Społeczeństwo staropolskie

"Edycja dotyczy listów książąt, duchowieństwa, szlachty, miast i mieszczan polskich od najstarszych, pochodzących jeszcze z XIV stulecia, aż po rok 1497, który poprzez zakończenie tzw. wojny popiej, zamykał pierwszy okres funkcjonowania Gdańska i całych Prus Królewskich w ramach Królestwa Polskiego, co zapoczątkowane zostało inkorporacją z roku 1454, a potwierdzone drugim pokojem toruńskim z 1466 r. Zgodnie z założeniami projektu edytorskiego dotyczącego źródeł epistolarnych nie zostały natomiast edycją objęte dokumenty polskich niekoronowanych wystawców, które muszą jeszcze poczekać na wydanie. Choć warto podkreślić, że ich liczba nie jest bardzo duża, a chodzi głównie o dokumenty biskupów i oficjałów włocławskich" (ze wstępu)

Po upływie ponad dwudziestu lat trzecie wydanie tej książki uwzględniać musi postęp badań dawnej kartografii obszaru Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jej dorobek, zachowany i znany tylko fragmentarycznie, dokumentuje obszary trzech dzisiejszych państw narodowych: Litwy, Białorusi i Ukrainy, które z chwilą rozwiązania Związku Sowieckiego uzyskały własną państwowość. Powstała więc potrzeba ukazania jej tradycji. Wszystkie one ukształtowały się na dawnym, sprzed roku 1569, obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Wydanie z roku 1989 (II) wymaga dziś rozszerzenia o obiekty nowoodkryte. Ożywienie zainteresowań dawną kartografią własnego kraju zaowocowało wieloma publikacjami: tek i albumów reprodukcji map dawnych, analitycznych ich studiów, wreszcie syntetycznych zarysów dziejów kartografii Litwy, Ukrainy i Białorusi. Odwołać się do nich wypada przy analizie materiału i opisach obiektów, wcześniej historykom kartografii nieznanych.
Dawna kartografia obszaru Europy Wschodniej objętego granicami Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy jest zbiorem uporządkowanych terytorialnie informacji, ważnych dla historyków tych krajów. Dotyczy to szczególnie historii regionów, kompleksów majątkowych i pojedynczych miejscowości.


Publikacja zawiera 68 stron kolorowych map i planów w formacie A4.


Publikacja powstała we współpracy z Instytutem Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk, Zamkiem Królewskim w Warszawie oraz Towarzystwem Naukowym Warszawskim.

"Kronika przedstawia dzieje Kazimierza Wielkiego i jego dwojga następców. Nakreślona z niepoślednim talentem, a pisana z nieskrywaną pasją lub przynajmniej z ironią, tam zwłaszcza, gdzie autorowi wypadło mówić o przeciwnikach politycznych, do których należeli najwybitniejsi dygnitarze państwowi z regentką królową Elżbietą na czele. Jest ona najżywszą i najbardziej osobistą kroniką Polski średniowiecznej. (…) Jest prawdziwą kopalnią ciekawego materiału obyczajowo-anegdotycznego". Julian Krzyżanowski

Opracowali: Maksim Makarau, Dzianis Liseichykau, Andrei Latushkin
Redakcja: Tomasz Kempa

Wydaniem Księgi magistratu miasta Połocka z 1676 roku zapoczątkowujemy nową serię wydawnictw źródłowych pod tytułem „Monumenta Magni Ducatus Lithuaniae”. Pomysł jej powstania narodził się w gronie historyków Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, ale stanowi on też pokłosie rozmów z polskimi i zagranicznymi historykami zajmującymi się badaniem dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce nowożytnej (XVI–XVIII wiek). Wielu badaczy wskazywało potrzebę stworzenia serii, w której ukazywałyby się cenne, ale i różnorodne, źródła przedstawiające rozmaite aspekty historii tego państwa, niemieszczące się w aktualnie realizowanych projektach wydawniczych.

