Sto lat władzy lokalnej na polskiej wsi

Funkcjonujący w Polsce od 2002 roku model samorządu gminnego sprzyja powstawaniu sytuacji, w której relacje między organami stanowiąco-kontrolnym i wykonawczym mogą prowadzić do zjawiska koabitacji, czyli współsprawowania władzy przez podmioty wywodzące się z przeciwnych obozów ideowych i politycznych. W takim układzie wybrany przez mieszkańców wójt (burmistrz, prezydent miasta) nie ma poparcia większości w radzie gminy, a współpraca staje się niejako wymuszona – obie strony zobligowane są do współdziałania, pomimo że mają różne koncepcje programowe i inaczej postrzegają sprawy lokalne.
W książce poddano analizie blisko 2000 ankiet i ponad 70 wywiadów pogłębionych, dzięki czemu ukazano m.in.: zróżnicowanie koabitacji konsensualnej i konfliktowej w Polsce ze względu na rodzaj i poziom zamożności gmin; wpływ stylu sprawowania władzy przez wójta (burmistrza, prezydenta) na rodzaj koabitacji; problem utrudniania przez radnych organowi wykonawczemu realizacji jego wizji rozwoju gminy; a także wpływ form koabitacji na zachowania wyborcze kandydatów i mieszkańców.

Książka wyznacza nowe standardy w badaniach nad tytułowym zagadnieniem. W nowatorskim i perspektywicznym ujęciu Autorki książki omawiają fundamentalne problemy społeczno-polityczne systemu samorządu gminnego w Polsce. Podejmując się tych badań kilka lat temu, doskonale rozpoznały trend zmian zachodzący w polskich wspólnotach lokalnych. Adresatami prezentowanej książki są jednak nie tylko przedstawiciele dyscyplin naukowych: politologii, socjologii, zarządzania i organizacji, lecz także praktycy: samorządowcy, pracownicy służb publicznych, organizacji społecznych oraz działacze polityczni.
z recenzji prof. dr. hab. Andrzeja K. Piaseckiego

Celem publikacji jest rzucenie światła na praktyczną skuteczność aktualnie obowiązujących instytucji prawnych oraz procedur służących uzyskaniu odszkodowania za niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej.
Zaprezentowane zostały efekty badań prowadzonych przez autorów przy istotnym zaangażowaniu grupy współpracowników Fundacji „Laboratorium Prawa i Gospodarki” w ramach projektu grantowego pt. „Odpowiedzialność majątkowa władzy publicznej względem obywateli”, realizowanego w latach: 2014-2015 ze środków mechanizmu finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (tzw. fundusze EOG – Norweski Mechanizm Finansowy oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego), w ramach programu Obywatele dla Demokracji.
Prowadzone badania wyróżniało nowatorskie podejście – zastosowano metodę empiryczną (badań ankietowych oraz wywiadu pogłębionego na sędziach oraz urzędnikach administracji publicznej), a także przeprowadzone zostały wnikliwe studia nad orzecznictwem sądów niższej instancji, które uzyskane zostało przy wykorzystaniu przepisów o dostępie do informacji publicznej. Poza sformułowaniem generalnych wniosków co do postaw sędziów orzekających o przyznaniu rekompensat oraz ukazaniu trendów w najnowszym orzecznictwie sądowym, zaprezentowane zostały wybrane przypadki procesów sądowych z ostatnich lat, ze szczególnym uwzględnieniem tych okoliczności faktycznych, które zdecydowały o powodzeniu lub porażce osoby domagającej się zasądzenia odszkodowania.
Publikacja kierowana jest nie tylko do przedstawicieli akademickiej doktryny prawa (zwłaszcza cywilnego, konstytucyjnego oraz administracyjnego, a także – z racji wykorzystanej metodologii oraz generalnych rozważań o skuteczności instytucji prawnych – reprezentantów teorii i socjologii prawa), ale również praktyków prawa (zwłaszcza pełnomocników procesowych, reprezentujących poszkodowanych w postępowaniach sądowych, sędziów i pracowników administracji publicznej) i, przede wszystkim, samych poszkodowanych. Ponadto, ze względu na fakt, iż instytucja odpowiedzialności odszkodowawczej pozostaje w bliskim związku z ochroną konstytucyjnych praw i wolności – może okazać się interesująca dla organizacji pozarządowych, publicystów oraz innych obserwatorów polskiego życia publicznego.

Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej to organizacja, która od początku przywrócenia samorządu w Polsce wspiera szeroko pojęte procesy decentralizacji. Fundacja i ludzie z nią związani opublikowali wiele znaczących raportów, monografii naukowych i ekspertyz, które często stanowiły podstawę do dyskusji o kierunkach rozwoju samorządu w Polsce. […] O wyjątkowym charakterze niniejszej publikacji decyduje zespół autorów: reprezentują oni różne dyscypliny i wszyscy mają ugruntowaną pozycję w środowisku naukowym i eksperckim zajmującym się władzą lokalną i regionalną. To uczeni, którzy przez cały okres funkcjonowania samorządu podejmowali problematykę władzy lokalnej w Polsce. Dla nich samorząd jest wielkim osiągnięciem ustrojowym Polski.

