Rozprawy

George Berkeley (1685 - 1753). Po ukończeniu studiów teologicznych w Dublinie w roku 1707 przyjął święcenia kapłańskie i został duchownym anglikańskim. W roku 1734 objął biskupstwo w Cloyne w Irlandii.
Najważniejsze dzieło filozoficzne, "Traktat o zasadach poznania ludzkiego" ogłosił w roku 1710, jego wersja popularna, czyli "Trzy dialogi miedzy Hylasem a Filonousem" ukazały się trzy lata później. System Berkeleya stanowił dość niezwykłe połączenie, panującego wówczas na Wyspach Brytyjskich, empiryzmu z radykalnym immanentyzmem metafizycznym. Dowodził, iż świat materialny nie istnieje, stanowi jedynie zespół wrażeń postrzegającego podmiotu. Rzeczywistość przedmiotowa jest tylko wytworem idei poznającego umysłu.
Posiadał wszechstronną wiedzę i odwagę w głoszeniu swoich przekonań. Wykorzystywał ją zarówno w propagowaniu swojej filozofii, w pracy pedagogicznej i duszpasterskiej, jak również w zwalczaniu deizmu i ateizmu. Angażował się w pracy misjonarskiej (przebywał na placówce w latach1729 - 1731). Podsumowaniem polemik Berkeleya z poglądami ateuszy była książka Alciphron (1732).

Czym jest asceza i czy we współczesnym świecie jest jeszcze dla niej miejsce? Czy może mieć ona wymiar filozoficzny oraz etyczny – być asc-etyką? Jaki jest związek ascezy z etyką umiaru? Jakie wartości związane są z ascezą? Książka jest próbą odpowiedzi na te pytanie na podstawie filozoficznych i etycznych analiz, z duża dozą przekonania, że to właśnie filozofia i etyka mogą być dziś siłą dającą ludziom coś dobrego; podejmuje problematykę nadmiaru we współczesnym świecie, a także kryzysu wynikającego z przesytu. Jest w dużej mierze ujęciem aksjologicznym, koncentrującym się na wartościotwórczym wymiarze ascetycznych umiejętności. Asceza jest tu przedstawiona jako sposób życia w odniesieniu do autoedukacji, ekowartości oraz etyki codzienności. Stara się znaleźć punkty oparcia dla poszukiwań osobistej równowagi pomiędzy wystarczalnością a nienasyceniem. Jednak przede wszystkim książka jest zachętą do współmyślenia: do ochłonięcia z przesytu bezrefleksyjności na rzecz namysłu nad znaczeniem naszej etycznej kondycji.

Czy można być ateistą i jednocześnie mieć do religii stosunek przychylny? Owszem, takich ludzi jest wielu. Czy da się jednak ich postawę uzasadnić?

Autor objaśnia stanowisko, osobliwe dla polskiej myśli filozoficznej w XX wieku, określane jako ateistyczna apologetyka religii. Przedstawia jego historyczne podstawy zawarte w poglądach B. Constanta oraz A. Schopenhauera. Omawia podstawowe pojęcia i idee konieczne do zrozumienia głównych tez postawionych w książce.

Prezentuje sylwetki i poglądy pięciu dwudziestowiecznych polskich filozofów – Henryka Elzenberga, Stanisława Lema, Mariana Przełęckiego, Leszka Kołakowskiego i Bogusława Wolniewicza. Podejmuje próbę syntezy poglądów tych badaczy, obrazującą istotę ateistycznej apologetyki religii, która jest swoistym novum w filozofii religii i może stanowić intelektualny pomost łączący ludzi wierzących z niewierzącymi.

The Atheistic Apology of Religion in Contemporary Polish Philosophy The author describes the view, particular to Polish philosophical thought in the 20th century, known as atheistic apology of religion. He presents its historical background, embodied in B. Constant and A. Schopenhauer’s views and discusses terms and ideas necessary to understand the main theses advanced in the book. He presents the profiles and views of five 20th-century Polish philosophers: H. Elzenberg, S. Lem, M. Przełęcki, L. Kołakowski and B. Wolniewicz. He also attempts to synthesize their views, which show the essence of the atheistic apology of religion.

Gniew utracił dziś swój polityczny wymiar – nie można go już ująć w zbiorowe formy, nie można go ukierunkować na osiągnięcie konkretnego politycznego celu. Rewolucja – ukochany polityczny fetysz nowoczesności – stała się niemożliwa. Gdy ktoś wznosi ją dziś na swój sztandar, możemy być pewni, że chodzi mu o zabawę. Jest to rekwizyt, po który chętnie się sięga; kostium, w który przyjemnie jest się odziać, żeby poudawać, że dostępne jest nam wciąż to, co jest dla nas już niedostępne właśnie – bycie bohaterem na arenie Historii. Możliwość radykalnego buntu jest dla nas zamknięta, bo dzisiejszego gniewu nic już nie łączyz nadzieją na jakąś radykalną polityczną zmianę.A gniew bez nadziei to tylko pobrzękujący głucho resentyment, to autyzm wściekłości.

