Świnie w kinie? Film w okupowanej Polsce

„Żołnierze wyklęci” są najważniejszym elementem polityki historycznej, a stosunek do nich jest głównym wyznacznikiem patriotyzmu. Taki jest przekaz polityków Prawa i Sprawiedliwości, mocno wspieranych przez historyków z Instytutu Pamięci Narodowej. Wystarczy posłuchać prezydenta Andrzeja Dudy czy liderów PiS, by dowiedzieć się, że każdy, kto już nie tylko kwestionuje wielkość „wyklętych”, ale chce o nich uczciwie debatować czy prowadzić badania, ociera się o zdradę. Nie ma zgody na takie widzenie powojennej historii: z jednej strony prawdziwi patrioci, niepodległościowi partyzanci powojennego podziemia, słowem anioły z orzełkiem z koroną a z drugiej morderców z UB, zdrajcy, donosiciele i kolaboranci. Historycy IPN propagują na wszelki sposób „żołnierzy wyklętych”. Mimo ogromnych nakładów finansowych pomnikowy obraz powojennego podziemia bardzo często zderza się z uczciwymi pracami badawczymi większości historyków, ale nade wszystko z pamięcią społeczną, z przekazywanymi z pokolenia na pokolenie historiami rodzinnymi, z doświadczeniami lokalnych społeczności. Jakże często w tych opowieściach i wspomnieniach postępowanie wielu „bohaterskich” bojowników było bardzo odległe od dzisiejszego mitu.
Nie wszyscy „żołnierze wyklęci” są godni pomników, bo wielu z nich jest splamionych krwią Polaków, Żydów, Białorusinów, Słowaków. Wielu dopuściło się okrutnych zbrodni, gwałtów, napadów, rabunków. Gloryfikacja wszystkich „wyklętych” nie uczyni patriotami tych, którzy zeszli na drogę bandytyzmu. Tej historycznej hipokryzji chcemy się przeciwstawić. Dlatego w ramach serii „Wyklęci nie święci” pokażemy prawdziwe oblicze wielu „wyklętych”. Dziś wynoszonych niemal na ołtarze, a w rzeczywistości zwykłych zbrodniarzy, którzy byli inspiratorami mordów lub za nie odpowiadają. Jedną z takich postaci jest Józef Kuraś „Ogień”, przez jednych – nie tylko na Podhalu – uznawany za bohatera, a przez drugich za bandytę. Kim był w rzeczywistości „Ogień”? * * * Na publikację składają się teksty i wypowiedzi kilku autorów: Tadeusza Byrdaka, Pawła Dybicza, Leszka Konarskiego, Juliana Kwieka, Jerzego S. Łątki, a także liczne fotografie oraz kserokopie oryginalnych dokumentów.

Związek Ukraińców w Polsce czynnie włączył się w proces dialogu i pojednania polsko-ukraińskiego. Społeczność ukraińska, tragicznie doświadczona w wyniku konfliktu polsko-ukraińskiego lat wojny i okresu powojennego, zrozumiała w swej większości, że innej drogi jak pojednanie nie ma, jeżeli chce się żyć w zgodzie z polskimi sąsiadami. Dlatego z wielkim zadowoleniem przyjęła takie gesty pojednania uczynione przez Kościół rzymskokatolicki, grekokatolicki, a także prawosławny, jak również kroki poczynione w tym zakresie przez prezydentów Polski i Ukrainy. We wszystkich temu towarzyszących uroczystościach, zwłaszcza religijnych, uczestniczyli przedstawiciele ZUwP. [...] Nie oznacza to oczywiście, że wszystkie działania podejmowane przez ukraińskich działaczy związkowych w Polsce sprzyjały dialogowi. Utrudniała go odmienna od części społeczności polskiej, zwłaszcza środowisk nacjonalistycznych, kombatanckich i kresowych, ocena konfliktu polsko-ukraińskiego. Przeszkodą była także nieobecność krytycznej dyskusji nad działalnością OUN i UPA w łonie społeczności ukraińskiej. Proces ten utrudniły również kroki części Ukraińców na rzecz upamiętnienia ukraińskich ofiar konfliktu polsko-ukraińskiego, zwłaszcza członków UPA, co z kolei godziło w odczucia Polaków. [...] Większość publikowanych w tej książce dokumentów pochodzi z Archiwum Związku Ukraińców w Polsce. (Ze Wstępu).

Oddany do rąk czytelników tom niniejszego czasopisma zawiera artykuły o zróżnicowanej tematyce związanej z historią regionu. W części pierwszej czasopisma zawarto artykuły, w drugiej materiały źródłowe.