Z recenzji dra hab. Arkadiusza Ptaka, prof. IRWiR PAN, Burmistrza Miasta i Gminy Pleszew



Autorzy w sposób niezwykle merytoryczny, z uwzględnieniem naukowych metod badawczych, podeszli do problemu zmian w samorządzie terytorialnym. Śmiało można stwierdzić, iż wykazali się solidnością, sumiennością oraz rzetelnością warsztatu naukowego i badawczego, a także poprawnością metodologiczną przeprowadzonych analiz.

Z recenzji dra hab. Grzegorza Krawca, prof. Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie



Kryzys, w którym znalazła się samorządność terytorialna w Polsce, bez wątpienia wymaga działań. Potrzebne są zmiany, które odwrócą negatywne tendencje oraz wskrzeszą ład konstytucyjny w zakresie funkcjonowania samorządów terytorialnych – w tym rozwiązania i praktyki sprzyjające efektywnej decentralizacji władzy publicznej oraz funkcjonowaniu zasady pomocniczości.

Ze Wstępu dra Cezarego Trutkowskiego



Samorząd terytorialny jest koniecznym elementem struktury państwowej w zachodnioeuropejskim porządku publicznym. Europejskie wspólnoty terytorialne kierują się klasycznymi zasadami, które mówią, że wspólnoty samorządowe mają osobowość prawną, są właścicielami mienia komunalnego, dysponują odrębnymi od budżetu państwa własnymi budżetami, samodzielnie kreują własne władze, a ich działalność kontrolowana jest przez odpowiednie agendy rządowe wyłącznie pod kątem zgodności z prawem. […] Zasady te są jednocześnie koniecznym instrumentarium, gwarantującym wspólnotom realną samodzielność […] składają się na paradygmat ustrojowy, który w najbardziej ogólny sposób mówi, że […] to, co ma wymiar lokalny (regionalny), zależy w zasadzie od decyzji podejmowanych lokalnie (regionalnie), a możliwość i zakres ingerencji centrum w lokalność (regionalność) jest limitowana prawem.

Z rozdziału autorstwa Jerzego Stępnia


Autorzy: Jerzy Bartkowski, Barbara Gąciarz, Grzegorz Gorzelak, Paweł Grzybowski, Hubert Izdebski, Tadeusz Markowski, Andrzej Piasecki, Marzanna Poniatowicz, Jacek Raciborski, Jerzy Regulski, Jerzy Stępień, Paweł Swianiewicz, Marek Szczepański, Anna Śliz, Cezary Trutkowski, Aldona Wiktorska-Święcka, Eugeniusz Wojciechowski, Krystian Ziemski

Procesy i zdarzenia obserwowane w ostatnich latach na świecie wymagają adekwatnej odpowiedzi naukowej. Jedną z jej form jest redefiniowanie, dostosowywanie wcześniejszych koncepcji teoretycznych. Dotyczy to również wyzwań, wobec których stają miasta i polityka miejska. Coraz bardziej zauważalne zmiany klimatyczne i pandemia skłaniają do pogłębionej refleksji w tym zakresie. Jednym z jej punktów odniesienia jest koncepcja prawa do miasta. Zaproponowana wiele lat temu, wciąż stanowi przedmiot szerokiej międzynarodowej dyskusji (a także działań wdrożeniowych). Celem monografii jest próba dostosowania koncepcji prawa do miasta do aktualnych wyzwań miast polskich. Zadania podjęli się autorzy reprezentujący zróżnicowane dyscypliny i różne punkty widzenia: Maciej Cesarski, Paweł Churski, Jerzy Hausner, Hubert Izdebski, Tomasz Kaczmarek, Tomasz Komornicki, Tadeusz Markowski, Rafał Matyja, Maciej J. Nowak, Krzysztof Simon, Robert Simon, Marek S. Szczepański, Przemysław Śleszyński, Anna Śliz.

Samorząd terytorialny odgrywa kluczową rolę, aktywnie, kreatywnie i skutecznie reagując na podstawowe potrzeby lokalnych i regionalnych społeczności. Zwłaszcza w obliczu kryzysów ostatnich lat – od pandemii po kryzysy migracyjne, energetyczne i skutki rosyjskiej agresji w Ukrainie – nasza uwaga powinna skupiać się na dostosowaniu struktur administracji publicznej do nowej rzeczywistości. W monografii m.in.: • przedstawiono w sposób kompleksowy podstawy prawne i organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego, • przeprowadzono analizy porównawcze i historyczne, aby zilustrować dynamikę zmian w administracji lokalnej, • dokonano obszernego przeglądu literatury przedmiotu, by dostarczyć aktualny przegląd kondycji administracji lokalnej.

W książce przedstawiono badania ilościowe i jakościowe w obszarze zarządzania aktywami i pasywami jednostki samorządu terytorialnego oraz autorskie koncepcje zarządzania majątkiem i długiem lokalnym. W publikacji zaprezentowano m.in. analizę rozwiązań międzynarodowych i polskich w oparciu o badania statystyczne, ankietowe i studia przypadków, oddzielną prezentację koncepcji zarządzania majątkiem komunalnym oraz zarządzania długiem lokalnym, a także propozycję zintegrowanego podejścia do zarządzania aktywami i pasywami podsektora samorządowego w Polsce w oparciu o koncepcję ALM.