Powstanie serii „Monumenta Magni Ducatus Lithuaniae” może ułatwić realizację konkretnych projektów naukowych, mających na celu publikację źródeł do dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego, być może również pozyskiwanie środków na ich wydanie. Dzięki wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (grant realizowany w latach 2014–2018 w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki) udało się zdobyć fundusze na opracowanie pierwszych czterech tomów źródeł, które ukażą się w tej serii. Obejmują one zarówno całe rękopisy, które będą publikowane jako odrębne woluminy, jak i edycje prezentujące dokumenty pochodzące z różnych archiwów i bibliotek, zebrane w całość pod określonym kątem tematycznym. Są to zatem: Księga magistratu miasta Połocka z 1676roku, Źródła do dziejów Żmudzi (1522–1648), Akta sejmikowe województwa wileńskiego (1566–1655) i Księga grodzka oszmiańska 1650–1719, zawierająca testamenty. Ostatni z tomów, z powodu dużej objętości (ponad 1900 stron), ukaże się w dwóch odrębnych częściach. Wszystkie wymienione tomy opracował dziewięcioosobowy zespół polskich, białoruskich i litewskich historyków.

Fragment Przedmowy

W tomie dotyczącym monastycyzmu w I Rzeczypospolitej przedmiot badań stanowią teksty reprezentujące rozmaite gatunki literackie, oba języki (łacinę i polszczyznę), różne środowiska monastyczne. Zostały dobrane tak, by książka miała charakter interdyscyplinarny. Na tom składają się studia o charakterze analityczno-interpretacyjnym. Acz dominuje perspektywa literaturoznawcza, obecne są także rozprawy poświęcone artefaktom, historyczno-kulturowe i muzykologiczna. Dzięki stabilności Reguły św. Benedykta i jej zdolności do adaptowania się do rozmaitych warunków kulturowych, zakony mnisze były zdolne do zmierzenia się również z nowożytnym humanizmem. Hermeneutykę wartości rozumiemy jako wynik interferencji trzech czynników: długiego trwania tradycji monastycyzmu średniowiecznego, renesansowego humanizmu, modyfikującego świat wartości i erudycji benedyktynów, obecnego w kulturze intelektualnej Tyńca od lat siedemdziesiątych XVI w. do co najmniej połowy wieku XVIII, katolicyzmu potrydenckiego, zwłaszcza w wersji jezuickiej.

Dwunastotomowa seria monografii „Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości” przedstawia dziedzictwo kulturowe XV-XVIII wieku jako integralną, lecz oryginalną część kultury europejskiej. Celem badawczym jest rozpoznanie dróg i form obustronnej transmisji wartości estetycznych, politycznych i religijnych oraz ukazanie w szerokim, multilateralnym kontekście porównawczym oryginalnej struktury aksjologicznej kultury polskiej epok dawnych. Teksty kultury są badane w perspektywie wewnętrznej jako zapisy aktów ukierunkowanych na rozumienie wartości, a w perspektywie zewnętrznej jako wypowiedzi włączające się w europejskie dyskusje literacko-estetyczne, polityczne, religijne. W intensywnym dialogu kultura Rzeczypospolitej przejawia nie tylko chłonność na nowe idee, lecz także kreatywność i dynamikę działania na obszarze Europy.

Stanisław Wasylewski (1885-1953) – jeden z największych, choć dziś zapomnianych nieco, polskich pisarzy sławiących historię swego kraju. Sławił ją w anegdocie, w dziejach osób, Szczególnie upodobał sobie epoki rokoka i romantyzmu. W tym kontekście nie może dziwić zainteresowanie autora dworem, otoczeniem ostatniego króla polskiego. Z zebranych materiałów, dokumentów i wspomnień z epoki powstała wspaniała panorama dziejów schyłku Rzeczypospolitej szlacheckomagnackiej, tworzona przez osoby to kochające, to wykorzystujące króla Stasia. Były to całe zastępy metres królewskich, czy też typy wszelkiego autoramentu zapełniające komnaty Zamku Królewskiego w Warszawie, jak też osoby, które godnie zapisały się w dziejach naszej Ojczyzny: twórcy Konstytucji 3. Maja, poeci, malarze, ludzie oświecenia. O nich wszystkich opowiada Wasylewski, krocząc, sala po sali, po Zamku Królewskim i Łazienkach, biorąc udział w słynnych obiadach czwartkowych, na różnego typu przyjęciach dworskich. Pierwsze wydanie książki ukazało się w 1919 roku (nakładem Wydawnictwa Polskiego Rudolfa Wegnera, kolejne w 1931 roku. Ostatni raz czytelnicy mieli okazję poznać to dzieło w 1957 roku, już po nagłej śmierci autora.