Szczęśliwe małżeństwo i rodzina

Druga część biografii Romana Witolda Ingardena Jes­tem filozofem świata obejmuje lata 1939–1970. Omawia ciekawy, ale także niełatwy etap w życiu filozofa. Wojna była czasem, w którym walka o przetrwanie własne i rodziny, pod dwiema okupacjami, stanowiła największe wyzwanie. Przebywał wówczas z rodziną we Lwowie, gdzie uczestniczył w tajnym nauczaniu. Po zakończeniu wojny nastąpiło zderzenie z komunistyczną rzeczywistością, zmagania o reaktywację ośrodków akademickich, czasopism i towarzystw filozoficznych, zabiegi o realizację kariery naukowej, obrona autonomii polskiej nauki oraz dorobku Szkoły Lwowskiej. W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych, z inspiracji Adama Schaffa – pod pretekstem zwalczania „reakcyjnej” filozofii – marksiści zainicjowali kampanię przeciwko uczniom Kazimierza Twardowskiego, mającą na celu wyeliminowanie ich z życia akademickiego. Zadanie światopoglądowego prześladowania Ingardena powierzono jego byłemu uczniowi ze Lwo­wa, marksistowskiemu neoficie, Tadeuszowi Kroń­skiemu. Efektem tych działań było odsunięcie od nauczania akademickiego oraz zakaz publikacji. Ingarden, z gronem wykluczonych filozofów, skupił się na pracy redakcyjnej i tłumaczeniach w ramach „Biblioteki Klasyków Filozofii”. Powrócił do nauczania akademickiego dopiero w roku 1957. Pomimo niesprzyjających warunków dla naukowego rozwoju filozof napisał i opublikował wówczas bardzo ważne prace, m.in. Spór o istnienie świata, Studia z estetyki, Wykłady i dyskusje z estetyki, Z badań nad filozofią współczesną, Wstęp do fenomenologii Husserla, Wykłady z etyki i Książeczkę o człowieku.
(Od wydawcy)

Od początku XX w. dominujący dyskurs interpretacyjny utożsamia kultury modernizmu skandynawskiego z postępem, optymizmem, emancypacją, równouprawnieniem i spełnioną utopią społeczną. Książka A propos Inferno ukazuje inne oblicze literatury i kultury północy Europy. Miejsce centralne zajmują w niej figury zejścia, ruch ku dołowi wiodący od współczesności do tradycji literackiej i kulturowej, od oficjalnej religii do heretyckich wędrówek po sferach piekielnych, od antropologii logocentrycznej do poetyki cielesności, od porządku symbolicznego do semiotycznego. Książka ukazuje procesy formowania się kanonu literackiego, konstruowania i dekonstruowania prekursorów, dialogu intertekstualnego, translacji między kulturowej a wreszcie przekraczania granic między literaturą a innymi obszarami kultury na przykładzie tekstów Augusta Strindberga, Knuta Hamsuna, Oli Hanssona i Gunnara Ekelöfa.

Dzieło nie jest traktatem filozoficznym w zwykłym rozumieniu tego słowa, czy nawet w tym znaczeniu, w jakim traktatami filozoficznymi są inne dialogi Platona (np. Uczta). Ani sam Sokrates, ani Platon ustami Sokratesa nie roztrząsają tu żadnych szczegółowych kwestii ontologicznych lub kosmologicznych, które zaprzątały wtedy uwagę greckich filozofów. W argumentacji Sokratesa (zwłaszcza w jego rozmowie z Meletosem) można nawet dopatrzyć się błędów logicznych. Sokrates np. niesłusznie twierdzi, że nikt nie może świadomie dążyć do deprawowania innej osoby, ponieważ ta w końcu zwróciłaby się przeciwko niemu. I w historii starożytnej i współcześnie można łatwo znaleźć przykłady osób, które – zdeprawowane – szkodziły nie osobie odpowiedzialnej za jej zepsucie moralne, lecz innym. Sokrates tylko pozornie zbija również drugi punkt oskarżenia, twierdząc, że nie można go oskarżać jednocześnie o bezbożność i wprowadzanie nowych duchów. W rzeczywistości Anytos, Meletos i Lykon nie oskarżali go o ateizm, lecz o to, że nie uznaje bogów, których państwo uznaje, czyli religii państwowej. Była to niewątpliwie prawda. Jak powiedziano, religijność Sokratesa była bardzo głęboka, ale też całkiem innej – ogólniejszej i bardziej refleksyjnej – natury, niż u zwykłych Ateńczyków. Jest też prawdą, że Sokrates nie był zwolennikiem ustroju demokratycznego. Nie mógł zgodzić się z branym w Atenach za pewnik przekonaniem, że obywatele w swojej większości reprezentują mądrość. (za Wikipedią).

Praca poświęcona jest tzw. argumentom równi pochyłej (slippery slope arguments). Argumenty te, padające często podczas sporów dotykających ważnych i kontrowersyjnych kwestii etycznych i społecznych (m.in. prawo do aborcji i eutanazji, inżyniera genetyczna, dostęp do narkotyków, wolność słowa i jej ograniczanie) pokazują zwykle, jak przyjęcie pozornie niewinnego poglądu lub wykonanie niegroźnego działania mogą stać się pierwszym krokiem na drodze do skutku, który trudno jest zaakceptować. Autor monografii dokładnie analizuje istotę takich argumentów, przedstawia ich możliwe warianty oraz podaje sposoby oceny ich wartości. Opisuje również argumenty uznawane za pokrewne równi pochyłej – argumenty z analogii, ad consequentiam, ad absurdum oraz znany od starożytności paradoks sorytu.