Wizje spełnienia ludzkiego powołania w dziejach? Eschatologiczne marzenia o raju na ziemi? Postęp Ducha? Nikt się już nimi nie interesuje, nikt też nie buduje nowych. Straciliśmy miarę, która wyznaczała nasze miejsce w Historii, mówiła nam, skąd wyszliśmy i dokąd zmierzamy. Nawet jeżeli utopijne czy antyutopijne sny filozofów były pasmem pomyłek, nawet jeżeli prowadziły do radykalizacji nastrojów społecznych, przemocy i rewolucji, sam fakt ich formułowania potwierdzał posiadanie przez naszą cywilizację takiego czy innego celu, do którego warto było zmierzać. Dziś takich wizji już nie ma. Żyjemy bez przyszłości – nasze kalendarze pokazują wciąż jeden i ten sam dzień.

W 1989 roku koło zębate Historii przestało się obracać. Wielka machina dziejów przestała mielić ludzkiego ducha, wypowiadając swoje ostatnie zaklęcie. Brzmiało ono: demokracja liberalna.?

Twórczość filozoficzna Aleksandra Ochockiego nie oszałamia, jeśli oceniać ją li tylko po ilości monografii i artykułów, ale pod względem oryginalności i rozmachu myślowego niewiele osiągnięć polskiej filozofii przełomu XX i XXI stulecia – tak sądzimy – może się z nią równać. Wizję filozofii uprawianej przez Ochockiego można naszkicować, poczynając od ukazanego przezeń rozszczepienia filozoficznej tradycji u samego zarania na dwie zasadnicze linie rozwojowe, sygnowane imionami Platona i Arystotelesa. Formy, jakie każda z tych linii przybierała w historii idei, ich rozchodzenie się i dialektyczne interferencje są przedmiotem szczególnego namysłu naszego autora przy okazji takich kryzysów dziejowych jak pierwotna akumulacja kapitału, rewolucje francuska, amerykańska i bolszewicka oraz w analizach dzieł Machiavellego, Hegla, Marksa czy Lenina. Linia Platona to – wbrew podręcznikowej wizji filozofa idealisty zanurzonego głową w niebie idei – linia „filozofa-króla”, który aktywnie przekształca otaczającą go rzeczywistość na modłę swoich wyobrażeń, ale degeneruje się w procesie dziejowym do postaci populistycznego krwawego dyktatora. Linia Arystotelesa to linia filozofii „naukowej”, której rozwój prowadzi filozofa do statusu „eksperta”, „konsultanta”, degenerującego się jednak w roli przebywającego w eterze abstrakcji „profesora na posadzie”.

Jacek Migasiński, Jakub Nikodem



Wszystkie teksty tego tomu są na odpowiednim poziomie akademickim, w znakomitej większości dobre lub bardzo dobre zarówno od strony merytorycznej, jak i warsztatowej. Wydaje się, że ta książka, pomyślana jako swego rodzaju trybut wobec Profesora Aleksandra Ochockiego, składany przez grono ludzi zawdzięczających mu jakiś rodzaj inspiracji w działalności profesjonalnej, sprawiłaby mu radość, a na pewno sprawi przyjemność wszystkim, którzy go znali i cenili.

Z recenzji prof. dr. hab. Kazimierza Ślęczki

Powroty określają naszą egzystencję. Uprawianie filozofii jest zawsze stawianiem siebie samego pod znakiem zapytania, co oznacza, że myślenie nigdy się nie kończy. Problemy w niniejszej książce są rezultatem powrotów do spraw i pytań, o których już się kiedyś mówiło, lecz po latach dostrzega się, że całość należy poddać ponownej interpretacji, ponieważ zmieniliśmy się i świat wokół nas. Oczywiście nie jest to książka o wszystkich problemach współczesnego człowieka, może nawet nie o tych najważniejszych, lecz o tych, które dotyczą każdego z nas.
Problemy z tożsamością, idea nowego człowieka, zagubienie w istnieniu, kryzys rozumności, pytania o Boga, wolność i demokrację, choroby kultury i niejasności wokół osoby. Nie jest to łatwy czas, aby mówić o naszych sprawach i zachęcać do myślenia. Coraz częściej kultura przyzwyczaja nas, że nie warto dostrzegać problemów, snuć nad nimi rozważań i poszukiwać dróg rozwiązania. Zamiast tego troszczy się o kształtowanie emocji i utrzymuje człowieka w stanie niezdolności do myślenia. Dążenie do unifikacji świata i jego redukcji do jednego wymiaru (również naukowego) nie sprzyja myśleniu. Praktycznie wygląda to tak, że coraz mniej jest ludzi, którzy wiedzą, że nie wiedzą, znakomicie potwierdzając efekt Dunninga- Krugera, który polega na tym że osoby o małej wiedzy zawsze przeceniają swe umiejętności. Stan świadomości dotyczący własnej niewiedzy, który w przeszłości był czymś naturalnym i ludzie zdawali sobie z tego sprawę, współcześnie jest stanem wyjątkowym.
Myślenie traci w ten sposób autorytet, zwyciężają spryt i udawanie i każdy czuje się ekspertem we wszystkich dziedzinach. Nie uczy się formułowania pytań i nie przyznaje się do tego, że w wielu sprawach ciągle jeszcze nic nie wiem. W uświadomieniu sobie wątpliwości i konieczności poszukiwań tkwi przygotowanie do myślenia. Książka ta jest takim przygotowaniem i zachętą dla każdego, aby dostrzegł i starał się przemyśleć kilka naszych ludzkich spraw.

Starałem się używać jak najprostszego języka, aby być rozumianym nie tylko w salach wykładowych i wśród specjalistów, lecz również przez wszystkich, dla których nasze sprawy nie są jeszcze obojętne.

Marek Szulakiewicz