Sanktuaria na świecie

Cmentarz, do którego trudno dojechać, bo zawalił się most do niego prowadzący. Park, przez który codziennie idzie się na skróty po zakupy, nie wiedząc, że kiedyś teren ten znajdował się za bramami miasta. Podwórko, odgrodzone od świata zamkniętą ażurową bramą, przez którą przechodnie mogą zobaczyć macewy. Cmentarze wojenne, na których spoczywają obok siebie dawni wrogowie. Wszystkie te przestrzenie – będące zarazem świadectwem pamięci, jak i niepamięci – stały się przedmiotem interdyscyplinarnych badań przeprowadzonych przez Autorki. W ich efekcie powstała książka – rodzaj przewodnika po mieście, które przez wieki budowali wspólnie katolicy, protestanci i żydzi. O czym sami poznaniacy zdają się nie pamiętać…

Małgorzata Fabiszak – dr hab. prof. UAM, pracuje na Wydziale Anglistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; w latach 2012–2015 profesor wizytująca na Uniwersytecie Wiedeńskim. Jej zainteresowania badawcze skupiają się na dwóch nurtach: językoznawstwie kognitywnym i analizie dyskursu. W 2012 roku ukończyła Podyplomowe Studium Historii i Kultury Żydów w Polsce prowadzone w Instytucie Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Przez kilkanaście lat mieszkała w pobliżu Parku Kosynierów w Po-znaniu.

Anna Weronika Brzezińska – dr hab. etnolożka, pracuje w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jej zainteresowania badawcze skupiają się na zagadnieniach związanych z dziedzictwem kulturowym – jego społecznym postrzeganiu i ochronie, aktywizacją społeczności lokalnych i edukacją regionalną. Jest członkinią Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oraz Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego. Mieszka w pobliżu Parku im. Gustawa Manitiusa w Poznaniu.

Książka „Cmentarze przy Wielkiej Alei w Gdańsku. 1867 – 1945” przedstawia dzieje rozległego założenia cmentarnego, które powstało u schyłku lat 60. XIX stulecia w rejonie Wielkiej Alei czyli obecnej alei Zwycięstwa. Historia cmentarzy została przedstawiona na szerokim tle kultury funeralnej Gdańska w XIX w. Dzieje tych obiektów bezpowrotnie zniszczonych po II wojnie światowej zasługują na uwagę z powodu powiązania z historią miasta, jego rozwoju przestrzennego, poza tym przybliżają różnorodne zjawiska związane z historią społeczną, mentalnością i obyczajowością w XIX wieku.

---

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu jedna z najbardziej ruchliwych arterii współczesnego Gdańska otoczona była cmentarzami. Dziś pozostałości po nich dostrzec potrafi jedynie wprawne oko badacza: pojedyncze płyty nagrobne skryte pod gęstymi zwojami bluszczu, tu i ówdzie zachowany bieg cmentarnych alejek czy układ drzew posadzonych wzdłuż ogrodzenia nekropolii.

Anna Krüger rusza tropem zaginionych gdańskich cmentarzy i pieczołowicie rekonstruuje kulturę funeralną drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX wieku. Autorka nie tylko kreśli dzieje największego założenia cmentarnego w mieście, wskazując ślady nieistniejących już miejsc pochówku dawnych gdańszczan, ale także przybliża czytelnikom ówczesne obyczaje związane z przeżywaniem śmierci i żałoby: z uwagą czyta rozporządzenia dotyczące konserwacji i przechowywania zwłok, śledzi losy pracowników cmentarnych, wertuje katalogi firm kamieniarskich, przegląda dawne czasopisma w poszukiwaniu nekrologów, a także opisuje trendy w modzie żałobnej. Ta książka to studium miasta oglądanego zza cmentarnej bramy – za którą najważniejsze problemy i podziały społeczne, etniczne oraz religijne wcale nie tracą na znaczeniu, a wręcz przeciwnie, stają się nieraz jeszcze bardziej uderzające.