Zawarte w pracy analizy prowadzone są z punktu widzenia logiki nieformalnej – nurtu badań rozwijającego się intensywnie od drugiej połowy XX wieku, głównie w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Ponieważ kierunek ten jest w Polsce jeszcze stosunkowo mało znany, autor przestawia jego główne założenia i stosowane w jego ramach metody. Dzięki temu książkę można również potraktować jako krótkie wprowadzenie do logiki nieformalnej.

Monografia napisana jest stosunkowo prostym językiem, zrozumiałym nie tylko dla zawodowych logików czy filozofów. Zawartą w niej teorię bogato ilustrują przykłady autentycznych argumentów zaczerpniętych z książek i ze środków masowego przekazu. Pozycja może zaciekawić każdego, kogo interesuje problematyka rzetelnego dyskutowania, argumentacji, krytycznego myślenia.

W połowie wieku XX Andre Malraux powiedział, a wielu później po nim to powtarzało, że „wiek XXI będzie wiekiem mistyki, albo go w ogóle nie będzie”. Żyjemy w połowie drugiej dekady XXI wieku i mistyków w istocie przybywa, ale nie wydaje się, by ich obecność zmieniała nasz świat na lepszy. Pewnie dlatego pojawia się coraz więcej głosów, które przekonująco dowodzą, że zarówno bez mistyków, jak i bez ich Boga nie tylko da się żyć, ale żyje się pełniej i szczęśliwiej.
Takich głosów przybywa również w „katolickiej Polsce”. Książka Janusza Majcherka Bóg bez znaczenia to jeden z dowodów, że nie wolno przejść obok nich obojętnie. Autor przekonująco wyjaśnia, iż takie „bezbożne” życie może być dobre, spełnione i szczęśliwe. Książka w sposób zwięzły i przystępny rozbija religijne iluzje, ukazując możliwość dojrzałej i odpowiedzialnej obecności w świecie bez konieczności odwoływania się do pozaziemskich autorytetów.
Lektura obowiązkowa dla wierzących i ateistów.

Czy naukowe i filozoficzne argumenty przeciwko wolnej woli są wystarczające, by porzucić wiarę w jej istnienie? Przeważnie wydaje nam się, że kontrolujemy nasze działania i decyzje. A jednak najnowsze odkrycia naukowe sugerują, że wolna wola to złudzenie i jesteśmy całkowicie zdeterminowani przez zdarzenia z przeszłości. W tej książce Balaguer wciąga czytelnika w intrygujące polemiki z przeciwnikami teorii o wolnej woli, analizuje rozmaite odkrycia naukowe, przypatruje się problemowi z różnych perspektyw: neuronaukowej, filozoficznej, religijnej i psychologicznej.
„W ciągu ostatnich kilku lat wiele osób twierdziło, że nauka pokazała nam, iż istoty ludzkie nie mają wolnej woli. Gdyby to była prawda, nie byłoby to takie wspaniałe. I byłoby również zaskakujące, ponieważ rzeczywiście wydaje się, że mamy wolną wolę. Załóżmy na przykład, że leżę na kanapie, oglądając telewizję, i nagle postanawiam wstać i pójść na spacer. Wydaje się, że powodem, dla którego wstałem i poszedłem na spacer jest to, że podjąłem świadomą decyzję, aby to zrobić. Mogłem dalej oglądać telewizję albo zrobić coś zupełnie innego. Do diabła, mogłem się pomalować na zielono i udawać, że jestem Niewiarygodnym Hulkiem, toczącym walkę na śmierć i życie z grupą litewskich artystów cyrkowych. Ale nie zrobiłem tego; poszedłem na spacer. A kiedy to zrobiłem, skorzystałem z wolnej woli. Albo tak nam się wydaje”.
Fragment książki Czy mamy wolną wolę?
Serię zapoczątkowało wydanie książki Kim jest człowiek? Abrahama J. Heschela (2014) w tłumaczeniu Katarzyny Wojtkowskiej, inicjatorki serii.
Od 2017 roku ukazały się m.in.: Moje poszukiwania absolutów Paula Tillicha, Dlaczego kochamy? Harry’ego Frankfurta, Sens życia i jego znaczenie Susan Wolf, Lustereczko, powiedz przecie… Simona Blackburna, Status moralny. Obowiązki wobec osób i innych istot żywych Mary Anne Warren, Śmierć i życie po śmierci. Kiedy umrę, ludzkość będzie trwać Samuela Schefflera, Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna Michaela Patricka Lyncha, Godny pożądania stan świadomości. O przyjemności jako wartości ostatecznej Katarzyny de Lazari-Radek, Zależne zwierzęta rozumne. Dlaczego ludzie potrzebują cnót Alasdaira MacIntyre’a, To, co naturalne Roberta Spaemanna, Nie(do)rzeczy Byung-Chul Hana.”
*
Seria Kim Jest Człowiek? jest płaszczyzną rozmowy, do której zapraszamy uczonych i myślicieli, przedstawicieli różnych środowisk, a także wszystkich, dla których kluczowe jest pytanie o człowieka”.
Katarzyna Wojtkowska