym filozofem Rosjan), a przede wszystkim – zamykający tom wybór fragmentów Ojcze nasz Augusta hr. Cieszkowskiego, dzieła niewznawianego od lat osiemdziesięciu. Dla polskich mesjanistów Schelling był najważniejszym punktem odniesienia. Wracając do Schellinga, wracamy zatem także do naszej własnej, niesprawiedliwie zapomnianej tradycji filozoficznej. Jeśli chcemy myśleć po polsku, a nie tylko imitować zagraniczne mody, musimy tę tradycję krytycznie przemyśleć.

REALIZM SPEKULATYWNY   W filozofii coś właśnie się zmieniło albo zmienia. Nastał jakiś nowy duch, zapanował nowy klimat – żeby użyć z rozmysłem nieprecyzyjnych, poetyckich sformułowań. Najwyraźniejszym znakiem tej zmiany jest grupa „spekulatywnych realistów”, których uczyniliśmy bohaterami dwudziestego tomu naszego kwartalnika. Na czym ta zmiana polega? Jaka jest najważniejsza z nowości?

Paweł Florenski odznaczał się nieprzeciętną umysłowością, co przyznają właściwie wszyscy, nawet niechętny mu Bierdiajew. „Był dla mnie – to słowa Siergieja Bułgakowa – nie tylko uosobieniem genialności, ale dziełem sztuki” (przeł. Zbigniew Podgórzec). Jednocześnie bywał fanatycznym wariatem, kolejnym maksymalistą rosyjskim, z którym, jak z pijanym wujkiem na weselu, nie bardzo wiadomo, co począć. Jego pisma polityczne i społeczne dostarczały złych odpowiedzi na poprawnie stawiane pytania: o Boga, ludzką bezdomność, merkantylizm, moc nazywania, maszynowy charakter współczesnego świata. Rosja z przełomu wieków XIX i XX była najbardziej konserwatywnym państwem na kontynencie europejskim. Wszakże nawet ona nie potrafiła przeciwstawić się idącym z Zachodu prądom i tendencjom. Modernizacja bolszewicka nie tylko podsuwała złe odpowiedzi na „odwieczne rosyjskie pytania”; ona zniszczyła następnie możliwość stawiania takich pytań, zniszczyła Rosję samą, prawdopodobnie nieodwracalnie. A Florenski? Po rewolucji pozwolono mu jeszcze trochę zajmować się elektryfikacją kraju, damską modą i heraldyką. Przez parę lat badał strukturę zlodowacenia podziemnego na dalekiej północy. Zdobył nawet tytuł inżyniera i uznanie towarzyszy radzieckich. Potem go zabito.

W którą stronę zmierza dzisiejszy pieniądz? Czy prawdę mówi nieszczęsna kochanka Fausta, że „Do złota bieży, od złota zależy / W końcu wszystko”? Czy współczesny pieniądz związany jest jeszcze – niechby słabo i tylko umownie – z tym szlachetnym kruszcem? Czym w takim razie jest pieniądz sztuczny, skoro swą moc i „realność” czerpie z odseparowania dolara od złota, brylantów, platyny?