Doktor Patrick Theillier przez dwanaście lat pracował w Biurze Medycznym przy Sanktuarium Matki Bożej w Lourdes (francuskie Pireneje). W tym czasie u przybywających tam z całego świata pielgrzymów regularnie stwierdzał nagłe uzdrowienia z ciężkich chorób.
Oczywiście nie wszystkie uzdrowienia z Lourdes zostały ogłoszone cudami. Kościół jest bowiem w owej materii wyjątkowo ostrożny i uznał ich 67 po wyjątkowo starannej weryfikacji medycznej. Niemniej, wielu innym uzdrowieniom można przypisać „cudowną naturę”, również dlatego, że łączą się z wewnętrzną przemianą osób, które nieoczekiwanie odzyskały zdrowie.
Na podstawie licznych świadectw dotyczących nadzwyczajnych uleczeń duszy i ciała – tych najnowszych oraz zgromadzonych w archiwum Biura Medycznego – autor relacjonuje najpiękniejsze, najbardziej wstrząsające uzdrowienia, które dokonały się za przyczyną Matki Bożej na przestrzeni 160 lat od objawień, które miała Bernadeta Soubirous w 1858 r.

Patrick Theillier, lekarz z kilkudziesięcioletnim stażem, członek Międzynarodowego Komitetu Medycznego w Lourdes (CMIL), w latach 1998–2009 stał na czele Biura Medycznego działającego przy sanktuarium. Badacz uzdrowień, gorliwy katolik, autor książek tłumaczonych na wiele języków. W polskim przekładzie ukazały się m.in. Porozmawiajmy o cudach – Lourdes (Warszawa 2003) oraz bestseller Za progiem śmierci. O tych, co widzieli zaświaty (Kraków 2017).

Sanktuaria katolickie istnieją na całym świecie, ale nigdzie nie notuje się takiego ich rozkwitu jak w Polsce – tak było w dawnych wiekach, tak jest i teraz. Gdy na świecie kościoły są zamykane lub wzorem bolszewickim przekształcane na magazyny, muzea lub galerie wystawowe, w naszym kraju pobożność ludowa kwitnie i nieustannie się rozwija. Sanktuaria są to świątynie, w których w sposób szczególny czczony jest Jezus Chrystus, Maryja lub święci Kościoła katolickiego, wyobrażeni figurą bądź obrazem, symbolizowani relikwiami. Już w Starym Testamencie podobnie upamiętniano miejsca, w których objawiał się Bóg. Sanktuaria notują wzmożony kult i wielką aktywność duszpasterską. Często łączą funkcje parafialne lub katedralne. Dzielą się na trzy kategorie: diecezjalne, powoływane przez miejscowego biskupa, narodowe, ustanawiane decyzją episkopatu, oraz międzynarodowe (światowe), mianowane przez Stolicę Apostolską.
Najwięcej jest sanktuariów Maryjnych (ok. 70 proc.), następnie sanktuariów upamiętniających świętych i błogosławionych (ok. 20 proc.); sanktuaria Pańskie stanowią ok. 10 proc. Stan ten oddaje również niniejszy album poświęcony obiektom polskim. Jest to pierwsze dzieło edytorskie o takim zakresie; wybitny artysta Adam Bujak sfotografował aż 160 sanktuariów w przeróżnych regionach kraju. Nie są to oczywiście wszystkie obiekty, ale praca i tak jest potężna – oddaje zarówno stan, jak i jakość pobożności w Polsce. Ze zdjęć dowiadujemy się ponadto, jak wielkim rezerwuarem wspaniałej sztuki narodowej z różnych epok są sanktuaria, które przez wieki podtrzymują ducha wiary i patriotyzmu, utrwalają tradycję, przechowują pamięć o rodzimej kulturze, umacniają naszą polską tożsamość. Towarzyszący fotografiom tekst znawcy tematyki kościelnej i pisarza Czesława Ryszki świetnie uzupełnia naszą wiedzę zarówno o idei sanktuariów, jak i o poszczególnych obiektach. Lektura tej książki dostarczy wielkich przeżyć każdemu Polakowi, a dla cudzoziemców będzie efektownym wizerunkiem naszej Ojczyzny.

