Siostry nadziei. Nieznane historie bohaterskich kobiet walczących na Ukrainie

Wojna wchodzi przez oczy. To spostrzeżenie Goi znalazło wyraz w jego słynnych Okropnościach wojny. Dziś możemy dopowiedzieć: obrazy niosą cierpienie, ale też na to cierpienie znieczulają. Od 24 lutego 2022 roku, gdy rozpoczęła się inwazja Rosji na Ukrainę, zostaliśmy zalani niespotykanym do tej pory ogromem obrazów przedstawiających widoki cudzego cierpienia. Co jednak w rzeczywistości widzimy? Co nam umyka? Czy nasze patrzenie ocala, czy jest raczej formą pornografii – perwersyjnego zaglądania w miejsce, w które nie powinniśmy spoglądać? Kim jesteśmy: świadkami zbrodni? Widzami medialnego spektaklu? Przypadkowymi gapiami? Być gościem w katastrofie to antropologiczny esej o patrzeniu na obrazy wojny w Ukrainie. To próba opowiedzenia o tej wojnie poprzez jej wizualność, poprzez sztukę. Co to bowiem znaczy dziś: patrzeć, zaczynać, uchodzić, cierpieć, przeżywać, nienawidzić, dokumentować, przekraczać, dekolonizować, pisać? To również opowieść o charkowskim Domu „Słowo”, w której – niczym w soczewce – odbijają się losy ukraińskiej kultury ostatnich stu lat. I na sam koniec: to książka o próbie odnalezienia się w tej wojennej historii, o mediowaniu między obiektywnym, badawczym dystansem a afektywnym zaangażowaniem. „Tomasz Szerszeń napisał książkę rewelacyjną, dał zarys nowej antropologii wojny, a może lepiej powiedzieć – wynalazł nowy język, w którym wybrzmiewają, odsłaniane właśnie, dyskursy poszerzające horyzont tego, co było polem „niemożliwości”. ” prof. Roch Sulima

Donbas znaczy węgiel. To dzięki niemu zbudowano tam miasta i fabryki. Przez dekady przyciągał awanturników, uciekinierów i biznesmenów z całej Europy. Wojna i rosyjska agresja nic w tej kwestii nie zmieniły. Czarne złoto Donbasu wciąż idzie w świat. Dzisiaj handlu nim nie kontroluje jednak ani Ukraina, ani jej wielki biznes. Z błogosławieństwem Rosji przejęli go separatyści i związani z nimi przedsiębiorcy. Przemycają węgiel przez granicę, załatwiają mu lewe papiery i sprzedają dalej, mimo nałożonego przez Ukrainę zakazu, którego łamanie uznaje się tam za finansowanie terroryzmu. W niechlubnym procederze biorą również udział prywatne firmy z Polski. Śledztwo dziennikarskie w tej sprawie trwało dwa lata i objęło dwanaście państw. Jego rezultaty trzymają Państwo w rękach.

Rosja kończyła wojny na frontach wewnętrznych, zwalniając w ten sposób swe siły do walki z Polską. Nader słaby z początkiem 1920 roku front przeciw polski (cztery do pięciu dywizji) był zasilany stale w miarę stopniowej likwidacji innych nieprzyjaciół. Już w połowie marca liczył on szesnaście dywizji piechoty i dwie dywizje jazdy w sile około 89000 bagnetów i szabel. Jednocześnie wprowadzono w początkach marca nowy podział organizacyjny frontu. Front na północ od Polesia (do rejonu Szaciłek) podlegał, jak dotychczas, „dowódcy frontu zachodniego”. Natomiast na południe od Prypeci stojącą XII armię i XIV armię, która główną siłą stała wzdłuż granicy rumuńskiej, podporządkowano „dowódcy frontu południowo-zachodniego”, któremu również podlegała, dalej na południu, nacierająca na Krym XIII armia sowiecka (...)
Gdy po naszym uderzeniu, w pierwszych dniach marca na Mozyrz
i Kolenkowicze, rozpoczęło się przeciwdziałanie sowieckie, główny nacisk ofensywny wojsk czerwonych objął oprócz Polesia również i część frontu na południe od Prypeci. W połowie marca dowództwo sowieckie nakazało tam ofensywę na większą skalę XII armii na Równe; armia XIV miała przeprowadzić natarcie dalej na południe.
Natarcie to, dzięki temu, że wcześnie dowiedziano się o planach sowieckich, zostało z łatwością odparte i stłumione w zarodku. Okazało się jednak, że Rosjanie sprowadzili tam nowe siły oraz że po nieudaniu się marcowej ofensywy trwa na froncie ukraińskim dalszy dopływ świeżych sił. Wszelkie dane, zebrane o nieprzyjacielu z początkiem kwietnia, świadczyły o tym, że większość sił swoich, ściąganych z innych frontów, skupia on na Ukrainie. Na tej podstawie zdecydował Naczelny Wódz przeprowadzić naszą ofensywę na Ukrainie...


O autorze:
Julian Stachiewicz, ps. „Wicz” (1890–1934) – polski historyk wojskowości, generał brygady Wojska Polskiego. Był członkiem Związku Walki Czynnej. Służył w Legionach Polskich. Później został m.in. szefem Sztabu Komendy Głównej POW, szefem Sztabu Dowództwa Głównego Wojsk Wielkopolskich, szefem Sztabu Kwatery Głównej Naczelnego Wodza, szefem Sztabu Frontu Środkowego i szefem Sztabu 6. Armii w trakcie wojny polsko-bolszewickiej. Kierował Wojskowym Biurem Historycznym. Powołał do życia Przegląd Historyczno-Wojskowy.