W desperackim ataku na janczarów broniących sułtana osmańskiego Murada II dopełnił się los młodego króla Władysława III, nazwanego później „Warneńczykiem”. Rozstrzygnął się także wynik jego antytureckiej wyprawy. Bitwa, rozegrana pod Warną w dniach 10 i 11 listopada 1444 roku, to jedno z najważniejszych wydarzeń późnośredniowiecznej Europy. Była ona końcowym epizodem kampanii nazywanej niekiedy „ostatnią krucjatą”, którą prowadzili wspólnie król, wojewoda siedmiogrodzki Jan Hunyady i kardynał Julian Cesarini.

Praca przybliża historię antymuzułmańskich i antyosmańskich krucjat XIV i XV wieku, ukazuje udział w nich Królestwa Polskiego i Polaków oraz analizuje ich skutki dla narodów bałkańskich i całej Europy. Opisywane wydarzenia osadzone są z jednej strony w kontekście wypraw krzyżowych, z drugiej zaś ideologii muzułmańskiej świętej wojny oraz kulturowych, politycznych i gospodarczych powiązań ówczesnych państw i ludów. Książka pokazuje, jak wyglądał wówczas konflikt Krzyża z Półksiężycem, zwłaszcza po upadku państw krzyżowców w Ziemi Świętej, i jakie miał znaczenie dla przebiegu wojen z Imperium Osmańskim.

W książce znajdują się liczne materiały graficzne: mapy, schematy bitew i marszruty wojsk oraz ponad 60 rycin i zdjęć. Niezwykle wartościowym dodatkiem jest przetłumaczony na język polski fragment Dawnych kronik Anglii Jana de Wavrin, opisujący bitwę pod Warną.

Monografia „500 lat Reformacji na Górnym Śląsku” pod redakcją Wacława Gojniczka i Ryszarda Kaczmarka daje współczesnemu czytelnikowi sposobność zapoznania się z dziejami luteranizmu w regionie, ale nade
wszystko stanowi znaczący wkład w historyczną debatę naukową na temat
reformacyjnych wpływów na terenie śląskiej ziemi.

La conviction sur l’existence de l’au-delà, répandue dans les civilisations anciennes, est à la base de divers cultes des morts. L’enterrement et la crémation du corps des morts furent insérés à l’office religieux, ce dernier sanctionné souvent par les exi-gences de la loi. Ius sepulchri de Rome, reconnaissant les lieux d’enterrement des morts comme res religiosa, dote les sépulcres d’une sainteté. Le Romain prend soin des cimetières, geste qui contient en soi, sans doute, le désir de voir ses successeurs vénérer ensuite son propre sépulcre1. Les rites funèbres varient selon les couches par-ticulières de la société romaine. Les uns ne creusent qu’une fosse modeste, autres font bâtir des monuments somptueux en croyant assurer ainsi à eux-mêmes et à leur famille une existence meilleure dans l’au-delà. Les possibilités financières déterminent également dans une large mesure le rang des funérailles et les cérémonies résultant des exigences du culte sépulcral.

La pratique de tous les jours montre pourtant que les ius sepulchri ne peuvent pas toujours garantir une protection efficace aux monuments funéraires élévés dans les cimetières romains. Ainsi, dans les sources, à côté des renseignements sur les cérémo-nies funèbres, on retrouve souvent des informations sur la négligence de ce culte ou sur la profanation des cimetières même. Des preuves les plus nombreuses se retrouvent dans les épitaphes latines et grecques. Selon ces sources, la profanation des tombes (la viola-tion de sépulture) apparaît comme un délit connu de toutes les civilisations antiques. Les droits funéraires antiques interdisent formellement la vente, le don ou la destruc-tion de monuments funéraires, l’enlèvement de corps des morts ou d’urnes contenant des cendres, ils punissent sévèrement les coupables du pillage de tombes ainsi que les voleurs de stèles et de monuments funéraires. Pourtant, ni les anathèmes ni le droit sévère ne parviennent à détourner des voleurs de cimetières. Aussi bien des tombes privées que des tombeaux des rois sont profanés. Quant aux somptueux tombeaux des rois (les pyramides d’Égypte), les malfaiteurs y viennent attirés par le luxe qui accom-pagne l’enterrement d’un monarque mort. Rien ne peut en empêcher: ni le creusement des tombes dans le rocher et le masquage astucieux de leurs entrées, ni l’organisation des enterrements en secret, ni les meurtres commis sur les ouvriers engagés pour la construction du tombeau. Comme nous en instruisent les fouilles archéologiques, il fut impossible de garder secret le lieu d’enterrement du corps d’un monarque.