SANKTUARIA PAŃSKIE • Alwernia • Będzin • Białystok • Frysztak • Gdynia • Imbramowice • Jodłowa • Kalwaria Pacławska
• Kalwaria w Wejherowie • Kalwaria Zebrzydowska • Kraków • Łagiewniki • Miechów • Mogiła – Kraków • Pacanów •
Płock • Poznań • Poznań • Przeworsk • Sokółka • Święty Krzyż •
SANKTUARIA MARYJNE • Bardo Śląskie • Czarny Potok •
Dziekanowice • Gdańsk • Gdów • Gniezno • Grudziądz • Kazimierz Dolny • Kielce • Kraków • Koszalin • Leżajsk • Limanowa •
Maków Podhalański • Myślenice • Nowe Miasto Lubawskie • Odporyszów • Opole • Piotrków Trybunalski • Praszka • Przemyśl
• Rzeszów • Rudy • Rychwałd • Sejny • Szczyrzyc • Tuchów • Wieliczka • Wiślica •
POPRZEZ DZIEJE I MIEJSCA • Chorzelów
• Gidle • Gietrzwałd • Hrubieszów • Jarosław • Jasień W Bieszczadach • Jasna Góra • Krasnobród • Kodeń • Krzeptówki
• Krzeszów • Ląd • Leśna Podlaska • Leśniów • Licheń • Lubawa • Lublin • Ludźmierz • Łomża • Ostrożany • Pasierbiec •
Piekary Śląskie • Płoki • Przeczyca • Pszów • Rokitno • Różanystok • Rumia • Rywałd • Sanka • Skarżysko-Kamienna •
Skępe • Skrzatusz • Smardzowice • Święta Lipka • Święta Woda • Tarnobrzeg • Tarnowiec • Tarnów • Trzebinia • Wadowice
• Wambierzyce • Warszawa • Wiktorówki • Wola Gułowska •
SANKTUARIA ŚWIĘTYCH • Białe Morza – Kraków • Bydgoszcz
• Czerna • Dukla • Góra Świętej Anny • Grodzisko • Jędrzejów • Kalisz • Kamień Śląski • Kazimierz Biskupi • Kraków •
Kraków-Podgórze • Legnica • Niepokalanów • Nowy Korczyn • Nowy Żmigród • Pierściec • Pratulin • Radecznica • Siepraw •
Skoczów • Stary Sącz • Strachocina • Szczepanów • Święta Anna • Świnice Warckie • Toruń • Zabawa • Tropie • Trzebnica
• Wadowice • Warszawa • Włocławek • Wawel

MIEJSCA KULTU BÓSTW ZWIĄZANE Z NAJDAWNIEJSZĄ PRZESZŁOŚCIĄ ZIEM POLSKICH ORAZ SŁOWIAŃSZCZYZNY ZACHODNIEJ

W tym wyjątkowym opracowaniu znalazł się nie tylko szeroki zbiór opisów samych sanktuariów. Omówione zostały także rozmaite zagadnienia z zakresu pochówków, wierzeń i demonologii. W sposób szczególny autor wyróżnia zwyczaje, które przetrwały do dnia dzisiejszego.

Poza samymi sanktuariami i związaną z nimi obyczajowością snuje rozważania o warunkach politycznych, ekonomicznych i społecznych panujących na omawianych obszarach kultury dawnych Słowian.

Bogusław Gierlach (1930-2007) – doktor habilitowany nauk historycznych w specjalnościach archeologia i historia religii. Uczestniczył w badaniach terenowych m.in. w Wyszogrodzie, Pułtusku, Wiślicy i na Polach Grunwaldzkich oraz w Szwajcarii. Kierował Pracownią Religioznawstwa w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Siedlcach, gdzie następnie został dziekanem Wydziału Pedagogiki i Kultury.

Cmentarz Powązkowski to wielka księga narodowej pamięci, tam właśnie spoczęli najznamienitsi artyści, pisarze, politycy, przemysłowcy, naukowcy oraz ci, którzy przez lata walczyli o wolną Polskę. Spacerując alejkami, podziwiając dzieła sztuki sepulkralnej, czytając inskrypcje nagrobne, odkrywamy historię zapisaną w tym wyjątkowym miejscu. Album zawiera zdjęcia ukazujące niezwykłe pomniki i rzeźby nagrobne, których twórcami byli często wybitni rzeźbiarze i projektanci. Publikacja związana z jubileuszem czterdziestolecia działalności Społecznego Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami – organizacji, która podjęła tak szlachetną inicjatywę ratowania skarbów kultury materialnej Powązek.