Ukraiński kalejdoskop to zbiór esejów Leszka Szarugi, poety, tłumacza, krytyka literackiego, wykładowcy akademickiego. Znajdują się w niej omówienia wydanych w ostatnich latach książek ukraińskich autorów, esej o współpracy Jerzego Giedroycia i Bohdana Osadczuka oraz teksty napisane w ostatnich tygodniach, dotyczące sytuacji w Ukrainie.

Jak pisze Szaruga: “Niewątpliwie w biegu historii relacje między Polską, Rosją i Ukrainą zaplatają się w skomplikowany węzeł zależności, którego rozwikłanie wymaga wyjątkowej uwagi i ostrożności. O ile jednak dla Moskwy już sama suwerenność Ukrainy stanowi casus belli, o tyle dla Warszawy jest jednym z fundamentalnych zagadnień „sprawy polskiej”: jej niepodległość, co wielokrotnie podnoszone było w kręgu paryskiej „Kultury”, jest w zasadzie warunkiem utrzymania niepodległości Polski”.

Ahejewa bada tę wojnę taką, jaka była: z natarciami i odwrotami, z planowanymi kampaniami i nieświadomie spontaniczną partyzantką, ze zdrajcami, bardziej podobnymi do więźniów, jak Mykoła/Nikołaj Hohol, i oczywiście z rabusiami, jak Michaił Bułhakow. Z przedmowy Oksany Zabużko Ukraińska walka o niezależność od rosyjskiego imperium trwa od setek lat. Jeśli nie na arenie politycznej czy militarnej, to na gruncie literatury i kultury. Bo cel Rosji – nieważne czy carskiej, sowieckiej czy putinowskiej – pozostaje niezmienny: zmiażdżyć odrębność Ukrainy, zawłaszczyć jej dokonania i sfałszować historię. To dlatego historia ukraińskiej kultury to w rzeczywistości – jak ukazuje Wira Ahejewa, krytyczka literacka i filolożka – historia oporu przeciwko imperium. Ukraińscy twórcy toczyli bój o wszystko: język (zwany pogardliwie „małoruskim”), folklor, a nawet pamięć. Walka nigdy nie odbywała się na równych zasadach, bo imperium raz po raz sięgało po realne i zabójcze środki nacisku. Zasięg rosyjskiej machiny kolonialnej jest tak olbrzymi, że w ukraińskim sprzeciwie z łatwością można dostrzec echa również polskich zmagań. Książka Ahejewej to nic innego jak kronika trwającej od pokoleń wojny kulturowej.

Zmiany polityczne po II wojnie światowej na zawsze odcięły ziemie ukraińskie od Polski, a po
przesiedleniach nasz kraj uzyskał kształt zbliżony do granic etnicznych. Dziś nikt nie myśli o rewindykacji Lwowa czy Krzemieńca, ale sentyment pozostał. Nie można wymazać dorobku cywilizacyjnego polskich miast i dworów Ukrainy.
Tę ziemię nasi rodacy kochali, za jej obronę płacili własną krwią.
Podróż po Ukrainie, to wędrówka śladami polskości, reliktami naszej przeszłości, kościołów, zamków i dworów. I chociaż miasta, wsie i ulice noszą często już inne nazwy, a władze sowieckie uczyniły wiele, aby zatrzeć ślady naszej kultury, to nie udało się zniszczyć kilkuset lat polskiej tradycji.

„Żaden uczeń Polak nie mówił do drugiego jak tylko po polsku – wspominał Józef Burczak-
Abramowicz. – Czuliśmy się gospodarzami tej ziemi, a kulturą i inteligencją imponowaliśmy
otoczeniu. Zamożność Polaków też uderzała w oczy, a Polacy w wolnych zawodach, adwokaci przede wszystkim, to świetni mówcy, mający duże wzięcie”

Wyjechałem z Krymu w poniedziałek, 30 września 2013 roku. Dwa miesiące później wybuchły
starcia na Euromajdanie, a pod koniec zimy Krym został zaanektowany przez Rosję.
Nie sądziłem, że wydarzenia potoczą się tak szybko. Wygląda na to, że moja wizyta
na Półwyspie Krymskim będzie mi musiała wystarczyć na wiele lat…
SŁAWOMIR KOPER


• Ostatnie lato na ukraińskim Krymie
• Śladami bohaterów Ogniem i mieczem. Na kozackiej Siczy (Chortyca w Zaporożu)
• Borysław – energetyczna stolica polskiej nafty i Truskawiec – słynne a senne uzdrowisko
• Samochodem przez Dzikie Pola
• Ołyka. Radziwiłłowskie ostatki
• Kamieniec Podolski. Najsłynniejsza twierdza Rzeczpospolitej.
• Szlakami Wołynia. Ateny Krzemienieckie nad Ikwą
• Kiedy „heroina” oznaczało jeszcze bohaterkę. Dzielne damy kresowe: Anna Dorota Chrzanowska i Teofila Chmielecka.
• Halicz czyli „Królestwo Golizny i Głodomerii”…
• Pisz pan na Berdyczów!
• Sadyk Pasza, Mickiewicz i Żydowski Legion
• Sześć wieków wspólnej historii. Matka Boża Częstochowska z Bełza
• Symferopol. Nutria w sosie piwnym i Sonety krymskie
• Legendarne schody Odessy. Eisenstein i Machulski




Oglądałem przez lornetkę odległą groblę oddzielające zatokę od Morza Azowskiego.
–Tam dalej, za wodą, to już Rosja? – zapytałem jednego z mieszkańców Mariupola, gdy
przechodzili obok mnie wracając do samochodów. Spojrzał na mnie zaskoczony i spokojnie odparł wzruszając ramionami:
– Tu też jest Rosja.